§ 15. Қабылдау, сезіну және ойлау іс - әрекетін білдіретін кейбір етістіктер.

Аударманың лексикалық трансформацияларын қарастыру барысында тағы бір басты назар аударатын жайт ағылшын тілінде қабылдау, сезіну және ойлау іс - әрекетін білдіретін танымал етістіктердің аударылу ерекшеліктері болып табылады. Жас аудармашылар ағылшын тіліндегі to see, to believe, to understand және to feel етістіктері бір мағыналы емес екендіктерін ұмытпау қажет, яғни оларды үнемі көру, сезу, сену, түсіну, деп аудара берген қате болады. To see, to believe, to feel етістіктері газетті – публицистикалық стильде түсіну, ойлау, қарастыру, санау (ойлау мағынасында) деп аударылса, to understand етістігі әдетте сomplex object (күрделі бастауыш) айналымдарында орыс тіліндегі клише – формуласына – мәлім болғандай деп аударылады. Мысалы: Ch.P. Snow is understood to be a great promoter and populariser of Soviet Literature in England – Мәлім болғандай, Чарльз Сноу кеңес әдебиетін Англияда танымал етіп жүр.

Практикалық тапсырма

Берілген сөйлемдерді қабылдау, сезіну, ойлау іс әрекетін білдіретін етістіктер қолданыстарының ерекшеліктерін ескере отырып, ана тіліне аударыңыз:

1. Birmingham workers stop in protest at anti-union bill. They believe that if the Government's proposals become law the movement will be put back more than 40 years (M. S., 1970)

2. Many young people feel that the trade unions in some industries could be more insistent, on employers taking their quota of apprentices. (D. W,, 1959)

3. Crime, particularly violent crime continues to rise. The violence is hitting Washington in its economy. Year-end school trips have been cancelled; people are finding that they do not wish to see the White House and the Washington Monument this summer. (The G. M., 1968)

4. Many commissioned officers of the U. S. Army, Air Force, Navy and Marine Corps feel they must speak against the war in South East Asia, They call them­selves the Concerned Officers' Movement (COM). (M. S., 1970)

5. No trade unionist worthy of the name will regret the pass­ing of the Prices and Incomes Board. But the Tories are not burying the PIB, and creating a new body in its place, because they think wages should go up.

They believe they have still more effective methods of keeping wages down. (M. $., 19/0)

6. Talks on a new package deal for 4,000 Ford houriy paid workers ended last night after nearly five hours. It is understood that no agreement was reached, but the talks will continue. (M. S., 1969

§ 16. Үстеулік мағынаға ие етістіктер

Ағылшын тіліндегі әр түрлі мағыналарға ие сөздердің үшінші тобына үстеулік мағынаға ие етістіктер жатады. Мұндай етістіктер екі мағына білдіреді: бірінші мағынасында іс - әрекетті білдірсе , екінші мағынасы сол іс - әрекетті сипаттайды. Бұл етістіктердің үстеулік мағынасы келесіден көрінеді: Яғни бұл етістіктердің мағыналары толықтауышпен, үстеумен, мекен пысықтауышпен білінеді. Мысалы: Over 500 london students yesterday roared their way through fleet Street through the heart of the City demanding that “Smith must go” - Лондондық 500 – ден астам студенттер көшеге»Смит жоғалсын» деген қатты айқалған дауыстарымен Флит – стриттан Ситидің орталығына дейін жүріп өтті. Мұнда to roar етістігі to roar one’s way through Fleet street құрылымында мағынасы бойынша айқайға ұласқан қозғалу етістігін қосып, ал to roar етістігінің мағынасын іс – қимыл пысықтауышымен жеткізуге тура келеді. Үстеулік мағынаға ие етістіктердің адекватты аудармасы әдетте аударманың грамматикалық трансформацияларын талап етеді, оның ішінде қосымша сөздерді қосу, сөз таптары мен сөйлем мүшелерінің орын басу әрекеттерін талап етеді. Мұндай үстеулік мағынаға ие етістіктердің көбісі тілге еніп үйреншікті тіркестерге айналып кетті. Мысалы: to bow somebody out of the room, the train steamed in to (out of) the station , the truck rumbled in to the town. Аударма кезінде олардың жеке мағынасын келтіріп аудару қиынға соғады, өйткені олар бір жағдайдан екінші жағдайға көшу іс-әрекетін , іс - әрекетке деген құлшынысты білдіреді. Сондықтан мағыналарының толықтығы әдетте бейнелеп аудару көмегімен көре аламыз. Мысалы: The crocodile shuttered home under hailstones and through the ugly streets – Салқыннан дірілдеп жауынның астында балалар үйінің тәрбиеленушілері ұзын сап құрап лас көшелер бойымен келе жатты. Бұл жерде үстеулік мағынасы бар to shutter етістігі және home үстеуі салқыннан дірілдеп , келе жатты деп аударылса, crocodile метафорасы да бейнелеп аудару көмегімен тәрбиеленушілер, ұзын can деп аударылады.

Үстеулік мағыналары бар етістіктерді аударудың өзіндік екі заңдылықтары бар:

1. Егер үстеулік мағынасы бар етістік қозғалыс пен оның сипаттамасын білдірсе, ол әдетте белгілі бір пысықтауыштық сөз қосылған етістікпен аударылады, яғни пысықтауышта тұрған сөз сол іс - әрекетті сипаттайды. Мысалы: The train whistled out of the station – Поезд жүру қоңырауын беріп станциядан қозғалды.

2. Егер үстеулік мағынасы бар етістік бір жағдайдан екінші жағдайға көшуді, іс әрекеттің себебі немесе нәтижесін білдірсе ол екі етістікпен яғни бағыныңқы сөйлеммен және мақсатты инфинитив көмегімен аударылады. Әдетте сөз таптаорының орын басу амалы немесе қосымша сөздер қосу амалы орындалады. Мысалы: He had an elder brother who had flunked out of law school – Оның емтихандарды тапсыра алмай және сол үшін заң факультетінен шығарылып жіберілген ағасы болды.

Практикалық тапсырма

Берілген сөйлемдерді үстеулік мағынаға ие етістіктердің қолданылу ережелеріне сәйке аудармасын беріңіз:

1. Eleven miners died in an underground explosion at a coal-mine near Mieres, Spain, yesterday. (M. S., 1968)

2. In past millennia man lived by the tempo of the turning earth. Dominated by the alternation of sunlight and darkness, he worked by day and slept by night. Then, overnight in human history, society developed a new sense of timing. Electric daylight, jet travel and worldwide communications created the irregular schedules. (The N. Y. T., 1966)

3. Armed police used teargas for the second day running to break up demonstrations in Ulster yesterday. Police threatened they would use “very rough” methods unless the streets were cleared. (M. S., 1970)

4. The roads outlook is perilous this week. (M. S., 1968)

5. It is a time we once again had an open Administration in Washington… We should bring dissenters into policy discussions, to freeze them out; we should invite constructive criticism, not only because the critics have a right to be heard, but because they often have something worth hearing. (Newsweek, 1968)

6. The New Zealand earthquake was followed by tremors lasting an hour. No loss of life was reported. (M. S., 1967)

7. The Commonwealth countries handle a quarter of the world’s trade. (The N. Y. T., 1966)

8. A huge portrait of Lenin headed the civilian part of the annual parade to mark the anniversary of the October Revolution as it passed through Moscow’s Red Square on Saturday. (M. S., 1970)

9. The life expectancy of Negroes is five years less than that of whites, and on the average the white American studies three years longer than the Negro. (M. S., 1967)