2. Еңбек құқығы субьектісі ретіндегі жұмыскерлер

 

Жұмыскер- жұмыс берушімен еңбектік қатынаста тұрғын және  жеке еңбек келісім шарты бойынша  жұмыс атқаратын жеке тұлға.

Еңбек заңнамасында, нақты еңбек туралы заңның 11 бабында  ЖЕК отыру 16 жасқа толған адамдар арасында ғана жасалады. Бұл жас критерийін әдетте   әдебиеттерде  еңбекке жарамдығының толысуымен байланыстыратын. Көп жағдайларда  адамның денсаулығына  ерекше талаптар қойылады. Бұл  талаптар  әскери қызметкерлерге, ұшқыштарғы, жүргізушілерге, және басқа да  ауыр және денсаулыққа зиянды жерлерде жұмыс істейтін адамдарға қойылады. Кейбір жағдайларда адамның қай жынысқа жататыны да маңызды болып табылады. Ол тағы да әсери қызметтегі, ауыр жұмыс пен  еңбек жағдайы ауыр жұмыстардағы құқық субьектілері.

Еңбек заңнамасымен қарастырылатын  кепілдіктер,  ҚР Конституциясындағы   азаматтардың  құқықтарын  қолдану  кепілдіктірінің бір бөлігі болып табылады. Кепілдіктерге өндірістегі жұмыскердің  заңнамамен мойындалған   себепті болып танылатын  нақты себептермен  жұмысқа шықпаған уақытына жасаған төлемдері  жатады. (мысалы,  мемлекеттік немесе  қоғамдық міндеттерді атқаруға байланысты).

Жұмыскердің жауапкершілігі екі түрлі болады- тәртіптік және материалдық. Жұмыскердің материалдық жауакершілігі жұмыс берушіге келтірілген шығынды  төлеу болып табылады. Тәртіптік жаза ретінде  өз міндетін орындамағаны немесе  дұрыс орындамағаны үшін берілетін тәртіптік жаза болып саналады.

 

3. Жұмыс беруші еңбек құқының субьектісі ретінде

 

«ҚР еңбек заңы туралы» заңдағы анықтамаға сәйкес жұмыс беруші - ол   жұмыскер  еңбек қатынасында тұрған заңды немесе  жеке тұлға. Осыған сәйкес   жұмыс беруші болып кәсіпорын, мекеме, ұжым, шаруашылық, кооперативтер, фермалар, жеке кәсіпкерлер немесе басқа да   еңбек келісімі негізінде жұмысқа жалдаушы заңды  немесе жеке тұлғалар танылады.

Жұмыс беруші  еңбек құқық қатынасы субьектісі ретінде жеке  кәсіпкер ретінде   ұжым заңды тұлға ретінде  мемлекеттік тіркеуден өткен  кезден бастап еңбек құқымен және оны қолдану мүмкіндігінде болуы керек, ал азамат- мемлекеттік тіркеуден өткен уақыттан бері жеке кәсіпкер ретінде   еңбек құқымен  және  құқықты қолдану мүмкіндігінде болуы керек. Заңды тұлғалар мен жеке  кәсіпкерлердің  еңбек құқы мен әрекетсіздігі  олардың  азаматтарға жұмыс беруге құқылы екенін мойындаудан басталады. Ол құқық мүмкіншілігі «жұмыс беру мүмкіндігі» деп аталады, бұл жерде жұмысшыға берілетін  «жұмыс» деп, жұмыспен қамтудағы  еңбек ақысын төлеу мен оны қорғау бойынша ішкі  бөлудегі анықталғын   еңбек функцияларын атаймыз.

Еңбектік құқық мүмкіншілігі  екі критерий бойынша анықталады: оперативтік (ұйымдастырушылық) және мүліктік. Оперативтік (ұйымдастырушылық) критерий   ұжымның  жұмыскерді қабылдау жұмыстан босату, еңбегін ұйымдастыру, жұмыс жағдайын туғызу, әлеуметтік қорғау шараларын іске асыру, жұмыскерлердің еңбек құқығын іске асыру жағдайларынан көрінеді. Мүліктік критерий ақша құралдарын жұмсау (еңбек ақы төлеу фонды, басқа да осыған сәйкес фондттармен), жұмыскерлерге еңбегі үшін ақы төлеу, оларға марапаттар беру, басқа да  материалдақ қамтамасыз ету мен жеңілдіктермен  байланысты жұмыстарды жүргізе алумен көрінеді.

Заңдық кепілдіктер  азаматтардың  еңбек қатынастары кезіндегі  құқықтық статусының сипаттарын толықтырады. Бұл жерде заңдық кепілдіктер бағалы мақсаттары бойынша, мазұмыны мен жұмыскердің субьективтік құқын қамтамасыз ету мүмкіндігімен  ерекшеленеді.