13 Кесте - "Адал" ақ-ның жалақы мен еңбек өнімділігінің өсуін талдау.

№	Көрсеткіштер	Өлшем бірлігі	2003 ж	2004 ж	Ауытқулар
					+; -;	%
1	2	3	4	5	6	7
1	Өткізілген өнім көлемі	мың тг.	251907	307690	55783	122
2	Өнімнің өзіндік құны	мың тг.	162818	193264	30446	118
3	1 жұмыскердің орташа айлық жалақысы	тг.	14305	15203	898	106
4	Жылдық еңбекақы қоры	мың тг.	18712	22258	3546	118
5	Жалақының 1 теңгесіне өткізген өнім көлемі	тг.	13,4	13,8	0,4	102
6	1 жұмыскердің еңбек өнімділігі	мың тг.	2311	2522	211	109

Бұл кестеден кәсіпорынның еңбекақы қоры қаражаттарын тиімді пайдаланғанын айтуға болады. 2004 жылы 1 теңге жалақыға 2003 жылмен салыстырғанда 102% артып өнім өндірілген, сәйкесінше табыс артқан.

Бұдан жалақы мен еңбек өнімділігінің өсуінің сәйкестігін анықтаймыз. Орташа жалақысының өзгеруі оның индексімен анықталады.

2004 ж орт. жалақысы

Ө _{орташа жалақы} = ;

2003 ж орт. жалақысы

15203

Ө _{орташа жалақы} = = 1,062 ;

14305

Осыдан еңбек өнімділігінің индексін табамыз.

2522

Ө _{еңб. өнімділігі} = = 1,091;

2311

Бұл есептеулер "Адал" АҚ-да еңбек өнімділігінің өсуі, жалақының өсуі деңгейіне жоғары екендігін көрсетеді. өсу коэффициенті 1,091 / 1,062 = 1,027

Бұл еңбекақы төлеуде кәсіпорынның үлкен үнемділігін анықтайды. Еңбек өнімділігінің өсуімен байланысты еңбекақы қорын үнемдеу сомы

22258 х [( 1,062 – 1,091) / 1.062] = 600 мың теңге

"Адал" АҚ-мы еңбекақы ұйымдастыруды еңбек өнімділігінің өсу деңгейінен, еңбекақы төлеуді 600 мың теңгеге үнемдегенін анықтаймыз.

2.2. ОРТАША ЖАЛАҚЫНЫ ЕСЕПТЕУ ТӘРТІБІ

Жұмыс берушінің есебінен төленетін жәрдем ақы. Демалыс ақысын төлеу.

Заң жүзінде еңбеккерлердің орташа жалақысын сақтау көзделген (ақшалай нысанындағы төлемі), олардың заңмен арнайы иденсаулығына келтірілген зиянды есептеу кезінде және олардың еңбек міндеттемесін орындау кезінде) кезде:

- ұйымдар жойылған жағдайда жеке еңбек бұзылғанда, сондай-ақ еңбеккерлердің штаты немесе саны қысқарған кезде, босағандарға компенсация есептеу үшін.

- үш күннің ішінде ұсынған құжат бойынша еңбеккерлердің армияға шақырғанда;

- Пайдаланбаған демалыс үшін компенсациялық төлем немесе демалыс ақысын есептеу үшін;

- Қызмет бабымен іс-сапарға барған уақытында төлем жасау үшін.

- Шарасыз (яғни, еңбеккерлердің кінәсінен емес) уақытында төлем жасау кезінде;

- Басқа да әлеуметтік төлемдер жасау үшін.

Орташа жалақы- бұл белгілі бір уақыт кезеңінде еңбеккерлердің жалақысынан алынған орташа жалақының деңгейі (сағатқа, күнге, айға, жылға). Оны есептеу үшін он екі календарлық айлар және сол айлардағы тиесілі төлемдер алынады. Бұл кезеңді есептік кезеңнің ұзақтығы деп те атайды.

Орташа жалақы белгілі бір құбылыстармен байланысты жағдайларды есептеу үшін қажет, мысалға: ұйымдар жойылған жағдайда, босанғандарға компенсация есептеу үшін, екіқабат және бала табуына байланысты жәрдемақыны есептеу үшін, жқмысқа уақытша жарамсыздығы үшін және т.б.

Орташа жалақы есептік кезендегі нақты істеген уақытында да анықталуы мүмкін. Демек, орташа жалақыны анықтаудың екі жолы бар, оның біріншісінде өткен кезеңдегі он екі айдағы еңбек ақы алынса, ал екіншісінде сол өткен кезендегі нақты істеген күні үшін есептелген жалақысы алынады.

Егер де еңбеккерлер бір жылдан аз жұмыс істесе, онда орташа жалақысы нақты істеген уақытында анықталады.

Егер де еңбекерлердің ұзақ уақыт бойына жалақысы боллмаса (жиырма төрт айдан көп), онда орташа жалақы минималды есептік көрсеткіштен алынады, бұл жағдай еңбекерлердің екіқабат және бала табуына, сондай-аө ыбалаға қарауына және басқа да орынды себептермен байланысты болуы мүмкін.

