Морфологиялық талдау үлгісі:

Абайдың шешесі қайырымды адам болатын.

Абайдың – зат есім, бастапқы тұлғасы – Абай (кім?)

Тұрақты белгілері: жалқы, деректі,негізгі, дара

Тұрақсыз белгілері: -ның – Ілік септігінің жалғауы, жекеше түрі

Синтаксистік қызметі: кімнің? деген сұраққа жауап беріп, анықтауыш қызметін атқарады.

Бекіту

№ 1 -жаттығу

Жалпы және жалқы есімдерді екі топқа бөліп жаз:

Абай, кітап, қаршыға, шаш, Құлагер, аспан, құстар, Қазақстан, Майлыаяқ, өзен, «Абай жолы», ағаш, тау, «Дидар» газеті, қала, Асан, сия, тоқылдақ.

№2-жаттығу

Деректі және дерексіз зат есімдерді айырып жаз: Оспан, қоян, ой, балға, тон, сыр, кек, дос, арман, Астана, реніш, қуаныш, сиыр, кітап, министр, ұшқыш, махаббат, достық, қайғы, аудан, көшелер, қорқыныш.

№3-жаттығу

Күрделі зат есімдердің түрлерін анықта:

Қандастарымыз атамекеніне оралып, зор қуанышқа бөленуде. Жиналыста болған күн тәртібі мені таңқалдырды. Қазір Қазақстанда ауыл шаруашылығы жақсы дамып келеді. Асан ата-анасына қолғанат болуға жарап қалды. Мен ұрыс-керісті жақтырмаймын. Бірінші болып совхоз басшысы сөйледі. Теледидардан ТЖ министрі сұхбат берді. Мен кәсіподақ комитетіне өтініш жаздым.

№4-жаттығу

Зат есім тудыратын жұрнақтарды жалға:

Асанның атасы көп жыл қой... болған адам. Мен биылғы оқу жылынан бері әдебиет... лер үйірмесіне қатысып жүрмін. Сен дос...ты қадірлей біл. Мектеп маған көп біл... береді. Мен Қазақ... елін қай жерде жүрсем де мақтан етемін. Бүгін Алматы маңында бүркіт...лер сайысы болмақ. Біз басқа елдермен көп жыл одақ... болғанбыз.

№5-жаттығу

Сөйлемдегі зат есімнің синтаксистік қызметін белгіле: Мен қиын кезеңдерді бастан кештім. Колхозшылар астықты элеваторға жөнелтіп жатыр. Мұғалім - ауылдағы мәдени күшіміз. Сәрсеннің қарындасы университетте оқиды. Туған жеріңді, мектебіңді, сүйе біл, досым.Олегтің өмірі мен күресі сендердің барлық істеріңе үлгі болсын.

№6-жаттығу

Сөздерді құрамына қарай топтастырып жаз.

Жан-жануарлардың, мұражай, атамекен, ШҚМТУ, аяқ киім, қыз-жігіт, бейнетаспа, дәріхана, сары май, ауа райы, баспасөз, ыдыс аяқ, ою-өрнек, Жетісу, аспаптарын, жақсы көру, Сарыарқа, дәм тату, әкел, дем алу, мінез-құлық, отбасы, еңбекқор, көзқарас, саяхатшылық, кг., КазГЮА, Ата Заңы, ШҚМТУ.

Етістік –глагол

Заттың қимылын, жай-күйін білдіретін сөз табы етістік деп аталады.

Етістіктің сұраулары- не істеді? не қылды?

Тұрақты белгілері:

I.Мағынасына қарай (по значению)	1.Болымды-положительная 2.Болымсыз –отрицательная 3. Сабақты-переходный (табыс септікті сөздерді тілейді) 4. Салт –непереходный (табыс септікті сөздерді тілемейді)	бар, сал, тарт, кет, қаз, хабарла, толтыр барма, салма, кетпе, қазба, хабарлама, толтырма, ал, бер, құрметтеймін, сыйлаймын, оқыды, жазды(кітапты оқыды) кетті, келді, ұйықтады, күлді, жатты (ол ұйықтады)
II.Тұлғасына қарай (по способу образования)	1. Негізгі -непроизводные (түбір етістік) 2. Туынды- производные (түбір етістік+жұрнақ, басқа сөз табы+жұрнақ)	жаз, оқы, айт, кел, кет келтіреді, көрінді, ойланды, тұзда, есептеді, іздеу,санау
III. Құрамына қарай (по составу)	1. Дара –простые 2. Күрделі - сложные	жаз, оқы, кел, сыйлаймын, отырды, тұрамын, тудым сатып ал, келе жатыр, күліп жібере жаздады, көңіл көтер –веселись, сурет салды-нарисовал, бара-бара шаршадым, тыңдай-тыңдай жалықтым.

Тұрақсыз белгілері:

1.	Септелуі (есімше түрі)	Барғанның, барғанмен, барғаннан
2.	Тәуелденуі (есімше түрі)	Барғаным, барғаның, барғаныңыз, барғаны
3.	Жіктелуі	Бардың, бардыңыз, барды, барғалы жатырмын
4.	Көптелуі (есімше түрі)	Барғандар, келгендер, жүргендер

Етістіктің синтаксистік қызметі