1.3 Франчайзингтің шағын және орта бизнестегі қолдану артықшылықтары мен кемшіліктері

Қазіргі таңда шағын және орта бизнесті ұйымдастырудың немесе жүргізудің үлкен мүмкіндік беретін нысанына – франшиза көмегімен жүзеге асыру болып табылады. Статисталық мәліметтерге сүйенетін болсақ франшизалық нысандағы бизнестің жүзеге асырылуы, өз күшіңмен барлығын жаңадан бастағаннан бизнестен 2-3 есеге артық мүмкіндігі бар, яғни кәсіпорынға франшизалық келісім шартқа байланысты құқықтар беріледі, нақты бір уақыт аралығында белгіленген жерде өзінің бизнесін жүзеге асырады.

Міне осы келісім шарт негізінде франчайзер компания бизнесті жүргізуге байланысты кеңес береді, яғни қай жерден қандай құрал – жабдықтарды және өнімді, персоналды қандай критеририлер бойынша қабылдау, сонымен қатар бизнес жоспарды құрастыру керек екеніне және технологиялар мен ақпарат мәселелері бойынша көмек көрсетіледі. Бұл көмек көрсетілу себебі, екі жаққада пайда әкелуімен түсіндіріледі.

Бизнесті франшиза көмегімен жүзеге асыратын кәсіпкер мына факторларға байланысты жетістікке жетуі тиіс:

• Франчайзер компанияның жан жақты қолдау көрсетуі

• Франчайзер компанияның коммерциялық жетістікке жетудегі қызығушылығы

• Шикізаттардың төмендетілген бағамен сатып алынуы

• Нарықта тауар белгісінің белгілі болуы

• Бизнесті жүргізудің жүйеленген әдістемесінің болуы

• Жарнамаға деген шығындардың аз болуы

Осы жоғарыда айтылған факторларды франшиза көмегімен бизнесті жүргізудің артықшылықтарына жатқызуымызға болады .

Бизнесті ұйымдастыру кезінде жарнама өте үлкен рөл атқарады. Жарнаманың шығыны өте көп болады. Сондықтан франчайзерге келісімшарт кезінде кететін шығынның көп бөлігін франчайзи жарнама жұмысы атқарады. Сонымен қатар франчайзер үшін маркетингтік зерттеулер жүргізіп, маркетинг-тік ақпараттарды жинайды. Франчайзи франчайзерден басқаруға қажетті кеңесті алып нарықты зерттеуді, бизнесті басқарудың басқа да аспектілерін және ақшалай көмек алуға мүмкіндігі болады. Тәжірибелі кәсіпкерлер өзінің тәжірибесін, білімін нарық жағдайында ұсына отырып, белгілі бір нәтижеге жетуі мүмкін. Сондықтан, франчайзинг атаулы бизнес, ақпарат пен тәжірибені алуға жағдай жасай отырып, техника мен технологияны қолдануға кететін шығындарын төмендетеді, яғни шығарылған тауарлар мен көрсетілген қызметтердің нарықтық бағасын төмендетуге мүмкіншілік алады.

Франчайзинг бизнесмен үшін кең мүмкіншіліктер береді. Ешқандайда тәжірибені иемденбей, кішігірім алғашқы капиталды игере отырып, ол бастау алған жерден тез арада қарқынды өріс алады.

Бірақта бизнесті жүргізудің кез келген түрі сияқты, франчайзингте өзінің артықшылықтары мен кемшіліктері орын алған. Франчайзингтің тез дамуы мен кең таралу мүмкіншілігі келесілерде анықталады:

1. Франчайзер үшін, сонымен қатар франчайзи үшін де өзара табысты болып саналады.

2. Салық салыну базасының қысқаруы.

А. Франчайзер үшін мүмкін кездесетін артықшылықтар:

- өткізу нарығының жылдам кеңеюі, сату көлемінің ұлғаюы мен бизнестің территориалдық түрде таралуы;

- шұғыл басқару қажеттілігінен босатылуы;

- меншіктік капитал салымдарының төмен деңгейі;

- лицензияны сатудан табыс;

- франчайзи төлемінің есебіне қосымша табыстар иемдену;

- меншіктік сауда желісі арқылы өткізу бойынша шығын-дардың қысқаруы;

- жалданбалы жұмысшыларға қарағанда тәуелсіз бизнес-мендер сәттілікке күштірек ынталандырылған.

Б. Франчайзер үшін мүмкін кездесетін кемшіліктер:

- өзінің кәсіпорнына қарағанда франчайзидан алатын пайда деңгейінің төмен болуы;

- франчайзидің біреулерінің лайықты дәрежеге беделінің сай келмеуі, сапаны лайықты бақылаудың болмау есебінен франчайзердің өзінің беделіне кесірін тигізуі мүмкін;

- франчайзидің қаржылық есеп беруінің шынайлығын бақылау қиыншылығы;

- франчайзи бизнесі негізіндегі жеткілікті таңдау қиыншылығы;

- франчайзиді оқыта, үйрете отырып, франчайзер өзіне болашақ мүмкін бәсекелесті даярлау мүмкіншілігі;

- жүйе ережесіне бағынбайтын франчайзимен қарым-қатынасты доғару мүмкіншілігінің болмауы;

- коммерциялық құпияның сақталыну қиыншылықтары.

В. Франчайзи үшін мүмкін кездесетін артықшылықтар:

- шағын бастапқы капиталмен меншіктік істі бастау мүмкіншілігі;

- дайын “қуыс”, франчайзи фраичайзермен жан-жақты сыналған, дайын бизнесті сатып алады;

- материалдар, шикізаттар, құрал-жабдықтар, жабдықтау-шылар, өткізу жүйесі, жалпы жұмыс жүргізу әдістері мен тәсілдері турасында мазмұнды ақпаратты иемденетін нақты нұсқаулардың толық жинағын меңгеру;

- бизнес және менеджментті жүргізу технологиясындағы франчайзер көмегі.

Г. Франчайзи үшін келесі кемшіліктерді қарастыруға болады:

- қызмет ету бостандығының шектелінуі;

- сервистік төлем;

- кызмет етуде икемділіктің жетіспеушілігі;

- франчайзер компанияға қатысты жағымсыз сипаттамалардың

франчайзи-кәсіпорын үшінде тән болуы;

- франшизаны иемденгендегі құрылған жоспарлар ойдағы-дай іс жүзіне аса бермейді.

Жоғарыда аталған себептерге байланысты қорытынды жасайтын болсақ, елімізде франчайзингтің дамып, кең етек алуы келесі жетістіктерге жетелейді:

- инвестицияның сыртқы және ішкі ағымын күшейтеді;

- жаңа технологиялардың, құралдардың, бағалы ноу-хау-лардың пайда болуына септік етеді;

- бар өндірістерді дамытып және жаңа өндірістерді қалыптастыру, сәйкесінше жаңа жұмыс орындарының пайда болуына әсер етеді;

- шағын және орта кәсіпкерлік аясының кеңеюі мен бекітілуіне тұғыр болады;

- жұмыс күшінің біліктілігін жетілдіреді; елімізді сапалы тауарлар мен қызметтерге қанықтыруды жылдамдатады;

- қазақстандық өнімді жаңа нарықтарға өткізуге мүмкіндік тудырады.

Франчайзингтік іс-әрекетті жүзеге асыру барысында әкімшілік кедергілерді төмендету шаралары жоғарыда атап өткен нормативтік-құқықтық базаны жетілдірумен тығыз байланысты, өйткені франчайзингтік қызмет заңнамалық актілерге сәйкес жүзеге асырылады.