WYKŁAD 1 (05.10.2012)

1. Kolonializmi I imperializm – przyczyny I konsekwencje

   1. Obserwowany skutek  podział krajów ze względu na używany język: francuski, hiszpański, angielski, portugalski

2. Kolonializm - zajmowanie ziem rolnych – słownik języka polskiego (tożsame z kolonizacją)

- zamiennie używany z określeniem imperializm, ale nieprawidłowo

1. Podbój kolonialny istnieje od pojawienia się człowieka. Człowiek zawsze walczył o ziemię.

2. Kolonializm rozpoczyna się od XV w. Ery nowożytnej – 1419r. Portugalczycy zdobywają Ceutę (południowe wybrzeże Afryki).

1. Kolonializm – proces, w którym osadnicy z kraju macierzystego zaludniają tereny bezludne, przenoszą na te tereny swoją kulturę i swoją organizację (H. Frankel z książki „Koncepcja kolonializmu”)

2. Imperializm – podbój terenu i narzucanie władzy podbitym ludom, które to narzucanie powoduje przekształcenie ich idei, instytucji i dóbr (H. Frankel z książki „Koncepcja kolonializmu”)

   1. Np. Hiszpanie podbijając „zmienili idee” wprowadzając na tych ziemiach inną religię – chrześcijaństwo i egzekwowali jej przestrzeganie od miejscowej ludności. Religia jak wiadomo stanowi najważniejszy element tożsamości narodowej.

   2. „zmiana instytucji” – obalenie starej władzy i wprowadzenie nowej (swoich instytucji)

   3. „zmiana dóbr” – szeroko pojęte wymiany dóbr, np. Hiszpanie przywieźli do Ameryki koło.

3. Kolonializm podział: (rzadko stosowany)

   1. Kolonializm pierwotny – narzucanie dominacji ludom podbitym

   2. Kolonializm wtórny – zajmowanie bezludnych obszarów

4. Podział imperiów:

   1. Imperia kolonialne

Powstały w wyniku rozszerzania granic (ekspansji) na tereny sąsiednie – zwiększanie swojego państwa poprzez podbój. Przykładem takich imperiów są Rosja i Austrowęgry, Prusy, Imperium Chińskie, Imperium Otomańskie.

2. Imperia pozaeuropejskie (tworzone przez Europę)

Powstały jako konsekwencje Wielkich Odkryć Geograficznych. Japonia, Portugalia, Hiszpania, Holandia, Francja, Anglia, Belgia, Stany Zjednoczone (XX w.), Włoch , Niemcy ( lata 80. XIX w.)

Imperia ideologiczne

Powstałe po wojnach napoleońskich, gdy geopolityka tworzyła uzasadnienie podbojów specyficznym językiem: „odpowiedzialność białego człowieka”, „przeznaczenie białego człowieka”, „misja cywilizacyjna Europejczyków”.

Tego typu podboje kolonialne miały miejsce w latach 1815 – 1919, głównie przez Anglików i Francuzów.

• Okres podbojów kolonialnych dzielimy na 2 okresy:

  • XV – XVIII (~1780)

Portugalia, Hiszpania, Holandia (zaczęła od XVI w. na początku była lennem Hiszpanii)

• Koniec XVIII – 1945 (1914 niektórzy)

Anglia, Francja, Belgia, Włochy, Niemcy

• Turcy blokują transport ze Wschodu do Europy  dlatego szukano drogi morskiej.

• Hiszpania i Portugalia to państwa feudalne. Mimo to różniły się od siebie. Do podbijanych przez siebie państw przenoszą „czysty feudalizm”. Skutkiem czego, np. w Bogocie (Kolumbia) ludzie byli wyrzucani ze swoich ziem  desplasados.

• Anglia i Francja w przeciwieństwie do Portugalii i Hiszpanii nie narzucały warunków feudalnych podbijanym państwom, miały inny system organizacji politycznej. Państwa te potrzebowały rynku zbytu oraz surowców.

• Jak się później okazało to kolonie Wielkiej Brytanii były najbardziej zaniedbane.

• Rozwój krajów Ameryk/i zależał od tego kto i kiedy je podbił.

