
- •«Тіл мәдениеті және іскерлік шешендік өнер» курсының зерттеу нысаны, мақсаты және міндеттері
- •Сұрақтар мен тапсырмалар:
- •Ауызша сөйлеу мәдениеті мен дыбыс тілінің тікелей байланыстылығы
- •Сұрақтар мен тапсырмалар:
- •Сырым мен молда
- •Сөз қолдану мәдениеті мен жазу мәдениетінің байланысы, оған қойылатын талаптар
- •Сұрақтар мен тапсырмалар:
- •Тіл тазалығы
- •Сұрақтар мен тапсырмалар:
- •Қарашаш сұлудың қайтыс болғанын естірту
- •Сөз жатықтығы (әдеби тіл нормасы)
- •Сұрақтар мен тапсырмалар:
- •Сөз жатықтығы (әдеби тіл нормасы)
- •Сұрақтар мен тапсырмалар:
- •Сұрақтар мен тапсырмалар:
- •Сөз байлығы
- •Сұрақтар мен тапсырмалар:
- •Сөз әсерлігі
- •Сұрақтар мен тапсырмалар:
- •Ұлттық мәдениет және өнер
- •Тәжірибелік сабақтар
- •20 Ұпайдан төмен:
- •Құлыптағы шекара
- •Ым және қимыл тілінің тарихы.
- •Тәжірибелік тапсырмалар
- •Адам екі түрлі
- •Тұрақты сөз тіркестері
- •Техникалық жаттығулар
- •Мәнерлеп сөйлеудің эмоционалдығы
- •Сөйлеу мәдениеті
- •Сөйлеу мәдениетіндегі шешендік өнер
- •Сөзді тыңдай білмеу
- •Қаратпа сөз хақында
- •Пікірталас мәдениеті
- •Телефонмен сөйлесу этикеті
- •Пайдаланылған әдебиет тізімі:
Сөйлеу мәдениетіндегі шешендік өнер
Ел алдында шебер, шешен сөйлеу көп еңбектену, оқып, үйренуді талап етеді. Шешен адамдарда негізінен, сөз көркемдігі ой тасқынынан табиғи түрде туындап жатады. Көркемдік талғам мен шешендік тәсілдерді дұрыс пайдалана білген адам ғана эстетикалық әсер ету күшіне ие бола алады. Сонда шешендік өнерге көп сөйлеп, оны сынатып үйренуге болады ма, әлде оған жазып дайындалған дұрыс па? бұл орайда әйгілі шешен, данагөй Цицерон былай дейді: «Қалам – көркем сөздің ең жақсы жаттықтырушысы. Басқалардан үйренуде ең өнеге тұтарлығына теңесуге ұмтылу керек. Өзің үлгі еткен шешеннің жақсысының бәрін алуға тырыс. Оңайын, көзге түсіп тұрғанын ғана емес, ең маңыздысы – шынайы шеберлігіне жету. Ол еліктеу болып кетпеуі керек. Мықтыға қанша ұқсап тұрсаң да, көшірме түпнұсқадан ылғи да көш төмен болады. Халық алдында сөйлеу үшін сөзіңнің өзіндік «бейнесі», өз мәнері болғаны абзал.
... Егер өнердің басқа саласындағы аты мәлім шебер бір ісін кездейсоқ дағды-дағысынан нашар орындап қалған болса, оны ол өзі әдейі жасады ма, не денсаулығына байланысты сөйтіп қалды, дей салады... Ал, егер шешеннен сондай бір осалдық тапсыншы, оны тек ақымақтық деп санайды, ал ақымаққа кешірім болмайды. Өйткені адам көңіл-күйге немесе іші ауырғанға байланысты ақымақ болмайды».
Сөзді тыңдай білмеу
Кейбір адамдардың ерсі мінездері бар: басқаның сөзіне құлақ қоймайтын, өзіне айтылған сөзді аяғына дейін тыңдай білмейтін, өзгелердің сөзіне ретсіз араласып, әңгіменің шырқын бұзатын. Содан сөйлеп отырған адам кейде қақалып – шашалып, тұтығып та қалады. Әрбір адам өз басындағы осы кемшіліктер мен күресе білсе, біздің сөйлеу мәдениетіміз де одан әрі дами түсер еді.
Және де кейбір адамдар диалогтық сөйлеудің талаптарын орындай бермейді. Содан көп сөйлеп, бір сөзді сан мәрте қайталап, тыңдаушысын жалықтырып та алады. Олардың ішінде өзіне қойылған сұрауларға, қарсы пікірлерге жауап бермей, өз ойын тәптіштеп айта беретіндері де кездеседі. Бұл да сөйлеу мәдениетіндегі әдепсіздік.
Қаратпа сөз хақында
Ағылшын тілінде қазір «сен» деп сөйлесу іс жүзінде жоқ. Оларда мұндай есімдіктің өзі де ұмытылған. Ол ХҮІ ғасырдың өзінде қолданыстан қала бастап, ХҮІІІ ғасырдың басында оны сыпайы «сіз» деген есімдік алмастырған-ды. Тіл мамандарының түсіндіруінше, көне замандағы «сен» сөзі тек шіркеу тілінде, көтеріңкі, лепті поэзияда ғана сақталған көрінеді. Сол себепті, оны «Уа, сен!» деп аударған дұрыс дейді.
Кейінгі кезде орыс тіліндегі «товарищ» деген қаратпа сөз де ерсі естіліп, қоғамдық орындарда «мужчина», «женщина» деген қаратпа сөздер күштеп орныға бастады. Алайда оны қазақ тіліне аударып: «Еркек!», «Әйел!» деп айқайлар болсақ, ол өте ұятты. Сол себепті сөз мәдениетін түсінетін біздің бауырларымыз қоғамдық орындарда: «Апай», «Ағай», «Қарындас», «Інім» деген қаратпа сөздерді қолданып, ол транспортта, сауда орындарында, театрда өзара қарым-қатынас тіліне сіңісіп кетті.
Шіркін, сөз қадірін түсініп, сөйлеу мәдениетін сақтай білсе, біздің қазақ тілінің мазмұны өте бай, сөздері өте сұлу, мейірім, имандылыққа толы ғой.