Натуралізм у мовазнаўстве
Морыц Рап «Фізіялогія мовы», «Параўнальная граматыка як натуральная навука».
Макс Мюлер «Лекцыі па навуцы аб мове».
Вільям Уітні «Жыццё і рост мовы».
Аўгуст Шлейхер – прымяніў натуральнанавуковы метад у даследаванні мовы.
Аўгуст Шлейхер (1821-1868)
«Марфалогія царкоўнаславянскай мовы» (1952)
«Літоўская граматыка» (1956)
«Кампендый параўнальнай граматыкі індагерманскіх моў» (1861-1862)
«Тэорыя Дарвіна і навука пра мову»
«Значэнне мовы для натуральнай гісторыі чалавека» (1865)
Разглядае мову як жывы арганізм.
Мовы ўзніклі натуральным шляхам, незалежна ад чалавечай волі.
Законы для раслін і жывёл, выяўленыя Дарвінам, у галоўных сваіх рысах дастасуюцца і да моўных арганізмаў.
Размяжоўвае мовазнаўства і філалогію: 1-е вывучае мову як прыроднае ўтварэнне, складае частку натуральнай гісторыі чалавецтва, аб'ет філалогіі – створаныя людзьмі літаратурныя тэксты, пісьменства.
Пераносіць на мову Дарвінавы законы пра паходжанне і зменлівасць відаў.
Абапіраючыся на тэорыю Дарвіна, імкнецца выявіць агульныя законы ўзнікнення і развіцця мовы: мова мае перыяд росту ад прасцейшых структур да больш складаных і перыяд старэння.
Класіфікацыя моў адпавядае шлегелеўскай:
ізалюючыя (аналогія ў прыродзе – крыстал),
аглюцінатыўныя (расліны),
флектыўныя (жывёлы).
Распаўсюджвае на мову эвалюцыйную тэорыю Дарвіна: як найбольш прыстасаваныя перамагаюць флектыўныя мовы.
Пад уплывам філасофіі Гегеля сцвярджае ролю духу ў дагістарычны перыяд жыцця чалавека, калі адбываецца стварэнне мовы ва ўсёй разнастайнасці формаў. Пасля знікнення творчага духу з мовы, мова абмяжоўваецца ўзнаўленнем, выраджаецца.
Натуралістычны накірунак
Пасадзейнічаў сцвярджэнню сістэмнага погляду на мову, як аб'ект, які валодае ўласнай структурай і законамі свайго развіцця, да якіх дастасуюцца дакладныя метады натуральных навук.
5. Псіхалагічны накірунак у мовазнаўстве
сярэдзіна – канец ХІХ ст.
Гейман Штэйналь (1823-1899)
Морыц Лацарус (1824-1903)
Вільгельм Вунт (1832-1920)
Аляксандр Патабня (1835-1891)
Іаган Гербарт (1776-1841)
2 Плыні псіхалагізму
Сацыяльны (калектыўны, этнічны) – разглядае мову як спецыфічнае праяўленне псіхалогіі народа.
Індывідуальны – разуменне мовы як асобага механізму дзейнасці індывідуальнай псіхікі, як механізму ўяўленняў у свядомасці індывіда.
ІАГАН ГЕРБАРТ
Працэс мыслення разглядаў як асацыяцыю ўяўленняў. Асацыяцыямі выступаюць сувязі ўяўленняў паводле сумежнасці, падабенства і кантрасту.
Акрамя таго, сувязь уяўленняў ажыццяўляецца таксама ў асіміляцыі – аб'яднанні і замацаванні блізкіх або тоесных паняццяў – і ў аперцэпцыі – вызначальнасці новага ўспрымання ўжо наяўнымі ўяўленнямі.
Народная псіхалогія Г.Штэйнталя і М.Лацаруса
Псіхалогія народаў – навука пра народны дух, якая даследуе спецыфічныя формы жыцця і дзейнасці духу ў розных народаў, з якіх і складаецца духоўная прырода народаў.
Дух народа – крыніца не толькі духоўнай, але любой дзейнасці чалавека.
Агульная псіхалогія мае ў складзе псіхалогію народаў і індывідуальную псіхалогію. З прычыны таго, што ўся інтэлектуальная дзейнасць чалавека і народа звязана з мовай, то псіхалогія – навука аб мове.
