Лекцыя

Макрамэ План

1. Гісторыя макрамэ

2. Падрыхтоўка да працы

1. Матэрыялы і прыстасаванні для пляцення

2. Фарбаванне нітак.

3. Падрыхтоўка нітак да працы

4. Надточванне нітак

1. Гісторыя макрамэ

Гісторыя вузельчыкавага пляцення вылічаецца тысячагоддзямі. Пачалася яна з таго часу, калі чалавеку спатрэбілася злучыць два канца ніткі і ён завязаў першы вузел. Пазней першабытныя паляўнічыя з поўсці жывёльнай і балотнай травы плялі сеткі.

Рысунак 1 – Безвузлавыя сеткі. Рысунак 2 – Скручванне нітак паміж сабой. Рысунак 3 – “Свайный” вузел	Рысунак 4 – Перуанскі вузел Рысунак 5 – Рыфавы вузел Рысунак 6 – Ткацкі вузел

Спачатку чалавек рабіў прымітыўныя, безвузлавыя сеткі (мал. 1). Больш устойлівая форма палатна сеткі атрымалася тады, калі ніткі пачалі скручваць паміж сабой (мал. 2). У скандынаўскіх музеях можна ўбачыць захаваныя да нашых дзён рэшткі такіх старажытных кручаных сетак, зробленых з ліпавага лыка. Гэты метад пляцення ўжываюць і ў нашы дні рыбакі Мальты і Канарскіх востраваў пры вырабе вечкаў да кошыкаў.

На змену без вузлавым прыйшлі сеткі на аснове "свайнога" (мал. 3) і "перуанскага" (мал. 4) вузлоў. Такія сеткі плялі рыбакі Перу, жыхары Акіяніі і старажытныя афрыканскія рыбакі з басейна ракі Конга.

Па меры ўдасканалення матэрыялу для пляцення ўсё цяжэй было захаваць сталую форму вочка сеткі. Патрэбныя былі нерухомыя вузлы. Такімі вузламі сталі "рыфавы" (мал. 5) і "ткацкі" (мал. 6). Выраб сетак пры дапамозе ткацкага вузла практыкавалася на паўночным захадзе Еўропы вельмі даўно. У фінскіх балотах 50 гадоў назад былі знойдзены рэшткі сетак часоў каменнага веку.

На працягу ўсяго свайго шляху развіцця чалавецтва ставілася да вузлоў па-рознаму. Былі перыяды, калі вузлы проста забаранялі. Сярод шматлікіх табу, выкананне якіх выпала на долю рымскіх сенатараў, была забарона мець на адзежы хоць бы адзін вузел.

Табу на вузлы існавала ў Лапландыі, Ост-Індыі, у прыморскіх даякаў і ў жыхароў паўночнай часткі вострава Цэлебес (Інданезія).

На Русі вязаць вузлы – "наузить" азначала "вядзьмарыць, знахарыць, варажыць" – так піша пра гэта В. І. Даль. Хрысціянствам на Русі асуджалася нашэнне вузлоў-амулетаў.

Але такое стаўленне да вузла было нядоўгім і непаўсюдным. Некаторыя народы, наадварот, лічылі, што вузлы прыносяць вядомую карысць, – пра гэта пісаў рымскі гісторык Пліній Старэйшы (I стагоддзе). Людзі таго часу, напрыклад, верылі, што пры дапамозе развязвання і завязванні вузлоў можна вылечыць грыжу. Ужывалі іх і для лячэння пераломаў.

На ўсходзе ў старажытнасці існавала вузельчыкавая грамата, дзякуючы якой людзі збіралі і захоўвалі патрэбную інфармацыю.

Геркулесаў вузел

На грэцкіх вазах часта сустракаецца малюнак Геркулеса, убранага ў шкуру льва. Пярэднія лапы звера завязаны на грудзі героя вузлом, які людзі так і назвалі геркулесавым (мал. 7). Гэтым вузлом завязаны канцы адзенняў на плячах персанажаў егіпецкіх фрэсак і сцеблы лотасаў на залатых нагрудных упрыгожваннях фараонаў.

Старажытныя грэкі былі ўпэўнены ў магічнай сіле

Турэцкі вузел

геркулесава вузла. Ваяры з яго дапамогай перавязвалі сабе раны. Геркулесаў вузел завязвалі на вяровачцы і насілі на шыі як талісман. Маракі плялі ланцужкі і прывязвалі іх на вяршыні мачтаў, свята верачы, што яны ўсцерагуць іх ад бед.