• Typy imperializmu:

  • TYP WOJSKOWY (kojarzy się z podbojami)

Różne przykłady, np. Rosja  największa eksterminacja ludności miejscowej.

• TYP EKONOMICZNY, GOSPODARCZY

Narzucenie technologii produkcji z kraju macierzystego (podbijającego) oraz włączanie byłych kolonii do światowego rynku towarów  narzucano bardzo niskie ceny tych towarów (produktów spożywczych oraz banany, kakao, bawełna), co spowodowało ogromne zacofanie. Niska cena towarów u producenta i niemożność modernizacji produkcji doprowadziły do monopolu niektórych państw na poszczególne towary. Kraje handlujące używkami (kawa, kakao, herbata) miały 40% całkowitego dochodu państwa właśnie z tych towarów. Obecnie różnicuje się produkcję.

„Dyplomacja dolara” – kolonie miały chronić system ekonomiczny Stanów.

W Panamie, Nikaragui i Hondurasie zakładano wielkie plantacje bananów, którymi potem handlowała Unitet Fruit Company (banan Chikita). Wysiedlano przez to Indian z ich ziem. W 1905r. dyplomacja amerykańska przekupiła władze Panamy i oderwały Panamę od Kolumbii.

Dzisiejszą formą imperializmu ekonomicznego jest „niewidzialny eksport”.

- TYP KULTURALNY (uważany za najdelikatniejszy)

Jest najmniej skuteczny. Przybierał różne formy na przełomie lat. Opierał się na przekazywaniu idei i zmuszaniu do posłuszeństwa kolonizatorowi, np. działanie V kolumny w Niemczech.

Cerkiew rosyjska bardzo silnie związana była z władzą.

Francuzi w sowich koloniach wprowadzili język Franciski, zakładali szkoły i uczyli dzieci swojej historii, geografii i wszystkiego co związane z kulturą Francji przez co obecnie byłe kolonie nadal są wierne Francji (Tunezja, Algieria).

WYKŁAD 2 (12.10.2012)

• Europa potrzebowała przypraw.

• Przywożono do Europy: jedwab (towar luksusowy), bawełnę, chińską porcelanę (dla arystokracji)  bardzo drogie towary.

• Jedwab (purpurowy, niebieski, żółty).

• W XV w. gdy Turcy zdobyli Konstantynopol nałożyli wysokie podatki na towary i stały się one za drogie dla Europejczyków, dlatego musieliśmy szukać innych miejsc pozyskiwania towarów. Szukaliśmy drogi rozwoju, bo byliśmy zacofani względem Turcji i Chin i tak zapoczątkowaliśmy epokę Wielkich Odkryć Geograficznych.

• Ptolemeusz (słynny geograf) rysował źródła Nilu oraz tworzył pomiary Ziemi, w tym odległość Księżyca od Ziemi. Dobrze znał Euroazję, Azję i północną Afrykę oraz Chiny. Źle obliczył długość równika, ponieważ miał prymitywne instrumenty.

Do końca XVIII w. nie umiano mierzyć długości geograficznej oraz obwodu Ziemi.

• Brytyjczycy ogłosili konkurs na zbudowanie narzędzia do pomiaru długości geograficznej. Wygrał go Harrison, który zbudował pronometr.

• PORTUGALIA

  • Lusytania – tak nazwali Portugalię Rzymianie.

  • Półwysep Iberyjski zdominowany był przez proces rekonkwisty.

  • Najdłużej na południu (Granada) przebywali Maurowie – język arabski.

  • Katalonia oddzieliła się od rekonkwisty.

  • Zachodnią część Płw. Iberyjskiego stanowiła Lusytania – Królestwo Portugalii (w XIII w. pierwsza dynastia w Portugalii). Bardzo dobrze znany był tutaj angielski, lepiej nawet niż hiszpański.

  • Powolny rozwój Portugalii.

  • Książę Henryk Żeglarz miał wizję, chciał aby nastąpił rozwój. Zaczął budować stocznie i statki (Lizbona) na budowę których drewno pozyskiwał z Królestwa Polskiego. Założył także pierwszą szkołę oficerską (wykształcona kadra) – nawigatorzy, kapitanowie (z arystokracji). Dbał o tworzenie map. Portugalia stała się szkołą wytwórców map morskich. Pierwsze mapy to portoramy – mapy morskie.

