12. Культура б. У др.П. 17-18ст.

Умовы разв. к-ры Б. у др.п. 17-18ст. – 1. “Разбуральнае стагоддзе” – казацка-сялянская вайна (1648-1652), вайна Расіі і Р.П. (1654-1667), паўночная вайна (1700-1721) 2. Узмацненне працэсу акаталічвання 3. Распаўсюджанне з Еўропы ідэй Асветніцтва 4. Заняпад нацыянальна-культурнай свядомасці значнай часткі бел. феад. знаці, шляхта ВКЛ імкнулася да “залатых шляхецкіх вольнасцей” польскай шляхты, усё больш паварочвалася да каталіц. які далучаў яе да польск. к-ры і мовы. У 1697г. дзярж. мовамі Р.П. сталі польская і лацінская. Бел. мова страціла статус мовы афіцыйнага справаводства. У др.п.18 ст. на тэр. Б. з Еўропы пранікаюць ідэі Асветніцтва(творы Вальтра, Дзідро, Мантэск’е, Русо). Пад кіраўн. Жылібера ў Гродна пачала дзейн. медыц. акадэмія, аптэка, батанічны сад, бібліятэка.

Адукацыя: Школьная справа на рубяжы 17-18 ст. заставалася ў руках каталіцкага касцёла і уніяцкай царквы. Цэнтрам адукацыі і навукі працягвала з’яўляцца Віленская езуіцкая акадэмія (з1579г.), якая мела статус ун-та. З 1781г. акадэмія набыла назву Галоўная школа ВКЛ. З сяр. 18ст. – змены у школьнай адукацыі. У 1773г. – створана Адукацыйная камісія (тыпа міністэр. адукацыі), дзякуючы якай на к.18ст. дзейнічала 20 шк. сярэдняй ступені і 200 пачат. школ. (30% сялянкія дзеці). С-ма адукацыі стала больш даступнай і атрымала свецкі х-р. Замест лацін. мовы – польск.

Літаратура: Падарожная л-ра – заснавальнік Мікалай Крыштоф (Сіротка) – “Хаджэнні Сіроткі” – 1-я ў Б. геаграф. выданне. Ён і Томаш Макоўскі – стварылі ў п.18ст. 1-ю карту ВКЛ. У др.п. 17-18ст. з’явілася мемуарная л-ра (Адам Нарушэвіч “Гісторыя польскага народа”). Публіцыст. л-ра – прадмовы Ф.Скарыны, “Дыяруш” Філіповіча. Кнігадрукаванне – у 1619г. у Еўе “Граматыка” Сматрыцкага, у 1631г. “Буквар” Собаля. У 1776г. выйшла 1-я газета на тэр. суч. Б. – “Газета Гродзенская”, 1792г. -“Грод. известия”, изд. “Курьер Литовский”. Ілля Капіевіч (1651-1714) у Амстэрдаме – “Граматыку лацінскую і рускую”, стваральнік у Расіі новага грамадзянскага шрыфта, 1-я у Расіі слоўнікі “руска-лац.-нямец.”, “…-галанск.” Сімяон Полацкі – надрук. “Буквар языка славенскага”.

Навука: Казімір Семяновіч (1600-1651) “Вялікае мастацтва артылерыі”, праект ракеты. Марцін Пачобут-Адляніцкі (1728-1808) – вывучаў планету Меркурый, рэктар Галоўнай школы ВКЛ. Казімір Лышчынскі – роздум аб чалавеке і яго пачатку – “Аб неіснаванні Бога”.

Манументальнае дойліцтва: будаўніцтва прыватнаўласніцкіх палацава-замкавых комплексаў у Смалянах (Віцеб. в-ць), Геранёнах (Гр. в-ць), Міры (Гр. в-ць), ансамбдь Радзівіла у Нясвіжы (Мінск. в-ць). Абарончыя замкі перабудоўваюца ў рэзідэнцыі магнатаў – Радзівілаў у Нясвіжы, Сапегаў у Ружанах, Агінскіх Слоніме, Тызенгаўза у Гродне, замак у Гр. (Вітаўт – С.Баторый). У к.18 ст. распаўсюд. палацава-паркавая арх-ра. Гл. стылям з 16ст. – барока (прысутна манументальнасць, раскоша ва убранстве, двухвежавы фасад) – перабудаваны Сафійскі сабор у Полацку (праект Глаўбіцкага).

Прыгонны тэатр: - прыватнауласніцкія тэатр Радзівілаў у Нясвіжы і Слуцку, Агінскага у Слоніме.

Музыка – Міхаіл Клеафас Агінскі – паланэз “Развітанне з Радзімай”. Опера з камічным сюж. – “Агатка”. Батлейка. Помнік. муз. к-ры з’яўл. Полацкі сшытак (к.16-сяр.17ст.).

Партрэтны жанр: - у п.п.17ст. х-ным становіца сармацкі (рыцарскі) партрэт – Міхаіл Казімір Агінскі, Станіл.Аўг.Панятоўскі (Гескім). Іканапіс – “Нараджэнне маці Боскай” (Петр Яўсеевіч, 1649).

Дэкаратыўна–прыкладное мастацтва: - Урэцкая шкляная мануфактура, Слуцкія паясы (М. Багдановіч “Слуцкія ткачыхі”), кафля.

