19. Стресс түрлері. Кезеңдеріне толық тоқталыңыз.

Стресс (ағыл. stress) қатты күйзелу, абыржу, мөлшерден тыс ширақтылық деген сияқты бірнеше мағынаны қамтитын жалпылама сөзбен айтылған адамның ерекше күйі. Ғылымға ең алғаш ең алғаш осы ұғымды енгізген канадалық физиолог Ганс Селье. Оның анықтамасы бойынша, стресс - өте жағымсыз әсерлерге жауап ретінде туған организмнің қалыпсыз бейімделу әрекеттерінің жинағы. Адамның жеке ерекшеліктеріне, мінезіне, жоғарғы жүйке әрекетінің типтеріне орай стрестің бірнеше түрлері байқалады.

Стресс үш кезеңнен тұрады:

1) үрейлену - жағымсыз тітіркендіргіш әсер еткен сәтте туатын жауаптың алғашқы кезеңі. Таңырқау іспетті сезім пайда болады;

2) төзімділік – жағымсыз тітіркендіргіш әсеріне беріліп кетпей, оған төзу реакциясы туады. Бұл кезде гипоталамус-гипофиз жүйесінің ықпалымен бүйрек үсті безінің гормондарының мөлшері қанда тез мөлшерде көбейіп кетеді. Симпатикалық жүйке жүйесінің әсерімен жүректің соғу ырғағы жылдамданады, тыныс алу ырғағы да жиілене түседі. Бұлшық еттердің жиырылу қабілеті күшейеді;

3) әлсіреу – бейімделу қорының мүмкіндігі азайып, таусылады, сондықтан психологияда дезадаптация (бейімделудің нашарлап жойылуы) пайда болады. Стрестің көпке созылған ауыр түрі адамды жүдетіп, қайғыға батырады.

20. Гипокинезия. Қай кезде туындайды. Механизмі. ГИПОКИНЕЗИЯ шектелген қозғалыс әрекетіне байланысты болады. Оның мөлшері орындайтын жұмыс ерекшеліктеріне сәйкес келеді. Еңбек және тұрмыс жағдайында туындайтын аз қимыл адамға өмір бойы әсер етеді, оның денсаулығын бұзады. Оны гипертонияны тудыруға және басқа да патологиялық өзгерістерді тудыруға себепкер деп санайды. Қозғалыс әрекетінің жетіспеуі организмнің зорлану, қабілетін әлсіретеді, оның жұмыскерлігін азайтады. Гипокинезия организмнің сезгіштігін төмендетіп, эмоциялық, әсерлердің денсаулыққа ықпалын күшейтеді. Гипокинезияның организмге жағымсыз әсерлерін анықтау, оны жою үшін эргономикалық шаралар қолданылады. Оның жағымсыз салдарын жою үшін үнемі спортпен және дене шынықтыру жаттығуларымен айналысу қажет. Әлеуметтік зерттеулердің мәліметтері бойынша, гиподинамияға кедергі жасайтын негізінен психологиялық түрткілер. Адамның машықтанған дәрежесін көптеген әрекеттік сынамалар арқылы анықтайды. Қандағы гемоглобиндері мөлшері, өкпенің тіршілік сыйымдылығы және оның ең жоғары жетілуі, тынысты тоқтата тұру мерзімі сияқты сынамалар маңызды көрсеткіштер болып табылады. Олар организмнің тыныс, қан жүйелерінің әрекеттік мүмкіндігіні көрсетеді. Сонымен бірге жүрек-қан тамыр жүйесі жұмысының көрсеткіштері ерекше маңызды. Мысалы, машықтануы жоғары адамда тамырдың соғуы қалыпты жағдайдағыдан төмен болады, яғниі минутына 40-50 рет. Жүрегінің ырғағы, ЭКГ өркештерінің сипаты, оттегіні пайдалану көлемі және т.б. мәліметтерді, білудің де маңызы зор.

21. Үштік биоритм дегеніміз не? Мысал келтіріңіз.

Биологиялық ырғақ - биологияда — биологиялық процестер мен құбылыстардың қарқыны мен сипатындағы мезгіл-мезгіл қайталанып отыратын өзгерістер реттілігі. Биологиялық ырғақ барлық тірі организмдерге тән және ол клеткалық процестерден бастап популяциялық, биосфералық құбылыстарды қамтиды. Мұны зерттейтін ғылым саласы — биоритмология. Биологиялық ырғақ табиғи жағдайда қоршаған ортадағы құбылыстар өзгерістеріне сәйкес жүреді, “Биологиялық сағат” қызметін атқарады, организмнің уақыт пен кеңістікте бағдарлануына, қоршаған ортадағы өзгерістерге алдын-ала дайындалуға мүмкіндік береді.  Биологиялық ырғақ тұқым қуалайды және табиғи сұрыпталу мен организмдердің бейімделгіштігінің маңызды факторы болып табылады. Биологиялық ырғақ пайда болу себептеріне қарай экзогенді және эндогенді болып бөлінеді.

Үштік биоритмдер теориясы:

Психолог Герман Cвобода-физикалық биоритм 22 күндік период.

Отоларинголог Вильгельм Флисс-эмоционалды биоритм 27 күн период.

Фридрих Тельчер-интеллектуалды биоритм 32 күндік период.