Орташа жалақыны есептеген кезде мына төлемдер есепке алынбайды:

- жыл сайынға еңбек демалысы үшін берілген компенсация;

- еңбекке уақытша жарамсыздығына, екіқабат және бала табуына, бала асырап алуына байланысты берілген жәрдем ақылар

- денсаулықты жақсартатын шараларға берілген жәрдем ақылар;

- қызмет бабы бойынша іс сапарға берілген компенсациялар және оларға қосылып берілетін үстемелер мен қосымша төлемдер.

- Дала жұмыстарымен шұғылданатын еңбеккерлердің алатын үлестері;

- Басқа жерлерге қызмет бабы бойынша ауысқан кезде алатын компенсация;

- Тараптардың келісімі бойынша, өндірістік мақсат үшін жеке транспортпайдаланған кезде төленетін компенсация.

- Арнайы берілген киімдер, аяқ киімдер, алғашқы медициналық көмектер, сабын, сүт т.б. құндылықтардың құны.

- Материалдық көмектер;

- Бір жолғы берілетін мақтау (көтермелеу) сыйлығы;

- Жалақыны кешіктіріп төлегені үшін жұмыс берушінің еңбеккерлерге төлеген өсімі.

Н егізгі еңбекақыны есептеу тәртібі.

Еңбекақыны есептеу 3350 «Еңбекақы төлеу бойынша қысқа мерзімді берешек » пассивтік шоттар топтамасында жүргізілдеді.

Еңбекақыны есептеу кезінде төмендегі шоттар кореспонденциясы жасалады:

Еңбек ақыны есептегенде 3350 шоты кредиттеледі де, мына шоттар дебеттеледі: 2930-шоты “Аяқталмаған құрылыс” күрделі құрылыспен шұғылданатын және сонда жұмыс істейтін қызметкерлердің еңбек төлемінің сомасына; 7110-шоты “Тауарларды сату жөніндегі шығындар” өнім өткізумен, жұмыстар мен қызмет көрсетулерді жүзеге асырумен шұғылданатын қызметкерлерге есептелген еңбек төлемінің сомаларына; 7210-шоты “Жалпы және әкімшілік шығындар” жалпы шаруашылық және әкімшілік-басқармаршылық, қызметкерлеріне есептелген еңбек төлемінің, сомасы;  8110-шоты “Өндірістегі жұмысшылардың еңбек ақысы” негізгі өндірістегі жұмысшыларға есептелген еңбек төлемнің сомасы; 8310-шоты “Қызметкерлердің еңбекақысы” қосалқы өндірістердің есептелген еңбек төлемнің сомасы;

Рет №	Операциялар мазмұны	Дт	Кт
1	А)есептелген еңбекақы, сыйақы және басқа төлемдер: -шаруашылық есебінен жүргізілетін күрделі құрылыста немесе ғимараттар мен құрылымдарды жөндеу жұмыстарындағы қызметкерлеріне -өнім өндірумен немесе қызмет көрсетумен айналысатын ұйымның негізгі қызметкерлеріне -ұйымның әкімшілік қызметкерлеріне Б)мекеме кассасынан төленген еңбекақы В)сол сияқты, есеп шоттан карточкалардағы жеке шоттарға аударылған Г)еңбекке жарамсыздық парақтары бойынша есептелген, мемлекеттік қызметтерді орындағы үшін қосымша	2930 8112 7210 3350 3350 7210	3350 3350 3350 1010 1030 3350
2	А) еңбек демалысы үшін жасалған резерв Б) жасалған резервтің есебінен еңбек демалыстарын есептеу және онымен бірге резервтен қандай еңбеккерлерге еңбек демалысы есептелгенін көрсететін праводкалар жасалады	3430 7210, 8112	3350 3350
3	А)еңбекақыдан ұсталған; -жеке табыс салығы -зейнетақы жинақтау қорына аударылған міндетті төлемдер -жауапты тұлғалардың қайтармаған сомасы -құжатталып,рәсімделіп, кем шыққан немесе басқада материалдық зияндарды қызметкердің есебінен өндіру	3350 3350 3350 3350	3120 3220 1251 1254
4	А)қызметкерлерді әлеуметтік сақтандыру үшін есептелгенміндетті төлемдер; -негізгі өнім-өндіру мен қызмет көрсетумен айналысушылар -әкімшілік қызметкерлер Б)қызметкерлерді әлеуметтік сақтандыру төлемінің мөлшеріне азайтылып есептеген әлеуметтік салық: -негізгі өнім өндіру мен қызмет көрсетумен айналысушылар -әкімшілік қызметкерлері	8113 7210 8113 7210	3210 3210 3150 3150

Ұйымдардағы еңбекақыны есептеу төмендегі құжаттар бойынша жасалады:

-ай сайынғы есептік-төлем ведомосы;

-немесе ай сайынғы есептік ведомостар және төлем ведомостары бөлек жасалады;

-немесе әр-бір жұмыскер бойынша ай сайынғы еңбекақы төлеу арнаулы еңбекақы есептеу парақтары бойынша жасалады;

-немесе жыл бойы пайдаланылатын,кітап етіп тігілген есеп ведомостары қолданылады.