Кеме капитанының апатқа ұшырағандарға көмек көрсетпеуі (305-бап)

Теңізде немесе өзге де су жолында апатқа ұшыраған адамдарға кеме капитанының, егер осы көмек көрсету өзінің кемесіне, оның экипажы мен жолаушылары үшін елеулі қауіп келтірмейтін болғанда көмек көрсетпеуі-қылмыс деп саналып, кінәлы адам Қылмыстық кодекстің 305-бабының 1-тармағы бойынша жауапқа тартылады. Бұл қылмыс құрамы Қылмыстық кодекстк 1910 жылғы 23-ақпандағы халықаралық конвенцияға (теңізде құтқару және көмек көрсетуге байланысты ережелердің қолданылуы) сәйкес енгізілген. Қылмыстың тікелей объектісі-теңізде немесе өзге де су жолында апатқа ұшыраған адамдардың өмірінің қауіпсіздігін қамтамасыз ететін қоғамдық қатынастар, ал қосымша тікелей объектісі-бір немесе бірнеше адамның өмірі немесе денсаулығы. Осы қылмыстың заты-кез келген санаттағы және бағыттағы теңіз немесе өзге де су көлігі болып табылады. Қылмыстың жәбірленушісі болып теңізде немесе өзге де су жолында апатқа ұшыраған кез келген адам танылады. Қылмыс объективтік жағынан әрекетсіздік күйде яғни кеме капитанының теңіз немесе басқа да су жолында апатқа ұшырағандарға заңда көрсетілген жағдайларға және шарттарға сәйкес көмек көрсетпеуі арқылы сипатталады. Себепті жағдайларға байланысты (қатты дауылдың әсерінен) немесе көмек көрсету өзінің кемесіне, оның экипажы мен жолаушылары үшін елеулі қауіп төндіретін (өрт, жарылыс болуы, суға бату қаупі төну) жағдайларда көмек көрсетпеу-қылмыс құрамын түзбейді. Көмек көрсету немесе көрсетпеу мүмкіндігі техникалық сарапшылық қорытындысы негізінде анықталады. Қылмыс құрамы формальдық, сондықтан да ол көмек көрсетпеген уақыттан бастап аяқталған деп табылады. Қылмыстың зардабының болуы (адамдардың апатқа ұшырауы) немесе болмауының қылмысты саралауға әсері жоқ, бірақ жаза тағайындағанда сөз жоқ ескеруге жатады. Қылмыстың объективтік жағының міндетті белгісі-қылмыстың жасалу орны болып табылады. Мұндай орынға-теңіз немесе өзге де су кеңістігі (өзен, көл, шығанақ, бұғаз т.с.с.) жатады.

Қылмыс субъективтік жағынан тікелей қасақаналық нысанда жасалады. Кінәлы адам теңіз немесе өзге де су жолында апатқа ұшыраған адамдарға көмек көрсетуге мүмкіндігі бола отырып, көмек көрсетпегенін (әрекетсіздігін) сезеді және көмек көрсетпеуді тілейді. Қылмыстың субъектісі арнаулы меншік түріне қарамастан кез келген су көлігінің (теңіз, өзен, жолаушылар немесе жүк таситын) кемелердің капитаны. Қылмыстың субъектісі Қазақстан суларында жүзіп жүрген шет елдердің кемелерінің капитаны болуы да мүмкін. Егер көмек көрсетпеу ашық теңізде орын алса, онда халықаралық конвенцияға сәйкес кеме капитаны қай елдің азаматы болса сол елдің заңымен немесе оны ұстаған мемлекеттің заңы бойынша жауапқа тартылады. Теңізде немесе су жолында соқтығысқан кемелердің бірінің капитанның басқа кемені құтқару үшін тиісті шаралар қолданбауы абайсызда кеменің опат болуына немесе өзге де ауыр зардаптарға әкеп соқса, егер бұл шараларды өз кемесіне, оның экипажы мен жолаушыларына елеулі қауіп төндірмей қолдану мүмкін болса-ол үшін жауаптылық осы баптың 2-тармағында көрсетілген. Бұл жерде соқтығысқан екі кеменің біреуінің капитанының өз кемесіне, оның экипажы мен жолаушыларына елеулі қауіп төндірмей, басқа кемені құтқару үшін мүмкіндігі бола тұра тиісті шараларды қолданбағаны туралы сөз болып отыр. Егер мұндай мүмкіндігі бола тұра кеме капитаны көмек көрсетпесе, одан заңда көрсетілген зардап-кеменің апат болуы немесе өзге де ауыр зардаптарға (адам өліміне, дене жарақаты т.б.) әкеп соқса, ол баптың осы бөлігі бойынша кінәлы болып жауапқа тартылады.