У Старажытнай Грэцыі ў часы народнага гуляння прапанавалася развязаць і завязаць такі складаны вузел, як "турэцкі" (мал. 8). Гэта служыла своеасаблівым спаборніцтвам у спрыце. "Турэцкі вузел", магчыма, і з'яўляецца тым легендарным гордзіевым вузлом, разблытванне якога, па старажытных легендах, абяцала ўладу над Азіяй. А легенда такая.

Сын фрыгійскага бедняка Гордзія Мідас, калі ў краіне пачаліся смуты, на возе бацькі прыбыў у Народны збор і быў абвешчаны царом. Гэты просты воз з мудрагелістым вузлом з лыка дзікай вішні на дышлі Мідас паднёс у дарунак Зеўсу, і з тых часоў ён знаходзіўся ў палацы.

Аляксандр Македонскі ведаў легенду пра ўдачлівага цара з народа, і яму вельмі хацелася ўбачыць знакаміты воз і мудрагеліста сплецены вузел, разблытванне якога, паводле старажытнага прароцтва, абяцала ўладу над Азіяй. Па адных крыніцах, якія дайшлі да нас, Аляксандр не мог разблытаць гордзіеў вузел і, выхапіўшы меч, рассек яго; па іншых – цар выцягнуў калок, разблытаў вузел і зняў ярмо, чым і пацвердзіў сваё права быць уладаром Азіі.

Росквіт макрамэ датычыцца да IX стагоддзя да н. э. Менавіта з гэтага часу праглядаюцца вытокі стварэння вырабаў з вузельчыкавага пляцення. Родапачынальнікамі макрамэ лічаць маракоў, якія ў гадзіны вольнага часу плялі ланцужкі, кулоны, талісманы і дарылі іх сябрам у далёкіх краінах.

У XIV стагоддзі маракі азнаёмілі з мастацтвам пляцення жыхароў Іспаніі, Індыі, Кітая. У кафедральным саборы ў Мадрыдзе знойдзены малюнкі ўзораў і вузлоў макрамэ таго часу.

Тады ж макрамэ стала вядома і папулярна ў Італіі. Плеценымі карункамі ўпрыгожвалі пакрывалы, фіранкі, адзежу.

Рысунак 9 – Узор «Кавандолі»

Былі адкрыты і першыя школы макрамэ. У Турыне, напрыклад, Валянціна Кавандолі навучала пляценню дзяцей ва ўзросце 5-6 гадоў. Яна ўвяла новы прыём пляцення, які зараз носіць назва "Кавандолі". Гэты прыём пабудаваны на выкарыстанні нітак дзвюх колераў у пляценні рэпсавага вузла (мал. 9).

Вырабы макрамэ адлюстроўвалі ў сваіх палотнах і мастакі. Адным з першых гэта зрабіў Сандра Батычэлі. У карціне "Пакланенне вешчуноў" (1476-1477 гг.) на адным з персанажаў надзеты капялюшык, які выкананы ў тэхніцы макрамэ.

У XVII стагоддзі макрамэ з Італіі распаўсюдзілася ў Паўночную Еўропу і Паўночную Амерыку. Тады ж яно стала вельмі папулярным у Англіі.

Сандра Батычэлі. "Пакланенне вешчуноў" (1476-1477 гг.)

У тыя часы шматлікія модніцы Еўропы ўпрыгожвалі свае адзенні вузельчыкавымі карункамі.

Мастацтвам пляцення ва ўсе часы валодалі вельмі нешматлікія майстра. Яны стваралі выдатныя ўзоры плеценых вырабаў: шторы, пакрывала, чахлы для музычных прылад. Карункі, якія яны плялі з залатых нітак, упрыгожвалі адзенне асоб духоўнага і каралеўскага сану.

Як бы надоўга ні забывалася мастацтва пляцення, яно адраджалася з новай сілай і не толькі набывала новыя рысы, але і змяняла сваю назву. У розныя часы мастацтва пляцення звалася: квадратнае пляценне, вузельчыкавыя карункі, мексіканскія карункі, вузельчыкавыя махры. І толькі ў XIX стагоддзі гэты від рамяства і мастацтва сталі зваць макрамэ. У перакладзе з турэцкага "макрама" – гэта шалік ці сурвэтка з махрамі (бахрамой), у перакладзе з арабскага "міграмах" – гэта махры ці шалік, упрыгожаны плеценымі карункамі.

