16. Рэформа 1861 года ў беларусі.

Прычыны скасавання прыгонна права: 1.Крызіс феад.-прыгон. сістэмы 2.Існаванне феад.-прыг-х адносін абумовіса сац.-экан. і ваенна-тэхнічн. адсталасць краіны, паражэнне Р. у Крымскай вайне (1853-1856) 3. Незацікаўленасць сялян у выніках сваей працы 4. Узрастаў антыпрыгон. рух 5. Жаданне улады правесці рэформу с/г “зверху”, не чакаючы пакуль гэта пытанне будзе вырашана “знізу”. Падрыхтоўка сял. рэф.: пачалася ў сакрэце ад шырокіх колаў, у студзені 1857г. быў створаны Сакрэтны камітэт “для абмеркавання мер па ўладкаванні побыту сялян”. З Беларусі і Літвы. У 1858г. ва ўсіх губернях Б. і ьольшасці губерняў Р. былі створаны губернскія камітэты па падрыхтоўке складанне праектаў адмены прыгонага права і накіраваць іх у Галоўны камітэт. 8 сакавіка 1859г. стварэнне рэдакцыйнай камісіі. 19 лютага 1861г. Ал-р 2 зацвярдзіў заканадаўчыя акты (усяго 17), якія тычыліся, і звярнуўся да народа з “Маніфестам аб адмены прыгонага права”. Усе д-ты можна падзяліць на 3 групы: Агульныя палажэнні, Мясцовыя палажэнні, Дадатковыя правілы. Сяляне атрымалі асабістую вольнасць і пэўныя грам. правы: самастойна распараджацца сабою і сваей уласнасцю; права займацца гандлем, прамысл. дзейн.; пераход у другіе саслоўі; звяртацца ў дзярж. установы і суд; паступаць у навуч. установы. Кругавая парука. Атрымаўшы асабістую вольнасць, былыя памешчыцкія сяляне не атрымалі землю. Сяляне павіны былі выкупіці свае надзелы ва уласнасць. Правілы выкупной аперацыі – сума плыты за зямлю вызначалася такім чынам, каб памешчык, паклаўшы яе ў банк пад 6%, мог атрымоўваць суму, роўную гадоваму чыншу, які ён атрымліваў да рэформы. (6 руб.= 100руб). 20% сяляне плацілі самі, а 80% дзяржава. Сяляне былі абязаны на працягу 49 год выплаціці дзяржаве гэту суму. Да выкупа зямлі “часоваабавязаныя”. Вынікі: 1. Захаванне феадальных адносін – існаванне буйнога памешчыцкага землеўладання; буйныя выкупныя плацяжы; цераспалосіца; часоваабязанае становішча сялян да 1863г. 2. Развіцце капіталістычных адносін – пашырэнне вольнанаёмнай працы; пераход да прадпрымальніцкай гаспадаркі; расслаенне сялянства на беднякоў, сераднякоў, заможных. 3. стала развіццё краіны па шляху мадэрнізацыі (пераход ад аграрна-рамеснага да індустрыял. грамадства), звязанай з паступовым пераходам ад феадальнага да буржуазнага грамадства. 4. Сяляне атрымаўшы асабістую вольнасць не атрымалі зямлі, што пазбавіла іх матэрыял. зацікаўленасці ў працы. Прыкладам эфектыўнага развіцця капіталізму ў сельскай гаспадарцы стала ў той час фермерская гаспадарка у ЗША.

У гісторыі рэформу 1861г. часта называюць “спробай адкупіца ад рэвалюцыі”.

17. Паўстанне 1863-1864 гадоў ў беларусі.

