Перакладная літаратура хvі – хvіі стагоддзяў

Перакладная літаратура выконвала вялікую ролю ў задавальненні эстэтычных патрэб тагачасных чытачоў. Па-ранейшаму перакладаліся царкоўна-рэлігійныя творы, асабліва папулярнымі заставаліся пераклады Бібліі – спачатку рукапісныя, а пасля Скарыны – друкаваныя (Евангелле В.Цяпінскага, 1570-я гг., М.Сматрыцкага, 1616, і інш.). Цікавасць у чытача выклікалі апокрыфы, тэматычна звязаныя з біблейскімі творамі, але з іншай, больш смелай і дэмакратычнай трактоўкай падзей (адзін з самых папулярных апокрыфаў – “Хаджэнне Багародзіцы па пакутах”). Блізкімі да апакрыфічных твораў былі аповесці на рэлігійныя тэмы, якія з іншых бакоў асвятлялі евангельскія здарэнні, больш падрабязна расказваліі пра іх, былі насычаны фантастычнымі элементамі (“Пакуты Хрыста”, “Аповесць пра трох каралёў”).

Бытавалі на беларускіх землях жыціі святых, хаця арыгінальная агіяграфія ўжо не развівалася. Адным з найбольш ранніх перакладных твораў гэтага жанру стала “Жыццё Аляксея” (канец 15 ст.). У 1579 г. у Вільні актыўны уніяцкі дзеяч Пётр Скарга падрыхтаваў да друку і выдаў зборнік на польскай мове “Жыцці святых”, куды ўваходзіла больш за 400 жыццяпісаў кананізаваных асоб, а таксама біяграфіі вядомых сучасных царкоўных дзеячаў. У другой палове 17 ст. у Магілёве ў асяроддзі праваслаўных святароў быў зроблены перакдад гэтай кнігі, але з карэкціроўкамі: пакінута толькі 141 жыціе – найбольш вядомых святых, прызнаных праваслаўнай царквой, скарочаны некаторыя тэкты (выпады супраць усходняй веры, хваласпевы ў адрас папы рымскага).

Нягледзячы на шырокае распаўсюджанне перакладных рэлігійных твораў, з сярэдзіны 16 ст. іх пачынае выцясняць свецкая літаратура. Сярод твораў свецкага характару асноўнае месца займалі гістарычныя аповесці і раманы, дзе шырока выкарыстоўваўся мастацкі вымысел, назіралася тэндэнцыя да белетрызацыі, алітаратурвання падзей. Вельмі папулярнымі былі аповесці пра Трою (“Прытча пра каралёў”, “Траянская гісторыя”), пра Аляксандра Македонскага (“Александрыя”), “Гісторыя пра Атылу, караля ўгорскага”. Згаданыя творы прыходзілі на беларускія землі праз заходнія краіны, ці не адзіным перакладам рускай белетрыстыкі стала аповесць “Пра пабоішча Мамая”. Асаблівую цікавасць выклікала гістарычная проза ў асяроддзі шляхцічаў-вайскоўцаў, бо аповесці былі насычаны маляўнічымі апісаннямі бітваў і ваенных паходаў.

Некаторыя творы гістарычнай тэматыкі набліжаліся да жанру рыцарскага рамана, напрыклад, “Аповесць пра Баву” і “Аповесць пра Трышчана”. Беларускія варыянты адрознікаваліся ад еўрапейскіх тэкстаў: паслаблялася любоўная інтрыга, галоўная ўвага сканцэнтроўвалася на апісанні незвычайных прыгод і гераічных учынкаў персанажаў (у “Аповесці пра Трышчана”).

Найбольш масавай формай бытавання перакладных твораў на нашых землях сталі зборнікі навел маральна-дыдактычнага характару (“Вялікае люстра”, “Рымскія дзеі”). Таксама перакладаліся гістарычныя хронікі: “Хроніка ўсяго свету” польскага гісторыка Марціна Бельскага (60-я гг. 16 ст.), “Хроніка еўрапейскай Сарматыі” італьянца Аляксандра Гваніні (першая пал. 17 ст.). На аснове замежных крыніц у 17 ст. складзена своеасаблівая гістарычная энцыклапедыя “Летапіс, або Хроніка вялікая...”