Новая хваля адраджэння макрамэ пачалася ў XIX стагоддзі. Узоры плеценых вырабаў таго часу, якія захоўваюцца ў розных музеях свету, выкананы галоўным чынам на аснове гарызантальнага вузла (рэепсавага ці падвойнага) ва ўсіх варыяцыях: ромбы, ланцужкі, куткі, клетачкі. Для пляцення тады ўжывалі разнастайныя матэрыялы: шаўковыя і баваўняныя ніткі, шаўковы шнурок, залаты каніцель, шэрсць.

З дваццатых гадоў мінулага стагоддзя макрамэ зноў адраджаецца і ўваходзіць у моду. Плеценымі вырабамі – дыванамі, сурвэткамі, абажурамі, шырмамі, а пазней і шторамі, кашпо – сталі ўпрыгожваць пакоі. Макрамэ знайшло шырокае ўжыванне і пры стварэнні такіх прадметаў, як качалка, гамак, альтанка. Цяпер магчымасці макрамэ яшчэ больш пашырэлі. Плеценыя вырабы пачалі камбінаваць з ткацтвам, вышыўкай, мастацкай апрацоўкай скуры і т. д. Элементы, выкананыя ў тэхніцы макрамэ з'яўляецца добрым дапаўненнем вырабаў з дрэва, металу, гліны.

Макрамэ і кераміка	Макрамэ і вышыўка	Макрамэ і скура	Макрамэ і пляценне з прыродных матэрыялаў

Сёння вузельчыкавая тэхніка зноў заняла трывалае месца сярод іншых відаў рукадзелля. Захаваўшы ранейшыя віды вырабаў, у якіх раней ужывалася макрамэ, да іх зараз далучаюцца новыя прадметы. У сучасны побыт трывала ўвайшлі пояса, сумкі, кашалькі, папружкі для гадзіннікаў, футляры для акуляраў, шалі, гальштукі, дэкаратыўныя вырабы – каўняры, манжеты, кулоны, а таксама аплеценыя пасудзіны. Гардэроб сучаснай жанчыны зробіць найболей разнастайным і асвяжыць аздабленне плеценымі дэталямі, як аднакаляровымі, так і рознакаляровымі: пагончыкамі, манжетамі, кішэнямі, устаўкамі і какеткамі. А ў сучасным інтэр'еры добра глядзяцца плеценыя дываны, пано, падвесныя ўпрыгожванні для сцен і вокнаў, кашпо і інш.

Па-ранейшаму выкарыстоўваючы макрамэ для ўпрыгожвання адзежы і інтэр'еру пакояў, да яго паступова сталі звяртацца і пры афармленні грамадскіх памяшканняў. Так, у інтэр'еры кафэ "Пасімацімас" у Каўнасе (мастак В. Барткувене) скарыстана спалучэнне макрамэ і ткацтва. На сценах там змешчаны дэкаратыўныя элементы, выкананыя з вяроўкі. Плеценыя свяцільні ўдала спалучаюцца з пераважным цёплым карычневым колерам памяшкання. Асноўным жа элементам афармлення з'яўляецца пано-макрамэ.

У адным з Палацаў культуры Краснаярска акна ўпрыгожаны шторамі макрамэ.

Пры афармленні спектакля "Дон Кіхот" дэкаратары музычнага тэатра ім. К. С. Станіслаўскага і В. І. Неміровіча-Данчэнка ў Маскве выкарыстоўвалі тэхніку макрамэ.

У апошнія гады на выставах дэкаратыўна-прыкладнога мастацтва ў розных краінах заўсёды бываюць прадстаўлены працы макрамэ, выкананыя і прафесіяналамі, і мастакамі-аматарамі. Так, руская мастачка па габелене Т. Мязіна паказала працу ў тэхніку макрамэ "Разважання пра сланечнік" (Занальная падмаскоўная выстава, 1980 г.) і "Бярозавы гай" (Усерасійская выстава "Па роднай краіне", 1982 г.). Гэтыя працы прасякнуты цеплынёй і каханнем да нашай роднай зямлі.

Украінскі мастак Д. А. Захарчэнка працуе галоўным чынам як графік, але апошні час ён звярнуўся да тэкстылю. Насценныя ўпрыгожванні, зробленыя ім з простага матэрыялу – пяньковай вяроўкі, не толькі ствараюць утульнасць і з'яўляюцца эфектным дадаткам да інтэр'еру, але і ўносяць нейкую непаўторнасць. Д. А. Захарчэнка аформіў у тэхніцы макрамэ сцэну Дому кампазітараў у Кіеве.

