3. Еўрапейская палітычная думка хіх ст. – пачатку хх ст.

Гэта перыяд развіцця буржуазнай дэмакратыі, стварэння "сучасных форм" дзяржаў.

Вядучым палітыка-ідэалагічным рухам гэтага часу быў лібералізм. Адстойваліся тыя правы і свабоды, якія ў першую чаргу рэалізоўвалі "асабовую свабоду", свабоду прыватнай уласнасці і канкурэнцыі, выступалі за падзел уладаў, супраць умяшальніцтва дзяржавы ў эканоміку.

Сярод іншых варта адзначыць, у якасці прыкладу, погляды найбольш цікавых прадстаўникоў гэтай эпохі.

Іерамія Бентам тлумачыў грамадскія інтарэсы, грамадскую карысць як суму прыватных інтарэсаў і дабрабыту. Рэалізацыю прынцыпаў карысці ён злучаў з гарантыямі правоў і вольнасцей, якія абавязаны забяспечыць дэмакратычная дзяржава.

У той час навукоўцы былі заклапочаны тым, што развіццё дэмакратыі прывядзе да змяншэння правоў меншасці. Гэта асабліва падкрэслена ў проглядах Алексіса Токвіля і Джона Мілля. Адзначаючы станоўчыя бакі дэмакратыі – паляпшэнне дабрабыту большасці грамадзян і іх шырокі палітычны ўдзел, звярталі ўвагу на магчымыя адмоўныя наступствы – верагоднасць тыраніі большасці над меншасцю, узмацненне цэнтралізацыі і бюракратызму дзяржаўнага кіравання, сацыяльнага падпарадкавання.

Мілль выступаў супраць тыраніі большасці над асобаю, прапанаваў, каб адукаваныя людзі мелі права галасаваць на выбарах адразу ў некалькіх выбарчых акругах, у той час як астатнія толькі ў адной. Гэта, на яго думку, дазволіць захаваць ва ўладзе інтэлектуальную і маральную эліту. Мілль таксама прапанаваў зрабіць заканадаўчую ўладу выбарнай, а выканаўчую – прызначаемай (у прынцыпе, гэта рэалізуецца ў Рэспубліке Беларусь пасля рэферендуму 1996 года). Для павышэння эфектыўнасці кіравання неабходна ўводзіць конкурсныя іспыты пры заняцці кіруючых пасад.

На працягу паўтара стагоддзя ў сусветнай палітычнай навуцы значнае месца належала вучэнню Карла Маркса і Фрыдрыха Энгельса. Яно складала тэарэтычную аснову палітычнай дзейнасці большасці камуністычных партый.

Марксісцкі аналіз палітыкі грунтаваўся на вучэнні аб класавай барацьбе. З'яўленне прыватнай ўласнасці прывяло да сацыяльнай няроўнасці, узнікнення класаў, якія адрозніваюцца адносінамі да сродкаў вытворчасці (валоданне ці невалоданне). З мэтай рэалізацыі інтарэсаў класаў паміж імі вядзецца барацьба за ўладу – палітычная барацьба. Маркс і Энгельс вызначалі палітыку як арганізаваны гвалт аднаго класа над другім. Яны выступалі за змену "старых" грамадскіх адносін новымі шляхам сацыялістычнай рэвалюцыі, якую здзейсніць працоўны клас (рабочыя) пад кіраўніцтвам камуністычнай партыі. У выніку сацыялістычнай рэвалюцыі будзе ўсталявана дыктатура пралетарыяту, якая і пабудуе сацыялістычнае грамадства. Маркс і Энгельс тлумачылі паходжанне дзяржавы як прадукт класавых адносін і неабходнасці рэгуліравання адносін паміж класамі. Маркс лічыў асноўным прынцыпам грамадзянскай супольнасці калектывізм.

У канцы ХІХ ст. некаторыя прыхільнікі сацыялізму, у адрозненне ад марксісцкага рэвалюцыйнага падыходу, прапаноўвалі эвалюцыйны, рэфармісцкі шлях да сацыялістычнага ладу. У прыватнасці, Эдуард Бернштэйн. На яго думку, у працэсе развіцця буржуазнай дэмакратыі класавая барацьба будзе набываць мірныя формы, рэвалюцыйныя спосабы барацьбы саступяць месца парламенцкім, барацьбе за рэфармаванне грамадства.

У палітычнай навуцы ХІХ ст. знайшлі адлюстраванне і іншыя палітычныя ідэі. Напрыклад, "тэорыя заваёў", распрацаваная Людовікам Гумпловічам. Згодна якой галоўная рухаючая сіла гісторыі – барацьба рас за выжыванне, у выніку перамагаюць мацнейшыя расы. Расамі ён называў нацыі і класы. Уладарства рас павінна была забяспечыць дзяржава.

Падобныя ідэі распрацоўваліся і Фрыдрыхам Ніцшэ. Рухаючай сілай грамадскага развіцця ён лічыў памкненне да ўлады. Уся гісторыя развіцця грамадства – гэта барацьба дзвюх рас: "моцнай расы" (арыстакратычных уладароў) і "слабай расы" (прыгнечаных, паднявольных, масы, таўпы). Ніцшэ лічыў, што кіраваць дзяржаваю павінен "звышчалавек" (не абцяжараны маральнымі і прававымі нормамі); адна з функцый дзяржаў – вядзенне войнаў, якія з'яўляюцца жыццёвай неабходнасці.

Неабходна адзначыць, што ў ХІХ ст. былі закладзены тэарэтычныя асновы палітычных рухаў, якія вызначылі развіццё чалавецтва ў ХХ стагоддзі. Да другой паловы ХІХ ст. адносіцца і пачатак станаўлення паліталогіі як навукі.