  • VIII 1492 r. Kolumb dociera do Ameryki.

  • 1498r. Portugalczycy docierają do Indii.

  • Umowną datą Ery Nowożytnej i rozwoju Imperiów Kolonialnych jest rok 1419, kiedy to Portugalczycy docierają do Ceuty.

  • W 1336r. Portugalczycy wysłali jedną wyprawę do Wysp Kanaryjskich, ale ich nie zajęli.

  • Portugalia to kraj wielu narodów, ale słabo zaludniony. Portugalczycy chcieli pełnić rolę Fenicjan. Zakładali faktorie handlowe – kilku kupców w małym forcie prowadziło handel (drewno, kamień). Do Europy przywozili twarde drewno typu heban i inne kolorowe drewno, dzięki czemu nastąpił rozwój modelarstwa. Tworzono także elementy zdobnicze przydatne podczas budowy statków.

  • W 1444 r. Portugalczycy docierają do Zielonego Przylądka (Afryka Zachodnia). Dochodzi tam do wojny z Kastylią. Portugalczycy szybko poznają Afrykę i w ciągu życia 4 lub 5 pokoleń docierają na południe tego kontynentu.

  • W 1488 r. żeglarz Dijas płynąc wzdłuż wybrzeża dociera do Przylądka Dobrej Nadziei (sam go tak nazywa).

  • W 1488 r. Vasco da Gama dociera także do Afryki i dzięki dobrym wiatrom opływa ją w drodze do Indii.

  • Portugalczycy opływają także wybrzeże Indochin i Chin. Cesarz Chin każe zniszczyć całą flotę chińską, przez co Chiny przestają się liczyć na morzach.

  • Kalikat, Cejlon i Singapur do II wś były na liście państw strategicznych.

  • W 1552 r. Portugalczycy zakładają faktorię handlową.

  • Zajęli także Tajwan ( Formosa) i popłynęli do Japonii a także na południe.

  • W 1500 r. dotarli do Brazylii (przypadkiem) i zajmują bardzo wąski pas wybrzeża.

  • 1494 r. bulla papieska – papież obsadzał królów na tronie.

  • Królestwo Portugalii i Hiszpania zwracają się do papieża o rozstrzygnięcie sporu co do nowego podziału świata. Po powrocie Kolumba nastąpiły negocjacje Portugalii z Hiszpanią o podział dróg wodnych. Pierwszy podział świata nastąpił właśnie w 1494 r. (podpisano traktat). Hiszpania miała pływać na wschód a Portugalia na zachód.

  • Na początku XVI w. Hiszpańscy żeglarze (Amerigo Vespucci) zakładają najstarszą osadę Porto Seguro (43̊̊ E).

  • W 1521 r. podpisano traktat w Saragossie, który dzielił świat na Antypodach. Magellan dociera do Filipin, ale Hiszpanie wymuszają ich oddanie.

WYKŁAD 3 (19.10.2012)

HISZPANIA

• W 1492 r. pada Granada i Maurowie podpisują akt kapitulacji.

• Izabela Kastylijska zrobiła krok milowy w dziejach Hiszpanii. Byłą fanatyczką religijną  niosła wiarę poganom.

• Kolumb był bardzo wykształconym człowiekiem. Izabela wyprawiła go w nieznane, ponieważ po wojnie skarbiec był pusty. W Hiszpanii było też przeludnienie agrarne – za dużo ludzi mieszkających na wsi, na dodatek byli to ludzie bezrobotni (także wśród szlachty). Szlachta zmobilizowana byłą w pospolitym ruszeniu. Izabela bała się ich rozruchów i pomyślała, że jak Kolumb dotrze na nieznane tereny to właśnie tam, ona wyśle pospolite ruszenie, aby swój potencjał wykorzystali do kolonizowania nowych terenów. Wezwała Kolumba i pozwoliła mu na misję  dała mu glejt na wicekróla zdobytych ziem.

• Kolumb buduje 3 statki (karawele), w tym masztowy statek SANTA MARIA oraz statek Pinta. Matka Boska Żeglarzy to patronka Ameryki Południowej. Najbardziej czczona w Limie.

