Абайты Васо.

Абайты Васо уыд зындгонд ирон ахуыргонд, академик. Уый дунейы адæмты базонгæ кодта Ирыстонимæ, рæсугъд ирон æвзаг æмæ æгъдæуттимæ.

Абайты Васо райгуырд 1900 азы хæххон Къобы хъæуы. 1925 азы каст фæци Ленинграды университет. Бирæ азты дæргъы фæкуыста æвзагзонынады алы къабæзты. Васо ныффыста æртæ сæдæйæ фылдæр алыхуызон зонадон куысты æмæ раиртæста бирæ ахсджиаг æмæ вазыгджын фарстатæ.

Уыцы куыстытæй сæ нысаниуæгмæ гæсгæ уæлдай ахсджиагдæр сты «Ирон æвзаг æмæ фольклор», «Нарты эпос», «Уырыссаг-ирон дзырдуат» æмæ æндæртæ.

Уыдонæй ирон адæмæн уæлдай зынаргъдæр у цыппар томæй арæзт «Ирон æвзаджы этимологион дзырдуат». Ам автор иртасы ирон дзырдты равзæрд æмæ сæ нысаниуджытæ.

Абайты Васо иртæста канд ирон æвзаг нæ, фæлæ ма æндæр æвзæгтæ дæр, уæлдайдæр та ирайнаг æвзæгтæ.

Васойы зонынц алы бæстæты æмæ йын стыр аргъ кæнынц йæ зонадон куысты тыххæй.

Абайты Васо уыд нæ дуджы ирон æмæ ирайнаг æвзагзонынады тæккæ зындгонддæр иртасæг.

Æвзагзонынад - языкознание

зонадон къабæзты - отрасли науки

ахсджиаг - основной

уæлдайдæр та - в особенности

алы бæстæты - во многих странах

Дзæуджыхъæу.

Ирыстоны бирæ горæттæ ис: Дзæуджыхъæу, Алагир, Беслæн, Дигора, Æрыдон, Мæздæг. Фæлæ сæ сæйрагдæр у Дзæуджыхъæу. Дзæуджыхъæу у Ирыстоны сæйраг горæт. Уый арæзт æрцыдис мин авдсæдæ æстай цыппæрæм азы. Раздæр Дзæуджыхъæу горæт нæ уыд, фæлæ уыд фидар. Ам цардысты хъазахъхъ, ирæттæ, уырыссæгтæ. Уынгты арæх фенæн уыди хæрæгуæрдæттæ.

Фæстæдæр горæты уынгты фæзындысты рæсугъд дурæйамад хæдзæрттæ, уазæгхæдзар, аргъуан, дуканитæ, хид. Байгом сты гимназ æмæ театр.

Абон нæ горæт йæ хуыз аивта: бирæуæладзыгон хæдзæрттæ, театртæ, парктæ, заводтæ, куыстуæттæ, скъолатæ, рынчындæттæ. Фæстаг рæстæджы Дзæуджыхъæуы арæзт æрцыди бирæ бæрзонд хæдзæрттæ. Ам раздæры хуызæн цæры алыхуызон адæмыхæттытæ: ирæттæ, уырыссæгтæ, сомихæгтæ, грекъæгтæ, тæтæйрæгтæ æмæ æндæртæ.

Дзæуджыхъæуы фыццаг æрцарди Быгъуылты Дзæуæг. Уымæ гæсгæ нæ горæт хонæм Дзæуджыхъæу. Дзæуæгæн нæ горæты æрд ис цырт Терчы был.

Сæйрагдæр - важнейший

Фидар - крепость

Уазæгхæдзар - гостиница

Аргъуан - церковь

цырт - памятник

куыстуæттæ - предприятия

Хъантемыраты бæхылбадджытæ.

Хъантемыраты Али-бег (Алихан) у зындгонд бæхылбадæг, Уæрæсейы адæмон артист, «ирон джигитовкæйы фыд». Бæхыл бадыны дæсныйад сæ мыггаджы лæвæрд цыдис иу фæлтæрæй иннæмæ.

Алиханы дебют уыдис 1907 азы 11 февралы. Тынг зæрдиагæй архайдта йæ дæсныйады рæзтыл. Ссис уырыссаг цирчы стъалы.

Алиханы тынг фæндыдис труппæ саразын. 1931 базонгæ Тугъанты Михалимæ. Райдыдтой иумæ кусын.

Алихан цирчы аренæ ныууагъта, 90 азы йæл куы сæххæст, уæд.

Цирчы артисттæ систы йæ æртæ фырты дæр: Хасанбег, Ирбег æмæ Мухтарбег. Йæ хистæр фырт Хасанбег аренæмæ рацыдис цыппараздзыдæй Гамбургы, кафыдис лезгинкæ.

Алиханы дыккаг фырт Ирбег дæр сахуыр кодта, бæхыл бадгæйæ цы сæрзилæн митæ гæнæн ис, уыдон. Йæхæдæг дæр æрхъуыды кодта бирæ трюктæ.

Хъантемыратæ цы бæхтимæ куыстой, уыдоныл тынг æнувыд уыдысты. Æвæрдтой сыл-иу зæрдылдарæн нæмттæ: Буян, Асуан, Ирланд, Терек, Осман,Дог, Сынок æмæ æнд. Уæлдай аргъ кодтой араббаг бæхтæн.