11 Тапсырма

Жастар социологиясы

Лекцияның мақсаты – жастарды жасына қарай бөйнетітон ретінде сипаттаману; өмір жолының кезеңі ретінде; жастар туралы негізгі концепцияларумен танысу; жастардың субмәдениетінің ерекшелігін көрсету; қазіргі жастардың қундылық бағыттарына талдау жасау; соның ішінде қазақ жолғарының.

Негізгі ұғымдар – жастар, жастық, буын, постфигуративтік, конфигуративтік, префигуративтік мәдениеттер, жастар мәдениеті, субмәдениет, стиль, доғдарыс, құндылықтар бағыттары, жастар саясаты, ювентизация.

Лекцияның жоспары:

1. Жастар ұғымы. Жастардың ерекше әлеуметтік топ ретіндегі көрсеткіштері

2. Жастар мәселелерін социология тұрғысынан қарастыру

3. Қазақстандағы жастар мәселерінің әлеуметтік мәселелері

Қазақ жастарының әлеуметтік мәселелері

Жастар социологиясы социологияның қомақты силаларының біріне жатады. Онда жастарды ерекше әлеуметтік-демографиялық топ ретінде, оларға тәп әлеуметтік-психологиялық, әлеуметтік құндылықтар жүйесі қалпытасқанып қарастырады. Жастар деп 15 тен 29ға дейінгі адамдар тобын ацтады. Бірақта жас мөлшері бойынша түрлі пікірлер бар. Жастарды ерекше жасына байланысты және тарихи буын ретінде де қарастырады. Жасқа байланысты буындар арасындағы кекілтіңдер тұрғылықты заңдылықтарға жатауы. Олар тарихи уақытқа байланысты емес. Жас буые мен ересек буын арасындағы қарымқатынас үш мәдени таптер түрінде жүреді: постфигуративтік, конфигуративтік, префигуративтік. Постфигуратистивтік мәдениет ата бабалардың мәдениетін игеріп сақтауменен сипатталады; конфигуративтік ересектер де жастарда өз замандастарының құндылықтары мен үйгілерін бойларына сіңіреді; префигуративтік мәдениетте үлкендер буыны жастар буынының мәдениетін қабылдап, оларды өзгерінің рухани әлеміне енгізеді. Жаңа буының әлеуметтік өмірге енүінің екі жағы бар: 1) әлеуметтену; 2) ювентизация. Ювентизация деп жастардың қоғамның жақыруына тигізген әсерін, соған байланысты оның құндылықтарының, нормаларының, ролдік күтүдің, іс-әрекет моделдеінің өзгердін айтамыз.

Жастар мәдениеті ересектердікене қарағанда екіншілік сипатта. Ол ерекше субмәдениет болғандықтан өзінің мақсаты, құндылықтары, идеалдары, иллюзиялары болады. Олар үлкендердің мәдениетін қайталай бермейді.

Қазіргі кезде жершары тұрғындарының 25 пайызын жастар құраса, дамып келе жатқан елдерде бұл көрсеткіш 80 пайзды құрайды. Соның ішінде 209 миллионы күніне 1,5 долларға күн көрүге мәжбүр, ал 515-і 3 доллармен шектеледі. 10 миллион жастар ВИЧ және СПИД ауыруыменен ауырады. 130 миллион жастар сауатсыз. Қазақстанда жұмыс істеүшілердің 28,9% жастар құрайды.

Жастар көп тұрғыдан ересектермен келісі бермейді. Олар өздерінің ата-аналаран, аға буын өкілдерін туындаған қиыншылықтардың себекерлері деп санап оларды кінәләйді. Осыған байланысты да олар өздерінің сыртқы ігішімдерін, киім киістерін, жүріс тұрыстарын, сөйлеген сөздерің өзгертіп отырады және солар арқылы өздерінің ерекше әлеуметтік әлемі бар екенін жариялауға тырысады.

Дәстүрлі қоғамдаруа жастар деген әлеуметтік-демографиялық топ болмайды. Өйткені жасөспірімдер ерте жастарында инициация процестерінен өтін өздері ересек адамдар дәрежесіне өтеді. Қазіргі қоғамда жастардың ересектер қатарына өтүі ұзақ уақытқа азамады. Формалды және құқықтың ересектерменен кәмілет жасына толғаннан соң тең болып сипалғаныменен шын мәніндегі теңдігі қажетті білім алып, мамандықты игеріп, жұмысқа орналасқаннан соң басталады. Сондықтан студенттер өздерінің әлеуметті статустары жоқ. Олар қоғамда ата-аналарының статустеріне немесе болашақ мамандықтарына сәйкес анықталады.

