I z Moskwą też traktaty przedłużone z tej strony zapewniały bezpieczeństwo.

Na ostatek wydobrzawszy przy macierzyńskich pieszczotach, gdy mi włosy cokolwiek na nowo odrosły, pojechałem znowu na służbę mało co przedtem, gdy się królestwo na sejm do Litwy wybierali, przeciwko czemu wrzawa była ogromna, iż dla niej tak znaczne czyniono ustępstwo.

Pacowie to wymogli, że Litwie alternaty zapewniono, ale zawiedli się srodze, spodziewając, iż sejmy naznaczone będą do Wilna, gdyż król im na przekór wybrał Grodno, dlatego tylko, ażeby wojewodzie wileńskiemu nie dać zbyt gospodarzyć jako u siebie w domu.

Grodno nikomu, prawdę rzekłszy, dogodnym nie było, bo naówczas, gdy się pierwszy sejm miał tu zgromadzić, miasto było całe drewniane, a i lepszych dworów z drzewa mało w nim było.

Zamek zaś dosyć opuszczony, niewygodny, szczególniej pod zimę, trzeba było na gwałt wyporządzać dla królestwa, bo mury wszędzie poopadały z tynków, dachy były pogniłe, podłóg na dole cale żadnych.

U dworu zastałem tę niespodziewaną zmianę, w którą mi się wierzyć nie chciało zrazu, iż Pacowie, co trzymali z Austrią, a królowi byli przeciwni i wszędzie mu szkodzić a na przekory czynić się starali, mieli za sobą królowę, chociaż się z tym nie wydawała, bo wiedziała, że męża nie pociągnie za sobą.

Rozgniewana na Ludwika XIV, który nie dosyć dla niej był powolnym, królowa zwróciła się ku rakuskiemu stronnictwu przeciwko francuskiemu.

I tak stała się rzecz nie do wiary, że ona trzymała z Pacami, a król - z Sapiehami, których podnosił I opiekował się nimi, aby złamać wpływ, jaki sobie tamci pozyskali począwszy od panowania Michała.

Dwór wybrał się w tę podróż do Grodna w najgorszą porę, po najokropniejszych drogach, które w części grząskie były, tak że powozy w nich zapadały po osie, a za lada przymrozkiem gruda straszna pośpieszać nie dawała.

Łamały się kolebki ciągle, niewygód, strachu królowa miała tyle do zniesienia, że właśnie brzemienną będąc, ledwieśmy do Białej przybyli, musiała się położyć i rozchorowała się niebezpiecznie.

W Białej Radziwiłłowie książęce albo raczej królewskie przygotowali przyjęcie.

Dosyć powiedzieć, że muzyków i śpiewaków sprowadzono aż z Włoch, a dla króla do zwierzyńca niedźwiedzi nałapano, łosiów, jeleni z puszcz Radziwiłłowskich moc ogromną.

Od rana do wieczora, przy ogromnym zjeździe sproszonych gości, karmiono, pojono, zabawiano ze wspaniałością niesłychaną.

A że szło szczególniej o pozyskanie królowej, dla tej i podarki, i wszelkie możliwe wygódki, a czego tylko zapragnąć mogła, starano się przysposobić.

Tymczasem wszystkiemu temu choroba jej szyki pomieszała i, co gorzej, nadzieja potomka zniweczona została, nad czym król bolał niezmiernie.

Po tym wypadku trzeba było koniecznie, z porady doktorów, choć parę niedziel spocząć w Białej, a króla puścić na sejm samego, bo ten zwołany był i w dniu naznaczonym otwarty być musiał.

Na to królowa pozwolić nie mogła w żaden sposób.

Już sam ów przepych i występowanie wspaniałe siostry królewskiej raziło ją i było widocznie przykrym.

Po wtóre, króla uwolnić samego nie chciała i choć zdrowie nie pozwalało, zerwała się z łóżka, nie dając sobie spoczynku, upierając się jechać z mężem do Grodna.

Starań o to było i próśb a zaklęć niemało, aby cokolwiek w Białej spoczęła, ale nie było sposobu przełamać jej i przekonać, gdy co raz postanowiła.

Musiano dla niej kolebkę tak wysłać, aby w niej leżeć mogła, i wcześniej daleko, niż się można było spodziewać, puściliśmy się, chociaż powolnie jadąc, do Grodna.

Król bardzo był w czasie drogi markotnym, ale woli swej nie miał, słuchać musiał.

Między nim a królową spory były za jątrzone jak nigdy, niemal wojna, a Sobieski stawił opór, jeżeli nie jawnie, to z pomocą przyjaciół i swoich.

Gdyśmy przybyli do Grodna, senatorów było mało, musieliśmy czekać, aż się ich większa liczba zbierze.

