Резисторлардың кедергілерін өлшеу

Жұмыстың мақсаты: Резисторлардың кедергілерін мультиметрдің көмегімен өлше отырып практикалық турғыда қарастыру. Резисторларды тізбектей, параллель және аралас қосқандағы қасиеттерін зерттеу.

Қурал-жабдықтар: Оқу-лабораториялық стенді, мультиметр.

Жалпы теориялық мәліметтер

Жартылайөткізгіш резистор электрлік тізбектің қарапайым элементі болып саналады. Ол тізбектегі токты шектеу үшін және тізбектің кез-келген бөлігінде потенциалды тудыруға қолданылады. Резисторлар турақты және айнымалы болып классификацияланады. Сонымен бірге, ол материалының түрі бойынша және қолдану аймағы бойынша ерекшеленеді. Резистордың кедергісінің өлшем бірлігі Ом. Өлшем бірліктері: КОм= 10³ Ом, МОм=10⁶ Ом, ГОм=10⁹ Ом, т.б. Кейбір жағдайларда резисторларда параллель және тізбектей қосу қолданылады. Резисторларды тізбектей қосқанда, тізбектің жалпы кедергісі резисторлардың кедергілерінің қосындысына тең және мына формула бойынша анықталады:

R_ж = R₁+ R₂+ R₃+...+ R_n.

Резисторларды параллель қосқанда, жалпы кедергі мына формула бойынша анықталады:

R_ж= (R₁* R₂) / (R₁+ R₂)

Резисторларды аралас қосқанда, жалпы кедергі схемадағы қосылуды ескере отырып, жоғарыда келтірілген формулалар бойынша табылады.

Резистордың кедергісін өлшеу кезінде, тізбекті токтан айыру керек, яғни схеманы ток көзінен өшіру.

Жұмыстың орындалу реті

1. Мультиметрді кедергіні өлшеу қалпына қосу.

2. Тізбектің ашық қалпына сәйкес келетіндей етіп, К кілтін төменгі бөлінке орнату керек.

3. R₁ – R₆ резисторлардың кедергілерін кезектей өлшеп, алынған мәндерді №1 кестесіне жазу керек.

4. R₁ және R₂ резисторларының жалпы кедергісін өлшеп, R_ж = R₁+ R₂ теңдігін тексеру.

5. Сол сияқты тағы бірнеше өлшеу тәжірибелерін жасап, теңдіктерді тексеру.

6. Тізбектің жабық қалпына сәйкес келетіндей етіп, К кілтін жоғарғы бөлікке орнатып өлшеуді қайталау.

№1 кестесі.

R1	R2	R3	R4	R5	R6

Бақылау сұрақтары:

1. Резистордың қолданылуы.

2. Резистор кедергісінің өлшем бірлігі.

3. Резистордың түрлері.

4. Тізбектей қосқандағы резистордың жалпы кедергісін қалай табамыз.

5. Параллель қосқандағы резистордың жалпы кедергісін қалай табамыз.

6. Аралас қосқандағы резистордың жалпы кедергісін қалай табамыз.

7. Мультиметрдің көмегімен резистордың кедергісін қалай өлшейміз.

№5 зертханалық жұмысы

Тізбектің бөлігі үшін Ом заңы

Жұмыстың мақсаты: Электр тізбегіндегі электр токтың жүру заңдылығын тәжірибе жүзінде оқып үйрену. Ом заңы бойынша теориялық білімдерін бекіту.

Құрал-жабдықтар: Оқу-лабораториялық стенді, резисторлар.

Жалпы теориялық мәліметтер

Ең қарапайым электр тізбегі ток көзінен (ЭҚК) және өзара қосылған жүктемелерден амперметр (А), вольтметр (V), кілттен (К) тұрады. Энергия ток көзінен ЭҚК жүктемеге беріледі. Тұйық тізбек құрағанда ол арқылы ток жүреді. Электр тізбегінің дұрыс жұмыс жасауы үшін тізбектегі ток күші мен кернеудің төмендеуін білу қажет. Осы шамалардың арасындағы байланысты Ом заңы көрсетеді (1):

U = I * R (1)

мұндағы I – жүктеме арқылы жүретін ток, А;

R – жүктеме резистордың кедергісі, Ом;

U- жүктеме кедергідегі кернеудің төмендеуі, В.

Осы (1) теңдеуге сүйене отырып, ток күші I мен, резисторлардың кедергілерің R есептеуге арналған өрнектерді шығаруға болады

I = U / R (2)

R= U / I (3)

Сонымен Ом заңына сүйене отырып, электр тізбегінің қалыпты жұмыс жасауына қажетті параметрлерін есептеуге болады. Электр тізбегінің қалыпты жұмысы деп, жүктемедегі тоқтың шамасы шындық мәнге ие болмайтын кедергінің мәнін айтады.

Электр желісінің істен шығуына мынадай екі себеп жауапты болып табылады.

1. Қысқаша тұйықталу-жүктеменің кедергісі нөлге жуықтайды. Бұл жағдайда ток өзінің ең үлкен мәніне жетеді.

2. Тізбектегі жүктемелерде үзіліс болған жағдайда, яғни жүктеменің кедергісі шексіз үлкен болғанда тізбектен ток жүрмейді.