4. Функцыянальныя стылі літаратурнай мовы.

Навуковы стыль – гэта стыль навуковых артыкулаў, дакладаў, манаграфій, падручнікаў і г.д., які вызначаецца іх зместам і мэтамі – па магчымасці дакладна і поўна растлумачыць факты акаляючай нас рэчаіснасці, паказаць прычынна-выніковыя сувязі паміж з’явамі, выявіць заканамернасць гістарычнага развіцця, паведаміць інфармацыю і г.д. Асноўныя стылёвыя рысы: лагічная паслядоўнасць выкладу; адназначнасць, дакладнасць, сцісласць пры інфармацыйнай насычанасці зместу; канкрэтнасць, бясстраснасць (халоднасць), аб’ектыўнасць выказвання.

Афіцыйна-дзелавы стыль – гэта стыль дакументаў, міжнародных дагавораў, дзяржаўных актаў, законаў, справавых папер і г.д., які вызначаецца іх зместам і мэтамі – паведаміць інфармацыю, якая мае практычнае значэнне, даць указанні, інструкцыі. Асноўныя стылёвыя рысы: сцісласць, кампактнасць выкла-

ду, эканомнае выкарыстанне моўных сродкаў; стандартнае размеркаванне матэрыялу, абавязковасць формы;

Публіцыстычны стыль – гэта стыль грамадска-палітычнай літаратуры, перыядычнага друку, аратарскага маўлення і г.д., які вызначаецца зместам тэкстаў і асноўнымі мэтамі – уздзейнічаць на масы, заклікаць іх да дзеяння, паведаміць інфармацыю і г.д

Стыль мастацкай літаратуры – гэта стыль, які вызначаецца зместам і мэтамі мастацкіх твораў – перадаць свае адносіны да навакольнага, да таго, што паказваеца ў творы, намаляваць словамі карціну, апісаць падзеі і г.д. Асноўныя стылёвыя рысы: вобразнасць, эмацыянальнасць; адзінства камунікатыўнай і эстэтычнай функцыі

Размоўны стыль супрацьпастаўляецца кніжным, ён адзін выконвае функцыю бытавых зносін і выкарыстоўваецца ў форме вуснага маўлення (у пісьмовай форме ў тэкстах мастацкага стылю, асобных жанрах публіцыстычнага)

5. Фанетыка. Фанетычная транскрыпцыя. Фанетычны аналіз слова.

ФАНЕ́ТЫКА - раздзел мовазнаўства, які вывучае фанетычную сістэму (гукавы лад) мовы.

Аб'ектам вывучэння з'яўляюцца гукавыя сродкі мовы — гукі, склады, націск, інтанацыя. Цэнтральнае месца ў фанетыцы займае вучэнне аб гуках, як асноўным сродку афармлення мовы, сродку яе матэрыялізацыі.

Фанетыка разглядае гукі з трох бакоў: фізічнага (акустычнага), фізіялагічнага (артыкуляцыйнага), функцыянальнага (лінгвістычнага, сацыяльнага). Фізіка і фізіялогія вымаўлення гука з'яўляюцца ўласна фанетычнай стараной вывучэння гукавога ладу мовы, а функцыянальнасць гукаў (лінгвістычная, сацыяльная роля) вывучаецца такім раздзелам фанетыкі як фаналогія.

У залежнасці ад задач вывучэння гукавога матэрыялу адрозніваюць фанетыку агульную, апісальную, гістарычную, параўнальную.

Своеасаблівасць фанетыкі сярод іншых мовазнаўчых дысцыплін у тым, што гукі мовы, у адрозненне ад іншых яе адзінак — марфем, слоў, словазлучэнняў, сказаў, — не маюць самастойнага сэнсавага значэння, а маюць толькі адну значную характарыстыку — гучанне.

Фанетычная транскрыпцыя беларускай мовы — сістэма транскрыпцыі гучання беларускай мовы.

Сістэма выкарыстоўвае ўсе зычныя і частку галосных літар беларускага алфавіту, а таксама некаторыя дадатковыя літары і знакі. Транскрыбаваны тэкст бярэцца ў квадратныя дужкі, знакі прыпынку, апроч інтанацыйных, не ставяцца.

Малыя паўзы у сярэдзіне фразы азначаюцца як [/], вялікія паўзы як [//]. Абавязкова пазначаюцца асноўны ([ ́]) і пабочны ([ ̀ ]) націскі.

Галосныя гукі запісваюцца галоснымі літарамі: [а], [о], [у], [ы], [і], [э][4], [е].

Зычныя гукі запісваюцца адпаведнымі зычнымі літарамі, дадаткова ўводзяцца наступныя азначэнні: [дз]—z, [дж]—ž, фрыкатыўны [г]—[г], выбухны [г´]—[г´], [й]—[j].

Мяккасць гука азначаецца значком [ ’] падоўжанасць — [ ̅ ].

ФАНЕТЫЧНЫ АНАЛІЗ

1. Запісаць слова ў фанетычнай транскрыпцыі.

2. Ахарактарызаваць гукі: па месцы і спосабе ўтварэння, удзеле голасу і

шуму, наяўнасці / адсутнасці палаталізацыі, а таксама адзначыць агубленасць

(для зычных); указаць становішча адносна націску, рад, пад’ём,

лабіялізаванасць / нелабіялізаванасць, а таксама ўплыў суседніх мяккіх

зычных (для галосных).

Узор:

Выконваюць [вык˚о́нва·j˚·у·ц’]

[в] – зычны, губны, губна-зубны, шчылінны, санорны, цвёрды;

[ы] – галосны, ненаціскны, сярэдні рад, верхні пад’ём, нелабіялізаваны;

[к˚] – зычны, язычны, заднеязычны, заднепаднябенны, змычны, шумны,

глухі, цвёрды, агублены;

[о́] – галосны, націскны, задні рад, сярэдні пад’ём, лабіялізаваны;

[н] – зычны, язычны, пярэднеязычны, зубны, змычна-праходны, насавы,

санорны, цвёрды;

[в] – зычны, губны, губна-зубны, шчылінны, санорны, цвёрды

[а·] – галосны, ненаціскны, сярэдні рад, ніжні пад’ём, нелабіялізаваны,

набывае больш пярэднюю артыкуляцыю ў фазе рэкурсіі;

[j˚] – зычны, язычны, сярэднеязычны, сярэднепаднябенны, шчылінны,

санорны, палатальны, агублены;

[·у·] – галосны, ненаціскны, задні рад, верхні пад’ём, лабіялізаваны, набывае

больш пярэднюю артыкуляцыю на працягу ўсяго свайго ўтварэння;

[ц’] – зычны, язычны, пярэднеязычны, пярэднепаднябенны, змычна-

шчылінны, шумны, глухі, мяккі.