15. Знакі прыпынку ў бяззлучнікавым сказе.

Бяззлучнікавы складаны сказ – гэта сказ, часткі якога аб’ядноўваюцца толькі з дапамогай інтанацыі.

Коска – адносіны адначасовасці ці паслядоўнасці.

Кропка з коскай – часткі адносна самастойныя, ускладнены і маюць свае знакі прыпынку

Працяжнік

1-я частка – умова, час	калі (перад 1-й часткай)
2-я частка – вынік, вывад	таму
2-я частка - параўнанне	як, быццам
Супрацьпастаўленне	а, але, аднак
Хуткая змена падзей, нечаканы вынік	і
2-я ч. пачынаецца сло-вамі гэта, то, так, такі	-
2-я ч. мае вынікова- абагульняльнае значэнне	-
Адносіны паміж часткамі	Можна уставіць

Двукроп’е

2-я частка раскрывае змест 1-й	а іменна
2-я частка - прычына	бо, таму што
2-я ч. удакладняе, канкрэтызуе змест 1-й	што, як
2-я ч. выражае прамое пытанне	-
Адносіны паміж часткамі	Можна уставіць

15. Аднародныя члены сказа. Знакі прыпынку пры аднародных членах.

Аднародныя члены сказа.

Аднароднымі называюцца два або некалькі членаў сказа, якія выконваюць аднолькавую сінтаксічную функцыю, адносяцца да аднаго і таго ж слова ці словазлучэння і характарызуюцца інтанацыяй пералічэння.

Аднароднымі могуць быць:дзейнікі; выказнікі;азначэнні;дапаўненні;акалічнасці.

Па аб'ёму аднародныя члены сказа могуць выражацца як асобнымі словамі, так і словазлучэннямі.У адным радзе аднародных членаў могуць ужывацца і словы, і словазлучэнні.Нельга ставіць у адзін рад аднародных членаў асобныя словы (ці словазлучэнні) і даданыя сказы.У адзін рад аднародных членаў нельга таксама ўключаць дзеепрыметныя, дзеепрыслоўныя словазлучэнні і даданыя сказы.У сказе можа быць некалькі груп аднародных членаў, звязаных з рознымі словамі і маючых розныя сінтаксічныя функцыі

Аднароднымі членамі сказа не з'яўляюцца:

Словы, якія паўтараюцца ў мэтах узмацнення і стаяць побач;

Словы, якія цесна звязаны паміж сабой па сэнсу і сінтаксічна (з'яўляюцца адным членам сказа) і не вымаўляюцца з інтанацыяй пералічэння;

Сінанімічныя спалучэнні слоў з дэфісным напісаннем;

Па граматычных асаблівасцях аднародныя члены сказа ў большасці выпадкаў з'яўляюцца аднолькавымі часцінамі мовы, але часам яны могуць выражацца і рознымі часцінамі мовы

Па характару лагічных сувязяў аднародныя члены сказа павінны адпавядаць двум асноўным правілам класіфікацыі або сістэматызацыі прадметаў, з'яў, прыкмет:

характарызаваць прадмет, з'яву, асобу па адной агульнай прыкмеце (па колеру, паходжанню, роду заняткаў і т.д.); члены дзялення, выражанага аднароднымі членамі сказа, павінны ўзаемна выключацца.

Аднародныя члены сказа злучаюцца паміж сабой злучнікамі, бяззлучнікавык спосабам (інтанацыяй пералічэння) або камбінаванай сувяззю (злучнікавай і бяззлучнікавай).

Паміж аднароднымі членамі сказа могуць выражацца спалучальныя, супраціўныя, раздзяляльныя, супастаўляльныя і ўступальныя адносіны, для чаго ўжываюцца адпаведныя злучнікі:

спалучальныя: і, ды (у значэнні і), ні - ні, таксама (часта ў спалучэнні са злучнікамі і;

супраціўныя: але, а, аднак, затое, ды (у значэнні але);

раздзяляльныя: ці, ці(то) - ці, або, або - або, то - то, ці то - ці то, ні то - ні то, не то - не то

Пры аднародных членах сказа могуць ужывацца двайныя супастаўляльныя злучнікі: як – так і, нетолькі - і, хоць і - але, хоць - ды, хоць - але, не столькі - колькі, калі не - то (дык), як -дык і інш. Першая частка такіх злучнікаў ставіцца перад першым аднародным членам, а другая - перад другім.Часам пры аднародных членах ужываецца няпарны злучнік хоць (хаця),. які выражае ўступальнае значэнне.

Калі да пералічаных у сказе аднародных членаў сказа далучаюцца іншыя аднародныя члены, якія дапаўняюць, удакладняюць папярэднія аднародныя члены, то яны звязваюцца з дапамогай далучальных злучнікаў і, ды, а, прычым, таксама. Такія аднародныя члены сказа называюцца далучальнымі.

Знакі прыпынку пры аднародных членах сказа.

Коскамі раздзяпяюцца аднародныя члены, звязаныя:без злучнікаў;двайнымі злучнікамі;паўторнымі спалучальнымі злучнікамі або пералічальна-размеркавальнымі;адзіночнымі супраціўнымі, уступальнымі і далучальнымі злучнікам;злучальнымі словамі, якія выражаюць паслядоўнасць.

Пры групе аднародных членаў сказа могуць ужывацца абагульняльныя словы, якія звычайна выконваюць такую ж сінтаксічную функцыю ў сказе і належаць да той жа семантычнай групы, што і аднародныя члены сказа, але маюць больш шырокае значэнне, якое адносіцца да значэння аднародных членаў сказа як род к віду або цэлае к частцы.

У функцыі абагульняльных слоў могуць выступаць:займеннікі (звычайна займеннік усё). Абагульняльнае слова займеннік усё часам ужываецца ў спалучэнні са словам гэта; прыслоўі (прыслоўе усюды і інш.); назоўнікі; дзеясловы. 3 мэтай узмацнення пры аднародных членах з абагульняльным словам можа паўтарацца займеннік гэты;прыметнікі.

У функцыі абагульняльных могуць выступаць словазлучэнні: сінтаксічна падзельныя (свабодныя), якія складаюцца з уласна абагульняльнага слова і залежнага ад яго слова (або слоў), што выконвае ў сказе іншую сінтаксічную функцыю ў параўнанні з абагульняльным словам; сінтаксічна непадзельныя, якія складаюцца з двух або некалькіх слоў, што выконваюць у сказе адну агульную сінтаксічную функцыю; фразеалагічныя.

Найбольш частым выпадкам выражэння абагульняльнага слова і адпаведных яму аднародных членаў рознымі часцінамі мовы з'яўляецца ўжыванне назоўнікаў і дзеясловаў або назоўнікавых і дзеяслоўных словазлучэнняў у функцыі аднародных членаў з абагульняльнымі словам - займеннікам усё (часам з залежнымі ад яго словамі) або і прыслоўем усюды.

Двукроп'е ставіцца ў сказах з прэпазіцыяй абагульняльнага слова. Пры чытанні гэтых сказаў пасля абагульняльнага слова перад аднароднымі членамі сказа голас паніжаецца і робіцца паўза.

Працяжнік пры аднародных членах ставіцца ў сказах з постпазіцыяй абагульняльнага слова.