Қазақстан Республикасының конституциялық құрылысын күшпен құлатуға немесе өзгертуге не оның аумақтық тұтастығын күшпен бұзуға шақырулар (170-бап)

Қазақ КСР-інің 1959 жылғы Қылмыстық кодексінде бұл құрамдағы қылмыс «антикеңестік үгіт және насихат» деген атпен белгілі болды, оның диспозициясы кең мағынаны білдірумен бірге санкциясы өте қатал болған еді. Осыған байланысты өкіметке, оның органдарына қарсы кез келген көңіл толмаушылықтан шыққан ойлар, пікірлер антикеңестік үгіт немесе насихат ретінде бағаланады (Мысалы, антикеңестік идеяны, көзқарастарды тарату, кеңестік қоғамдық немесе мемлекеттік құрылысты жек көру т.б.).

ҚР жаңа Қылмыстық кодексі ҚР конституциялық құрылысын күшпен құлатуға немесе өзгертуге немесе аумақтық тұтастығын күшпен бұзуға арналған бабы осы тұрғыдағы қылмыстың нақты тәсілдерін нақтылаумен бірге шақырулардың мәні мен бағытын нақты айқындап, конституциялық құрылысты күшпен құлатуға немесе өзгертуге не оның аумақтық тұтастығын күшпен бұзуға бағытталған жария түрдегі үндеулерді қылмыс деп таниды.

Қылмыстың объектісі ҚР конституциялық құрылысы, оның саяси жүйесі, қауіпсіздігі болып табылады. Объективтік жағынан қылмыс: өкіметті күштеп басып алуға, өкіметті күштеп ұстауға, мемлекет қауіпсіздігіне нұқсан келтіруге, конституциялық құрылысты күштеп өзгертуге, республиканың тұтастығын және оның аумағының бірлігін күштеп бұзуға жария түрде үндеу жасау немесе осындай мазмұндағы материалдарды тарату арқылы жүзеге асырылады.

Жария түрдегі үндеу дегеніміз ауызша немесе жазба түрде адамдардың белгісіз тобын шерулерге, митингілерге, демонстрацияларға, жиындарға шақырып, конституциялық құрылысты, өкіметті күшпен басып алуға, мемлекеттің тұтастығын, аумағының бірлігін күштеп өзгертуге, бұзуға шақырулар болып табылады немесе осы мазмұндағы материалдарды көпшілік арасына тарату болып табылады. Қылмыс субъективтік жағынан тек қана тікелей қасақаналықпен жасалады. Қылмыстың субъектісі болып 16-ға толған кез келген адам танылады. Бұқаралық ақпарат құралдарын пайдаланып жасалған шақыруларға-баспасөзде жарияланған материалдар, радио немесе телехабарда, басқадай бұқаралық ақпарат құралдарын пайдаланып жасаған шақырулар жатады.

Қазақстан Республикасының экономикалық қауіпсіздігі мен қорғаныс қабілетіне қарсы қылмыстар. Диверсия (171-бап)

Қазақстан Республикасының қауіпсіздігі мен қорғаныс қабілетіне нұқсан келтіру мақсатында адамдарды жаппай қырып-жоюға, олардың денсаулығына зиян келтіруге, кәсіпорындарды, құрылыстарды, қатынас жолдары мен құралдарын, байланыс құралдарын, халықтың тіршілігін қамтамасыз ету объектілерін қаратуға немесе зақымдауға бағытталған жарылыс жасау, өрт қою немесе өзге іс-әрекеттер жасау, сол сияқты осы мақсатта жаппай улау немесе эпидемиялар мен эпизоотиялар тарату диверсия деп танылады. Диверсияның тікелей объектісі-ҚР қауіпсіздігі, қорғаныс қабілеті және экономикалық күш қуаты болып табылады, өйткені диверсиялық актілер мемлекеттің өзін әлсіретуге, бүлдіруге бағытталған. Объективтік жағынан диверсия бірнеше балама әрекеттердің жиынтығы бойынша көрініс табады.

Қирату дегеніміз Қылмыстық кодекстің 171-бабында көрсетілген объектілерді әр түрлі тәсілдермен (жарылыс жасау, өрт қою немесе өзге де іс-әрекеттер арқылы) түкке жарамсыз етіп тастау; -зақымдау деп көрсетілген объектілердің қалпына келтірілу мүмкіндіктері сақтала отырып, олардың уақытша немесе ішінара істен шығып қалуы болып табылады. Кәсіпорындарға-заводтар, фабрикалар, басқа да өнеркәсіп объектілері жатады. Құрылыстарға-электростанциялар, су соратын қондырғылар, қойма, ғимараттар жатады.

Қатынас жолдары мен құралдарына-көлік құралдарының барлық түрлері (теміржол, су, автокөліктері және көліктің басқа түрлері, көпірлер, тас жолдар ж.т.б.). Байланыс құралдарына-телефон, телеграф байланысы, радиобайланысы, теледидар ж.т.б. Халықтың тіршілігін қамтамасыз ету объектілеріне-халықты нанмен, жылумен, дәрі-дәрмекпен қамтамасыз ететін объектілер, медициналық қызмет көрсететін объектілер және тағы басқалар, мысалы нан заводтары, жылу станциялары, су қоймалары, дәріханалар, жедел жәрдем көмегі және т.б. Субъективтік жағынан диверсия тікелей қасақаналықпен істеледі. Кінәлы адам заңда көрсетілген объектілерге қол сұғу арқылы өз әрекетінің мәнін сезеді және заңда көрсетілген зардаптардың тікелей орын алуын тілейді. Қылмыстың субъектісі болып жасы-16-ға толған кез келген азамат танылады.