Соныменен қатар, егерде ересек адамдардың статустері олардың кәсіби сұранысына, жинаған әлеуметтік капиталыменен, әлеуметтік құрылымдағы алатын орныменен анықталатын болса жастар өздерінің негізгі оқуымен қатар көптеген формалды емес қатынастарға түседі. Соның ішінде жастар қозғалысы, субмәдени ұйымдар, саяси, уіни құрылымдар және осы формалды емес статус олар үшін өте маңызды ролдер атқарады. Жастар өздерінің әлеуметтік, психологиялық, дүниегекөзқарастарының ерекшеліктеріне байланысты дамымыз қалыптасу процесінде болады, олар түрлі әлеуметік-экономикалық, саяси, идеологиялық, мәдени бағыттардың ақпалына тез түседі және де болып жатқан әлеуметтңк, мәдени, саяси өзгерістерді тікелей қабылдап оларға тез белсенді түрде іс-әрекеттер жасауға тырысады.

Жастар социологиясы бұл топқа жататындардың әлеуметтік сипаттарын; топтың шегін, құрылымын, оның даму динамикасының тенценциясын, әлеуметтік-демографиялық көрсеткіштерін анықтайды. Соныменен қатар оның әлеметтеу процесін жағдайып, ерекшеліктерін: өмір сүру және іс-әрекет жүріс-тұрыс моделдерін; түрлі әлеуметтік стратаның өкілдері болғандықтан олардың ерекшеліктерін; әлеуметтік мобильділіктің бағытын; құндылықтар бағыттарының өзгерүін; олардың өздерінің тұлғалық, кәсіби потенциалдарын ашу ерекшіліктерін және т.б. мәселелеруі қарастырады.

Қазіргі Қазақстан қоғамында жастар ең бір қорғаныссыз әлеуметтік топтар қаратына ілікті. Өйткені, олар жағымды өзгерістерменен қатар жағымсыз процестерге душар болып, солардың жерінде қалды.

Мысалы қазіргі кезде Қазақстан қоғамдығы әлеуметтік жіктелу өте қарқынды жүруде, сондықтан стратигажату статусы жастардың болашақ өмірі жолаударын түбегейлі анықтайды. Біржағынан кішігірім, жабық элиталық жастар тобының мексіз материалды, әлеуметтік білім алу мүмкіншіліктері, екінші жағынан жастардың көпшілінің денсаулығын сақтауға, қасиетті тамақ ішуге, киінуге, өз қалауынша мамандық, кәсіп таңдауына мүмкіндіктері жоқ. Қиын әлеуметтік-экономикалық, тұрмыстық, әлеуметтік теңсіздік пен әділетсіздік, сыбайлас жамқорлық, жоғарт лауазамды тәртіп бұзуы, қылмысқа баруы сияқты келеңсіз жағдайлар жастардың рухани сенімдеріне жағымсыз әсерін тигізуде.

Қазақстанда нарықтық экономиканың қалыптасуына байланысты жастардың ішінен шыққан іскерлер тобы пайда болды. Шеге елден білім, тәжірибе жиып келген жастардың да көптеген әлеуметтік мәселелері бар. Қала жастары менен ауыл жастарының арасындағы ерекшіліктер, олардың бір мәмліге келу мәселері, қазақ тілді және орысша оқыған жастар арасындағы мәселелерде социологиялық зерттеулерін күтүде. Соныменен қатар жастардың ішінде таралған субмәдениет: эмо-мәдениеті, панктер, готолар, рэпперлер сияқтылардың әлеуметтік ерекшіліктерін, жағымуы және жағымсыз жақтарын қарастыру қажеттігін тудыруда.

Бақылау сұрвқтары.

1.Қазіргі қоғамда жастардың алатын орны және оның негіздері.

2.Қазіргі кездегі Қазақстанда ата-ана мен балалары арақатынасының әлеуметтік қырлары.

3.Қазақ отбасындағы балаларды әлеуметтендірудің өзекті мәселелері.

4.Әлем жастар мәдениетінің қазақ жастарындағы көрінісі және мәселелері.

5.Жастар суициді және қазақ жастары арасындағы оның себептері мен шешу жолдары.

6.Қазақ студент жастарының әлеуметтік мәселелері мен оларды шешу жолдары.