13.САЦ-ЭКАН. І ПАЛІТ. РАЗВ. Б. У П.П.19СТ.

Палітыка царызму на далуч. Бел. землях: - 1. праводзілася зыходзячы з пункту гледж., што ўсходнеславян. землі з іх насел. вяртаецца ў склад Расіі 2. новае адмін.-тэр. дзяленне. генерал – губернатарствы: Літоўскае (Віленская, Гроденская, Мінская губерні), Беларускае (Віцебская, Магілёўская) 3. Насельніцтва (за выключэннем сялян) прыводзілася да прысягі на вернасць расійскай імперыі 4. “Разбор шляхты” – выключэнне з дваранскага саслоўя 5. скасоўвалася дзеянне Статута ВКЛ 1588г. 6. Уведзена Р. с-ма падаткаў – падушны (з муж. полу) 7. У1839г. скасавана Берасцейская унія 1596г. 7. Уведзена “яўрэйская мяжа аселасці”.

Пасля далучэнне бел. зямель да Р.І. – уцягванне гаспад. Б. у агульнарасійскую зкан. сістэму. Стан с/г п.п. 19ст. х-ся пачаткам разлажэння феадальна-прыгоніцкай с-мы. Якая была заснавана на фальварка-паншчыннай гаспадарцы і поўнай асабістай залежнасці сялян ад памешчыкаў. (Ф.-П. с-ма ўведзена ў 1557г. Жыгімтам 2 Аўгустам – “Устава на валокі”). Для Б. уласцівы наступныя асаблівасці: 1.Манапольнымі ўласнікамі капіталаў на Б. заставаліся памешчыкі. Яны ў сваіх маентках арганізоўвалі прамысловыя прадпрыемствы. 2. Буйнае дваранскае землеўладанне (3,6% буйных памешчыкаў валодалі 50% првгоных сялян). Аснову эканомікі складала ворыўнае (пашаннае) земляробства. Асновай земляробства вытворчасць збожжа. У п.трэці 19ст. у Б. бульбай засявалася толькі 4%. (вінакурэнне – перапрацоўкабульбы на гарэлку). Увядзенне ў севазварот бульбы садзейнічала пераходу з трохполля на чатырохполле. Льнаводства. З к.30-х г. 19ст. пачалі сеяць цукровыя буракі. Т.ч. абазначылася гаспад. спецыялізацыя, звязаная з перапрацоўкай с/г сыравіны.

Ва ўмовах разлажэння феадальна-прыгоніцкай с-мы царскі ўрад пайшоў на эканаміч. рэформы: Мэта: павышэнне даходаў сялян, спыніці працэс збяднення сялянства, павялічыць колькасць двароў, ліквідацыя свавольства памешчыкаў-арандатараў. Ініцыятарам рэф. стаў првхільнік абмежавання прыгоннага прав Пётр Кісялёў. Яна прадугледжвала: 1. правядзенне падрабязнага апісання (люстрацыі) усіх дярж. маенткаў і строгае вызначэнне павіннасцкй дзярж. сялян 2. Спыненне здачы дзярж. зямель у арэнду 3. Ліквідацыю фальваркаў і паступовы перавод дзярж. сялян з паншчыны на чынш. У 1840г. па прапанове графа Кісялёва была падрыхтавана інвентарная рэформа, прадугледжвала унармаванне памера павіннасцей памешчыцкіх сялян шляхам складання інвентароў – спісаў сялянскіх павіннасцей.

Разв. прам-ці ў п.п. 19ст. у Б. Сведчыць аб тым, што тут побач з феадальным сац.-экан. укладам узнікае капіталістычны (суадносіны 63% к 37%). У 20-я гг. пачынаецца пераход ад рамеснай да фабрычнай вытворчасці. Так першыя суконныя фабрыкі належаць Пуслоўскаму і былі пабудаваны ў мястэчках Хомск і Косава Грод. губерні (ужываліся паравыя рухавікі). Т.ч. на Б. пачынаецца прамысловы пераварот – паступовы пераход ад мануфактуры да фабрыкі, ад ручной да машаннай працы. (замест прыгоных сялян – кваліфікаваныя рабочыя). Пачалося фарміраванне новых сацыяльных слаёў – буржуазіі (прадпрымальнікаў) і рабочых (вольнанаёмных працаўнікоў). Пасля 1812г. – урбанізацыя (існаваннем “мяжы яўр.аселасці”) У к.18ст пачалося буд. канала, які злучалі рэкі басейнаў Чорнага і Балтыйскага мораў – Агінскі (Дняпр і Нёман), Бярэзінскі (Зах. Дзвіны і Днепр), Днепра-Бугскага (Дняпра і Віслы).

Таварыствы: 1. 1817г. студэнты Віленскага ўн-та Адам Міцкевіч, Тамаш Зан, Ян Чачот утв. таварыства філаматаў (аматараў навук) 2. 1820г. у асяроддзі філаматаў узнікла больш радыкальнае таварыства філарэтаў (аматараў дабрачыннасці). 1-х і 2-х лозунг “За нашу і вашу свабоду” 3. 1825г. таварыства Ваенных сяброў (салдаты і афіцэры Літоўскага кокпуса) 4. Дэмакратычнае таварыства стварон. У 1836г. Францам Савічам 5. у др.п. 40-х гг. дзейнічай тайны “Саюз свабодных братоў”.