Прычыны паўстання звязаны з сац.-экан. і грам.-паліт. абставінамі развіцця Б. у др.п. 19ст.; незадаволенасць ўмовамі адмену прыгонага права. Сілы:

1. “Чырвоныя” (радыкальная плыні) – Прыхіл.: дробная і беззямельная шляхта, гарадскія нізы, авіцэры, інтэлігенцыя, студэнты, часткова сялянства. – а) “Правыя” (памяркоўныя) – Нац.пыт.: за роўнасць нацыянал. правоў бел., літ., укр. з палякамі ў адноўленай у межах 1772г. Пол.; Аграр. пыт.: захаванне маёнткаў шляхты і аплата за кошт дзяржавы выдадзенай для сялян зямлі, перадача сялянам землеў без выкупа; Тактыка: арганіз. агульнанацыян. Польск. паўст. - б) “Левыя” (рэвалюцыйныя-дэмакраты К.Каліноўскі) - Нац.пыт.: роўнасць правоў бел., літ., укр. на нацыянальнае самавызначэнне. Стварэнне дэмакр. народнай дзяржавы. Аграр. пыт.: ліквідацыя памешч. землеўлад. Перадачу усей зямлі сялянам. Тактыка: сялянская (нар.) рэвалюцыя . Узброенае паўстанне.

2. “Белыя” (кансерватыўная плынь) - Прыхіл.: землеўладальніцкая шляхта, сярэдняя буржуазія, частка інтэлігенцыі. Нац.пыт.: аднаўленне Пол. у межах 1772г., без права на на нацыянальнае самавызначэнне бел., літ., укр. Аграр. пыт.: без пераўтвар. Тактыка: мірнымі сродкамі. Разлік на падтрымку з боку зах. краін.

Кіраўніком “чырвоных” у Б. стаў Кастусь Каліноўскі (1838-1864). Ён нар. у Гр. павеце ў сям’і беззямельн. шляхціца. Сконч. Свіслачскую прагімназію. Вуч. на юрыд. ф-те Пецярбур. у-та. Чытаў творы Герцена, Чарнышэўскага, Бакуніна. Восенню 1862г. становіца старшынёю Літоўскага правінцыянальнага камітэта (ЛПК) у Вільні – цэнтра “чырвоных” у Літве і Бел. Летам 1862г. ён з Урублеўскім і Ражанскім выдае – 1-ю рэвал.-дэмакр. газету на Б. “Мужыцкая праўда” (на бел. мове). Выйшла 7 нумароў.

Паўстанне у Польшчы пачалося ў студзені 1863г. (без узгаднання з ЛПК), Цэнтрал. ацыянал. Камітэт у Варшаве ( пазней стаў Польскім нацыянальным урадам, “белыя”). ЛПК 1 лютага 1863г. абвясціў сябе Часовым правінцыянальным урадам (ЧПУ) Б. і Літвы і звярнуўся да насельніцтва падтрымаць паўстанне у Пол. Каліноўскі ўзяў курс на аграрн. рэвалюцыю, што выклікала процідзеянне “белых”. ЧПУ быў распушчаны і ўтвораны Аддзел кіраўніцтва правінцыямі Літвы. Падаўленнем паўстання на тэр. Б. і Літвы кіраваў новы віленскі генерал-губернатр М.Мураўёў. Ужо ў маі 1863г. паўстанне было падаўлена ў Мінск., Магіл., Віцеб. Губернях. Прадчуваючы паражэнне, “белыя” пачалі пакідаць свае пасады ў кіраўніцтве, і ў чэрвені 1863г. яно перайшло да “чырвоных”. Восенню 1863г. б-ба у Б. была практычна падаўлена, у Пол. да восені 1864г. У к. студзеня 1864г. быў арыштаваны К.Каліноўскі – “Пісьмы з пад шыбініцы”. Вынікі: паўстанне было накіравана супраць самадзяржаўя, нацыян. Прыгнету і саслоўнай няроўнасці, супраць рэшткаў прыгонага права. Вялікая роля ў гісторыі бел. народа. Больш выгадныя умовы правядзення сялянскай рэформы у Б. і Л. У Б. і Л. – 128 паўстанц. пакарана смерцю, каля 12 тыс. чалавек выслана на катаргу ў Сібір.