У працах прыбалтыйскіх майстроў шырока прадстаўлены насценныя пано, у якіх галоўным чынам прысутнічаюць элементы геаметрычнага арнаменту. Пры стварэнні сваіх кампазіцый мастакі Прыбалтыкі абапіраюцца на традыцыі народнага мастацтва. Пры гэтым у пляценні яны аддаюць перавагу натуральнаму колеру пянькі, а калі і падфарбоўваюць матэрыял, то толькі ў глухія і пастэльныя тоны. Выкарыстоўваючы макрамэ для выканання нагрудных упрыгожванняў, прыбалтыйскія майстры часта ўжываюць бурштын.

Папулярнасць макрамэ ў нашай краіне расла паступова. Пачалася яна ў сямідзесятыя гады ў Прыбалтыцы і ўжо адтуль распаўсюдзілася па краінах постсавецкай прасторы.

Макрамэ заваёўвае ўсё больш і больш прыхільнікаў. Захапляюцца пляценнем сталыя і дзеці. Арганізуюцца гурткі і студыі макрамэ пры Дамах і Палацах культуры. Прыёмы вузельчыкавага пляцення вывучаюць на ўроках школьнікі. Яны з захапленнем плятуць прыгожыя і патрэбныя рэчы.

Папулярнасць макрамэ можна лёгка растлумачыць. Вырабы, выкананыя ў тэхніцы макрамэ, адрозніваюцца не толькі трываласцю, але і прыгажосцю і нават вытанчанасцю. Шырокія магчымасці макрамэ для творчай праявы асобы. Вы бераце ў рукі звычайную вяроўку, завязваеце вузельчыкі і... ствараеце цуд.

Макрамэ ў інтэр'еры	Дываны, сурвэткі, шырмы, шторы, фіранкі, накідкі на крэслы, абажуры, кашпо, карзінкі, кошыкі, вазы, шкатулкі, насценныя кішэні, рамкі для люстэрка
Пляценне гаспадарчых вырабаў	Крэсла, гамак, альтанка аплеценыя пасудзіны
Пляценне адзення і дэталей адзення, аксесуараў	Сарафаны, жакеты, спадніцы, камізэлькі, капялюшыкі, пояса, сумкі, кашалькі, папружкі для гадзіннікаў, футляры для акуляраў, шалі, гальштукі; дэталі адзення – каўняры, манжэты
Пляценне ўпрыгожвання ў	Кулоны, калье, бранзалеты і т. п.
Пляценне дэкаратыўных вырабаў	Пано, скульптура, цацкі, сувеніры. Канцылярскае прыладдзе: закладкі для кніг, лінейкі. Віншавальныя паштоўкі, цацкі для елкі і т. п.
Упрыгожванне макрамэ аксесуараў для нявесты, нованароджанага і т. п.	Для нявесты – банбаньеркі, падушачкі для заручальных кольцаў, сурвэткі, насавыя хустачкі; пасаг для нованароджанага – ручнік, мяшэчкі для рэчаў, прасціна для ложачка немаўля

Макрамэ ў інтэр'еры

Пляценне гаспадарчых вырабаў

Пляценне адзення і дэталей адзення, аксесуараў

Пляценне ўпрыгожванняў

Пляценне дэкаратыўных вырабаў

Упрыгожванне макрамэ аксесуараў для нявесты, нованароджанага і т. п.

Пытанні для самакантролю:

1. Каго лічаць родапачынальнікамі макрамэ?

2. У якіх краінах забаранялі насіць вузлы (вузлы-амулеты)?

3. Ці правільна сцвярджэнне, што на ўсходзе ў старажытнасці існавала вузельчыкавая грамата, дзякуючы якой людзі збіралі і захоўвалі патрэбную інфармацыю?

4. Ці разблытаў гордзіеў вузел Аляксандр Македонскі (згодна легендзе)?

5. У якім стагоддзі назіраўся росквіт макрамэ?

6. У якім стагоддзі назіралася новая хваля адраджэння макрамэ?

7. У якім стагоддзі макрамэ ўваходзіць у моду?

8. У якім стагоддзі мастацтва пляцення сталі зваць макрамэ?

9. Які новы прыём пляцення ўвяла Валянціна Кавандолі?