Соғыс қылмыстары. Соғыс жүргізудің тыйым салынған құралдары мен әдістерін қолдану (159-бап)

Соғыс жүргізуді реттейтін бірсыпыра заңдылық күші бар халықаралық актілер мен конвенциялар бар. Оларға 1856 жылы 16 сәуірде Парижде қабылданған теңіздегі соғыс туралы Декларация; 1868 жылы 11 желтоқсанда Санкт Петербургте қабылданған жарылатын немесе күйдіретін қаруды қолдануды жою жөніндегі Декларация, 1899 және 1907 жылдары Гаагада қабылдаған Декларациялар, 1949 жылы Женева конвенциясы (соғыс құрбандарын қорғау туралы), 1954 жылы 14 мамырдағы Гаага конвенциясы (соғыс жағдайында мәдени құндылықтарды қорғау туралы) және тағы басқалары. Қылмыстың тікелей объектісі халықаралық құқық нормаларымен белгіленген соғыс жүргізудің құралдары мен әдістерін қолдануды реттейтін қоғамдық қатынастар. Қылмыс объективтік жағынан әскери тұтқындарға немесе әскери емес тұтқындарға қатыгездікпен қарау, әскери емес тұрғындарды күштеп көшіру, басып алынған аумақта ұлттық мүлікті тонау, ҚР халықаралық шартымен тыйым салынған құралдар мен әдістерді әскери жан-жалда қолдану арқылы жүзеге асырылады. Әскери тұтқындарға соғысушы жақтың қарулы күштерінің қатарына жататын адамдар, партизандар, әскери жасақтарының мүшелері, қарсыласу қозғалыстарының қатысушылары, азаматтық немесе ұлт-азаттық қозғалысының қатысушылары, сондай-ақ қолға түскен әскери журналистер, әскери-медициналық, әскери-заңгер қызметкерлер, интенданттық қызмет немесе басқадай қызмет көрсететін адамдар жатады. Әскери емес тұрғындарды күштеп көшіруге бейбіт тұрғындарды өздері мекендеген жерлерден басқа жаққа зорлықпен еріксіз көшіру, қоныс аудартулар жатады. Басып алынған аумақта ұлттық мүлікті тонауға-соғысушы жақтың өзі басып алған мемлекет-тің мүлкін жою, қирату немесе оларды талан-таражға салып, өз мемлекетінің меншігіне алу әрекеттері жатады. Ұлттық мүлікке-материалдық және рухани игіліктер жатады. Қазақстан Республикасының халықаралық шартымен тыйым салынған құралдар мен әдістерді, әскери жан-жалды қолдануға адамзатқа қасірет әкелетін және қоршаған ортаны мақсатты түрде ұзақ уақытқа залалдан-дыратын шараларды жүзеге асырулар жатады. ҚР халықаралық шарттарға сәйкес күйдіретін, жарылыс жасайтын заттарды, зиянды газдарды, уландыр-атын немесе басқадай бактериологиялық заттарды, жаппай қырып- жоятын қаруларды, химиялық, биологиялық қаруларды соғыс жағдайында қолданбауға міндетті. Қылмыс құрамы формальдық, сондықтан да ол осы баптың диспози-циясында көрсетілген әрекеттердің біреуін істеген уақыттан бастап аяқталған деп танылады. Қылмыстың субъектісі-16-ға толған кез келген есі дұрыс адам

Субъективтік жағынан қылмыс тікелей қасақаналықпен істеледі.

Жалдамалылық (162-бап)

Қазақстан Республикасы халықаралық құқық нормаларын басшылыққа ала отырып, жаңа Қылмыстық кодекске жалдамалылық үшін қылмыстық жауап-тылықты белгілейтін арнаулы бапты енгізеді. Қылмыстың тікелей объектісі халықаралық құқық нормалары белгіленген соғыс жүргізудің құралдары мен әдістерін қолдануды реттейтін қоғамдық қатынастар. Объективтік жағынан қылмыс заң диспозициясында көрсетілген бірнеше тәсілдерді қолдану арқылы жүзеге асырылады. Атап айтқанда:

1)жалдамалыны жалдануға азғырып көндіру, яғни қарулы жанжалға немесе соғыс қимылдарына пайдалануға жалдау;

2)оқытып-үйрету, яғни жалданған адамды соғыс әрекетіне немесе қарулы жанжалға тікелей қатысуға әзірлеу;

3)қаржыландыру-жалдамалыны ақша қаражатымен қамтамасыз ету;

4)өзге де материалдық қамтамасыз ету-жалдамалыға киім-кешек, азық-түлік беру; сондай-ақ оны қарулы жанжалға немесе соғыс қимылдарына пайдалану-тікелей осындай әрекеттерге қатыстырулар болып табылады. Қылмыс құрамы формальдық және ол заңда көзделген әрекеттердің біреуін істеген уақыттан бастап аяқталған деп танылады. Қылмыстың субъектісі 16-ға толған кез келген есі дұрыс адам. Субъективтік жағынан қылмыс тікелей қасақаналықпен істеледі. Адам өзінің қызмет бабын пайдаланып немесе кәмелетке толмағанға қатысты жасаған дәл сол әрекеттер-осы қылмыстың ауырлататын түріне жатады. Қызмет бабын пайдалану түсінігі ҚК-тің 228,307- баптарында берілген. Кәмелетке толмағандарды жалдамалылыққа тарту деп-жасы 18-ге толмаған-дарды кінәлы адамның біле тұра осы әрекетке тартуын айтамыз.Жалдамалының қарулы жанжалға немесе соғыс қимылдарына қатысуы осы қылмыстың өте ауырлататын түріне жатады. Адам қазасына бір немесе бірнеше адамның қазаға ұшырауы, ал ауыр зардаптарға ауыр дене жарақатын келтіру, ірі материалдық залал, көп адамның ауруға ұшырауы, т.с.с. зардаптар жатады. Қылмыс құрамы материалдық.