V іиаманы ескермеуге болады; сонда Ван-дер-Ваальс тендеуі (1)

іеңдеу түріне кешеді.

Сонымен Менделеев-Клапейрон формуласының жуық формула

іксидігі бірден көрінеді: бұл формула тек Р қысымдар аз (Ү0 көлемдер

уіікси) болса ғана шындыққа көбірек жанасады; қысым Р көп болған

тшдайда а, Ь түзетулердің ролін еске алу керек, яғни Ван-дер-

Нйшіьстін. (5) формуласын қолдану керек.

Ван-дер-Ваальс формуласы да шын мэнінде дэл формула емес,

ОІрнқ ол Менделеев-Клапейрон формуласына қарағанда шындыққа

ні/ісқайда көп жанасады.

(5) формуламен өрнектелген Ван-дер-Ваальс тендеуі газдың бір

іримм-молекуласына арналған. Ол газдың кез келген т массасына

Жйрайтын болу үшін оны капай өзгертуге болатындығын

Кйрастырайық. Келісім бойынша Ү0 газдың бір грамм-молекуласының

кплемін көрсетеді. Газдың т массасының көлемін V эрпімен

Гісш ілейік, сонда берілген температура мен қысымда

191

. и уү

о (6)

болады, мұндағы ц - газдың молекулалық салмағы.

Ван-дер-Ваальстің

Р + -Јт(Уо-Ь)-*Т

теңдеуіндегі У0 көлемнің орнына оның (6 ) формула бойынша V

аркылы өрнектелген мәнін койсақ мынау шығады:

Р + 1 1-1. ү - - Ь = —КТ. (7)

/і2 V 1 ц \і

(7) өрнек Ван-дер-Ваальстің газдың кез келген т массасына

қатысты жазылған теңдеуі болып табылады; мұндағы а жэне Ь

түзетулердің сан мэні газдың бір грамм-молекуласына қатысты

алынған мэнмен бірдей.

§3. Ван-дер-Ваальс изотермаларын талкылау. Тәжірибелік

изотермалар

Ван-дер-Ваальстың (5) өр-

нек түрінде келтірілген тендеуі У0

көлемге катысты алғандағы үшін-

ші дэрежелі алгебралық теңдеу.

Сондықтан бүл теңдеуден У0

молекулапық көлемнің Р қысым

мен Т температураның мәндеріне

қарай, не бір мэні, не эртүрлі үш

мэні шығады. Ван-дер-Ваапьс

формуласының Р қысымның У0

көлемге эр түрлі Т темпе-

ратурадағы тәуелділігін график

түрінде кескіндесек, бірқатар

изотермалар шыгады (29-сурет).

192

№ N

0

7 " V

0 0

ЗО-сзтрет

V,о

Осы 29-суреттегі эрбір кисық белгілі бір Т температураға сэйкес

ислсді; Т температура неғұрлым жоғары болса, 29-суреттегі

и іоіермалар солғұрлым оң жаққа таманырақ және жоғарырақ жатады.

Ііүл сүреттен тек Т температура жо-

піры болғанда изотерма, У0 көлемнің

кішіреюіне байланысты Бойль-Ма-

циотт заңына сәйкес изотермаға

уксип, бірсыдыргы өтетіндігі көрінеді.

Муидай изотермада Р қ ы с ы м н ы ң

арбір мәніне, газ Менделеев-

Юшпейрон заңына бағынған

ж п г д а й д а г ы д а й , У0 грамм-

М іш с к у л а п ы қ көлемнің бір мэні сәйкес

целсді. Төмен температурадағы

кмсымдар мен көлемдердің белгілі бір

«Имшында изотермаларда өркештер

ІІййда болады. Жалпы алғанда, бүл аймақта Р қысымның эрбір мәніне

көлемнің үш мэні сәйкес келеді. Неғұрлым төмен

і е м п с р а т у р а л а р д а изотермалардың сипаты тіпті баскаша. Осындай

Негүрлым темен температурадағы изотерма схема түрінде 30-суретте

М р с с т і л г е н .

Тэжірибелердің көрсетуіне қарағанда экспериментгік изо-

ігрмшіарды Ван-дер-Ваальстың теориялык изотермапарымен са-

пыстыру Ван-дер-Ваальс изотермаларындағы өркештер аймағы зат-

ІЫН і аі тэрізді күйінен сұйық күйіне жэне керісінше айналу процесіне

Кйтптмндыгын көрсетеді. Алайда заттың газ тэрізді күйінен сұйық

күйінс жэне керісінше айналуы шынында бүгілген жерлері бар

КИсмқтың бойымен болады (30-суреттегі МҮтүзуі).

Сонымен Ван-дер-Ваапьстың изотермалары идеап газдың

Иіогсрмаларына қараганда газдың күйін дәлірек көрсетуімен қатар,

•Лйр газдың сұйылу процесін де қамтиды, сондай-ақ сұйықтың аз

•мі млгыштыгынан байқалатын қасиетін де өрнектейді.