• Statki te były małe a wyprawa jak na tamte czasy bardzo ekstremalna, stawała się wyczynem.

• Na Pincie w czasie podróży wybucha bunt.

• W sumie Kolumb ma na swoim koncie 4 wyprawy:

  • Pierwsza dociera do Kuby. Choć tak właściwie pierwszą wyspą do jakiej dotarli (12.10.1492) była jedna z wysp Bahama. Jest to obecnie w wielu krajach Ameryki święto kościelne.

BAHAMYKUBAHAITI

Zakładają osadę La Navidad (Boże Narodzenie) z drewna, które pozostało po rozbiciu się statku flagowego Santa Maria. Ludzie przesiadają się na statek Pinta i wracają do kraju. Kolumba prowadziły wiatry południowe. Dotarł do Lizbony, ale nie wysiadł tam tylko popłynął dalej do Barcelony bo tam była para królewska.

Haiti nazwał Española.

Kolumb z tej wyprawy nie przywiózł złota, ani srebra jak się spodziewano (ku niezadowoleniu Izabeli), tylko: Indian, papugi, dziwne owoce. Zaczęły się intrygi mające usunąć Kolumba.

• Rozpoczyna się okres wprowadzania chrześcijaństwa na siłę.

• Najbardziej udana ze wszystkich była 4 wyprawa  Panama, Wenezuela. Ludność Arawaków dostarczała muszli Inkom.

• Indianie czcili słońce, dlatego zmarłych chowano z przedmiotami ze złota.

• Juan de la Cosa – kartograf, kosmograf Kolumba. W 1500 r. dotarł do ujścia Orinoko. Kolumb miał 2 synów. Zdawał sobie sprawę z tego, że nie dotarł do Azji.

• Bartolome Colon – syn Kolumba. Nie wiadomo gdzie go pochowano. Umarł w Santo Domingo.

• Podróż Kolumba wywołała gorączkę złota w Hiszpanii, głównie wśród szlachty. Dziesiątki statków wyruszają na morze. Szlachcic, który osiadł an ziemi dostawał ją na własność wraz z mieszkańcami.

• Vasco Nuniez de Balboa przekroczył Przesmyk Panamski.

• Amerigo Vespucci dotarł do delty Amazonki i jeszcze dalej w głąb. Od niego pochodzi nazwa Ameryka.

• Sebastiano Caboto dociera do La Platy.

• Giovanni da Verrazzano dotarł do Florydy.

• Globus Boheima (1492) to najstarszy globus.

• Cipango to dawniej Japonia.

• Konkwista hiszpańska była bardzo skuteczna.

• W 1557 r. król Hiszpanii wydaje prawa księgę „Prawa Indii”. Reguluje tym samym życie w kolonii, wygląd miast i panujące prawa.

• Hiszpanie podbijają 2 silne imperia: Imperium Azteków (państwo Azteków – Tenochtitlan) i Imperium Inków. Majowie już wcześniej się rozpadli.

• Cortez wkracza w kotlinę Meksyku, między 2 wulkanami. Plac 3 kultur – ruiny świątyni Moktezumy.

• Uwagę Hiszpanów przyciąga środkowy Meksyk.

• W Bogocie muzeum złota. Kopalnia soli legenda Eldorado.

• Pierwsze miasto założone przez Hiszpanów na półkuli południowej to Piura w 1532 r. Obecnie to San Miguel.

• Francisca Pizarro podbijał Inków. U Inków rządziły elity. Ajuros to wspólnoty wiejskie. Mieli dobrze rozwinięte systemy nawadniania. 3 części płodów rolnych: w wiosce, w mieście i oddawana bogom.

• Hiszpanie mieli skuteczna politykę osiedleńczą. Wywozili żywność do kolonii. W koloniach odkryli mało złota. Mieli za to niezmierzone pokłady srebra, dzięki czemu Europa stanęła na nogi. Największa kopalnia srebra była w Boliwii.

• Kolonializm Hiszpanii trwa do końca XVI w. kiedy to wybucha wojna z Portugalią i Hiszpania jest osłabiona.

WYKŁAD 26.10.2012