27. Циркадианды ырғаққа жалпа сипаттама беріңіз.

Биологиялық ырғақ - биологияда — биологиялық процестер мен құбылыстардың қарқыны мен сипатындағы мезгіл-мезгіл қайталанып отыратын өзгерістер реттілігі. Циркодианды, яғни тәуліктік биоырғақтылық. Өсімдіктерде 23-28 сағаттық, жануарларда 23-25 сағатқа созылады. Жұмысқа қабілеттілік пен қажу кезеңдеріне, әсіресе, адам психикалық белсенділігінің тәуліктік биологиялық ырғақ әсер етеді. Оның ерекше маңызы бар:

ең үлкен белсенділік таңертең (сағат 8 — 12),

ең аз белсенділік — тәулік ортасында (сағат 12—16),

екінші ең үлкен белсенділік — кешкі мезгілде (сағат 16 — 2),

барынша байқалатын ең аз белсенділік — түнде (сағат 2 — 8) болады. Тәуліктік биырғақ арқылы біз өзіміздің бір күндік эмоционалды, физикалық және инетеллектуалды деңгейімізді біле аламыз. Осыған орай бір күнге сараптама жасаймыз.

28.Бейімделудің арнаулы және арнаулы емес реакцияларын талдаңыз.

Бейімделушілік реакциялары екі кезеңнен тұрады. Мерзіміне қарай оларды ұзақ мерзімді және қысқа мерзімді деп жіктейді. Қысқа мерзімді бейімделісті икемделудің “авария-лық сатысы“ ретінде қарайды. Бейімделушілік реакциясының бұл кезеңі организмге сыртқы тітіркендіргіш әсер етуі баста-лысымен-ақ пайда болады. Қысқа мерзімді бейімделушілік реакциялары организмде бұрыннан қалыптасып, дайын тұрған механизмдер есебінен іске асырылады. Мысалы, аталған реакцияларды жануарлардың қауіпті тітіркендіргіштерден (ауырсыну сезімін тудыратын) жалтаруларынан, температура өзгерістеріне сәйкес жылу реттелулерінің ауытқуларынан және гипоксия әсерінің алғашқы сәттерінде өкпе вентиля-циясы мен қан ағысының минуттық көлемінің артуы сияқты жауаптарынан байқауға болады. Бейімделістік реакциялары-ның осы тәріздес түрлері ерекше физиологиялық жағдайларда пайда болып, белгілі бір уақыт аралығын ғана қамтиды. Осы аралық кезеңнен өту үшін организм өзінің бойында бұрыннан дайын тұрған физиологиялық резервтерін іске қосады. Бірақ, аталған физиологиялық резервтер толық мағынасындағы бейімделушілік процестерін атқаруға қабілеті жетпейді. Мысалы, жаттықпаған адамды немесе жануарды барынша қатты жүгіруге мәжбүр етсе, жоғарыда аталған физиологиялық механизмдер іске қосылады. Бірақ, бұлшықет митохондрия-сының құрамына енетін пируваттар түгелдей тотығып үлгіре алмайды. Соның салдарынан қандағы лактат деңгейінің бір-ден көтеріліп кетуіне байланысты пайда болатын лакцидемия организмді тез шаршауға мәжбүр етіп, оның қозғалыс реак-циясын бұзады. Сайып келгенде, организмде бұрыннан дайын тұрған бейімделушілік механизмдер бірден іске қосылғанымен қажетті реакцияларды қолдап, толықтай қамтамасыз ете алмайды. Өйткені, ондай механизмдер физиологиялық, мор-фологиялық және функциональдық тұрғыдан алып қарағанда толық жетілмеген.

29. Жануарлардың ас қорыту жүйесіндегі айырмашылықтарды талдаңыз.

Жануарларда ас қорыту жүйесі жақсы жетілген. Сүтқоректілерде ас Ауыз қуысында жем сілекеймен шыланып, шайналады, ұсақталады. Сілекей жем құрамындағы крахмал тәрізді көмірсуларды ыдырата бастайды. Сүтқоректілерде астың қорытылуы ауыз қуысында басталады. Ұсақталған және шала қорытыла бастаған жем жұтқыншақ арқылы өңешке, одан қарынға түседі. Сүтқоректілердің қарны қорек түріне және қоректену тәсіліне қарай бір немесе бірнеше бөлімді болады. Етпен қоректенетін(мысық, ит, қасқыр, т.б.) немесе дәнмен, жәндіктермен қоректенетін сүтқоректілердің (көртышқандар, жертесерлер, кірпілер, т.б.) және жоғарыда аталған балықтар, қосмекенділер, жорғалаушылардың қарны бір бөлімді.

Күйіс қайыратын сүтқоректілердің қарны 4 бөлімді болады. Қорек өңештен қарынның ең үлкен бөлігі – тазқарынға түсіп, онда сілекей мен әр түрлі бактериялардың әрекетінен ашып, қабырғасы ұяшықтанған жұмыршаққа өтеді. Жұмыршақ жиырылған кезде ас лықсып, қайтадан ауызға келіп түседі. Күйіс қайыратын сиыр сияқты малдар жұмыршақтан ауызға келген қоректі қайтадан сілекеймен шылап, тісімен ұнтақтап шайнайды. Қоймалжың қорек өңеш арқылы қайта жұтылып, қатпаршақ қарынға, одан ұлтабарға өтеді. Балықтар, қосмекенділер, жорғалаушылар сияқты омыртқалы жануарлардың ауыз қуысындағы жақ сүйектері, тістері және тілі жемін ұстап жұтқыншаққа жылжытып өткізу қызметін атқарады. Жем жұтылып, өңеш арқылы қарынға түскенше елеулі өзгеріске түспейді. Қарынға түскен соң қарын бездерінен бөлінген сөлдің әсерімен ас біраз қорытылып, ас ішекке өтеді. Мұнда ұйқы безінен келетін сөл мен бауырдан келетін өтпен араласып ас ақырына дейін қорытылып, ішек қабырғасы арқылы сіңіріледі.