Мова – адначасова і вырыжэнне самасвядомасці, светапогляду, логікі духу цэлага народа, і выражэнне і мерыла індывідуальнага духу.
ГЕЙМАН ШТЭЙНТАЛЬ
«Творы В.Гумбальта па мовазнаўстве і філасофія Гегеля» (1848)
«Класіфікацыя моў як развіццё моўнай ідэі» (1850)
«Паходжанне мовы» (1851)
«Граматыка, логіка і псіхалогія, іх прынцыпы і ўзаемаадносіны» (1855)
«Уводзіны ў псіхалогію і мовазнаўства» (1871)
Мовазнаўства адносіць да псіхалагічных навук, бо маўленне – гэта духоўная дзейнасць, і мова выступае аб'ектам псіхалагічнага назірання.
У паняцце «мова» ўключае маўленне, здольнасць гаварыць, вылучаючы ў ёй фізіялагічны і псіхалагічны бок, моўны матэрыял як створаныя маўленнем элементы і якую-небудзь канкрэтную мову, як сукупнасць моўнага матэрыялу пэўнага народа.
Усе індывіды аднаго народа маюць адбітак яго адметнай прыроды на сваім целе і душы. Падобная фізічная арганізацыя і падобныя ўражанні, атрыманыя звонку, выклікаюць падобныя пачуцці, схільнасці, жаданні, у выніку – падобныя думкі і мова.
Мова – прадукт супольнасці і адначасова псіхафізіялагічная сістэма, прывязаная да асобнага індывіда.
Сцвярджаў, што катэгорыі мовы і логікі несумяшчальныя, размяжоўваў прадметнае і моўнае мысленне.
Зместам прадметнага мыслення з'яўляюцца не самі прадметы, а ўяўленні пра іх як нейкая мысленная сукупнасць адлюстраваных прымет гэтых прадметаў.
Змест моўнага мыслення – уяўленні аб уяўленнях, з'ява двойчы суб'ектыўная.
ВІЛЬГЕЛЬМ МАКС ВУНТ
«Аб мэтах і шляхах народнай псіхалогіі» (1888) – выклаў погляды на сувязь псіхалогіі і мовазнаўства.
«Псіхалогія народаў. Даследаванне законаўразвіцця мовы, міфаў і звычаяў» (1900) – шматтомнае выданне, першыя два прысвечаны мове.
«Гісторыя мовы і псіхалогія мовы» (1901)
«Элементы псіхалогіі народаў» (1912)
Першы спецыяліст-псіхолаг, які зрабіў глыбокае даследаванне мовы, яе сутнасці, механізму функцыянавання і развіцця, яе сувязі з сумежнымі галінамі чалавечай дзейнасці.
Засяроджваў увагу на псіхалагічных заканамернасцях, што маюць усеагульнае значэнне.
Аб'ектам псіхалогіі абвясціў мову, міфы, звычаі, якія адпавядаюць 3-м відам псіхічных працэсаў, 3-м галінам індывідуальнай псіхалогіі: уяўленням, пачуццям і волі.
Мова выступае пачаткам, рухальнай сілай навукі і паэзіі, міфы – рэлігіі, звычаі – права і маральных прынцыпаў.
Разумеў мову як псіхафізіялагічную дзейнасць чалавека, разглядаў яе асновы: лакалізацыю ў мозгу маўленчых цэнтраў, псіхафізіялагічныя ўмовы ўтварэння слова, псіхалогію славесных уяўленняў.
Лічыў, што існаванне розных тыпаў моў – каранёвых, аглюцінатыўных, флектыўных – абумоўлена ступенямі псіхалагічнага развіцця народаў, што ідзе паралельна развіццю свядомасці асобнага індывіда.
У тэорыі паходжання і развіцця мовы важнае месца надае маторыцы, міміка-жэстыкуляцыйным і пантамімічным рухам, якія папярэднічалі гукавой мове.
Пры ацэнцы сувязі мовы і мыслення ў аснову тлумачэння моўных фактаў паклаў аперцэпцыю. Асабліва яскрава выявілася гэта ў пытанне пра сутнасць сказа.
Сказ – гэта расчляненне цэлага складанага ўяўлення на складнікі, пастаўленыя ў лагічныя адносіны адзін да аднаго.