Tymczasem między chorążym koronnym Lubomirskim a Wiśniowieckimi walka się rozpoczęła o dobra zakonu maltańskiego, a obie strony przyciągnęły z taką ilością żołnierzy, jakby sobie wojnę w istocie wydać zamierzały i siłą się rozprawiać.

Naprzód więc król musiał się starać uspokoić umysły i do porozumienia się przyprowadzić, co nie przyszło łatwo.

Potem sprawa się wytoczyła o kanclerstwo, które Wydżga, arcybiskupem po zmarłym nagle Olszowskim mianowany, trzymał i złożyć musiał, a król je szwagrowi Wielopolskiemu konferował.

Na ostatek rumor wielki uczyniono o to, że po pijanemu z pistoletu postrzelono popiersie króla, i chciano winowajcę sądzić za crimen laesae maiestatisim, na ucięcie głowy i ręki, ale król go ułaskawił.

Na ostatek sprawa jezuitów jarosławskich poruszyła zakon i padł jej ofiarą spowiednik królewski, ojciec Piekarski, który się rozchorował z aprehensji, z żalu do króla, i zmarł w rozpaczy, że zakon został znieważony, chociaż Sobieski miał dla jezuitów powolność wielką.

Wszystko to razem, w ciasnym mieście, gdzie nagle ludzi się zjechało kilkakroć razy tyle, ile mogło pomieścić, a przy ścisku niechęci i nieprzyjaźni siła, odgróżki po pijanemu, rąbanina nieustanna, nie dały nam spoczynku ani na chwilę, król też go nie zażył, bo go oblegano, a królowa często stała naprzeciw i na przekór jego woli.

Że zaś świeżo była po chorobie i o zdrowie się jej lękał, więc przeciwko przekonaniu ulegać musiał i gryzł się tym a narzekał.

Przy tym całym nieszczęściu musiał dla ludzi wychodzić z twarzą pogodną, zabawiać się, zachęcać do wesołości, godzić, jednać i zapobiegać, aby zgorszenia nie było.

Pomiędzy nim a królową usłużny hetman Jabłonowski pośredniczył, a przy nim mała garstka przyjaciół.

Król chciał wojny i odzyskania Kamieńca, ku czemu umysły przysposobić należało.

Królowa zaś, nie bacząc na tę sprawę najważniejszą, o sobie tylko myślała i nie powiedziawszy nic mężowi, korzystając z tego, że niechętnych jej posłów wielu jeszcze nie przybyło, skłoniła kanclerza swego Załuskiego, aby bez wiedzy króla wniósł o zapewnienie jej oprawy.

Król był na podziw cierpliwy i już wdrożony do noszenia ciężkiego jarzma, ale tym razem zbuntował się i przyjął Załuskiego w taki sposób, że osobiście obraził.

Wprost niemal precz iść mu kazał.

Na ten wybuch gniewu Załuski z dosyć zimną krwią odparł: - Jeżeli Wasza Królewska Mość zapominasz, że kapłanem jestem, to proszę pamiętać, żem też szlachcicem polskim.

A trzeba wiedzieć, iż Sobieski go lubił i cenił, obejść się bez niego nie mógł.

Obrażony przy świadkach, Załuski odjechał do domu, po drodze głośno oświadczając, że składa urząd i zupełnie się usuwa od wszystkiego.

Doniesiono o tym królowi, który już był ochłonął.

Nie było to Załuskiemu przeznaczone naprawdę, ale królowej; nie mogąc po koniu, uderzył po hołoblach, czego już żałował.

Wpadł tedy niemal w rozpacz Sobieski nie wiedząc, co począć.

Nastręczyła się szczęściem siostra, księżna Radziwiłłowa, oświadczając pośredniczyć do pojednania.

Król chodził struty, lecz trzeba go uniewinnić, bo kogo od rana do nocy, bez chwili spoczynku ciągle drażnią, w końcu, gdyby aniołem był, musi na kieł wziąć.

Nieszczęściem, że to na Załuskiego trafiło, który choć królowej posłuchać musiał, niemniej powinien był i króla przestrzec, na co się zanosiło.

Tłumaczył się zaś tym, iż znając stosunki obojga królestwa, nie wątpił, iż za wspólną zgodą wniosek był postanowiony.

Księżna natychmiast pojechała w pogoń za Załuskim i uprosiwszy go a zakląwszy, we własnej karecie nazad na zamek przywiozła.

Zobaczywszy to król (byłem przy tym) obie ręce do niego wyciągnął.

- Ojcze mój - zawołał - przebacz, ale oba jesteśmy gorączki!

Przyrzecz mi, że się gniewać przestaniesz, a ja ci słowo daję, że powodu do sporu nie dam.