I күіііпен в күйіне көшкенде энтропияныц

* н врісі мынаган тең болады:

В - 8 АЛ - А Т

І.үкіл цикл аяқталып, цикл қайтадан А күйіне

•нірммия мэнін 5Л арқылы белгілейік, сонда

Т

болады.

Ііірақ қайтымды процесте (27) шарт бойынша

,А(8а)

В(8„)

25-сурет

(30)

оралгандагы

(31)

л<ІО_

т 0 . (32)

173

А(8а)

бұдан 5В - 5 Л - -(5^ - 5 В), немесе 5Л- 5 А - 0 , ягни, жүйе

кайтымлы дөңгелек процесс жасаганда, энтропиясы өзгермейді.

Енді жүйенің қандай да бір А

күйінен В күйіне кайтымсыз жолмен

кешуін карастырайық, ол жолды А С ,В

қисығымен шартты түрде кескіндеп

көрсетейік (26-сурет); бұдан кейін

жүйені В күйінен А күйіне кері

қайтарайық, ол үшін қайтымды В С 2А

жолын таңдап алайық; соңда деңгелек

процесс А С , В С 2А түтас алғанда

қайтымсыз процесс болады, өйткені

оның бір бөлімі кайтымсыз, сондықтан

Т

А С , В - қайтымсыз

В С гА - қайтымды

Бірақ анықтама бойынша интеграл

процесс

кдйтымсыз

процесс

В(8„)

26-сурет

(33)

в с 2а

демек, д е

т Н 5 л - 5 .) 0,

А С .В -қайтымсыз

Бүдан А. (34)

Т

АС^В -қайтымсыз.

Оқшауланған жүйе жағдайында, жүйе тұтас алғанда жыпу

алмайды да, бермейді де, демек, ондай жүйе үшін барлық Д.> - 0

болады да, (34) теңсіздіктің оң жақ бөлігінде тұрған қосынды нольге

айналады. Бұдан мынадай қортынды шыгады; окшауланган жүйеде

тек белгілі бір процестер гаиа, атап айтқанда; жүйенін

энтропиясы кемімейтін процестер гана жүре алады.

Егер окшауланған жүйеде процесс болып өтіп, оныц кезінде

энтропия өзгермей калған болса, онда бұл процесс кері багытпен

де жүре алады,ягни ол кайтымды процесс болады. Ал егер процесс

кезінде энтропия артқан болса, онда кері процесс мүмкін

болмайды, ягни қарастырылып отырған процесс қайтымсыз

процесс болады. Сөйтіп, оқшауланған жүйеде қайтымсыз процесс

өткенде, жүйеніц энтропиясы артады.

174

Бұрын байкағанымыздай, кайтымсыз процестер үшін олардың

*ү|)ІП өтуі мүмкін екі бағыты бір-біріне пара-пар болмайды: бір

гмііытта (оны «оң» бағыт деп атағанбыз) процесс «өздіғінен» жүре

й ш і л ы да, екіншісінде («теріс» бағытга) оздіғінен жүре алмайды.

Ашійда біз қарастырып отырған қайтымсыз процестің қай бағытга

түрстіндіғін көрсететін белғіні (яғни, критерийді) осы уақытқа дейін

ійііійындай алмай келген едік. Энтропия туралы үғымды ендіру бүл

м.нслені анықтап беріп отыр; оқшауланган жүйеде процестер

нііропия артатын жаққа қарай багытталып жүреді; жеке

«йілайда жүйеде болып өтетін процестердіц барлыгы да

к й И і ы м д ы болганда, энтропия өзгермейді.

Процестердің қайтымсыз сипатта болуы, олардың ықтималдығы

лемірск күйден ықтимапдыгы артығырақ күйге көшумен байланысты

болілы. Демек, қайтымсыз процестердің кай бағытта жүретіндігін

ЩЫКТаЙтын энтропия да ықтималдықпен байланысты болуга тиіс.

І.іни.ңманның сипаттауынша энтропия 5 күйдің ықгималдығынын

іісм прифміне пропорционал болады:

5 - к \п \Ү , (35)

мүндағы IV - берілген күйдің ықтималдыгы; ал

нропорционалдық коэффициент к - Больцман түрақтысы.

интеграпы энтропияның өзгерісін гана аныктайтын

Ппиі пндықтан, берілген күйдің энтропиясының озін аддитивтік

і үрнкі ыға дейінгі дэлдікпен гана анықтауға болады:

(36)

мүндагы ү - нольдік күй ретінде алынған қандай да бір күйден

Й*р1лі ен А күйге қайтымды түрде көшу жолы бойынша алынады.

(36) өрнекті дифференциалдап, энтропияның толык

иііффсренциалының мынадай өрнегін табамыз:

сІЗ-Ю-. (37)

Т

Жогарыда келтірілген пайымдаулар энтропияның өзгерісін ғана

анықтауга мүмкіншілік береді. А Т Энтропияның абсолют

Мйнлерін анықтау үшін, оның ең болмағанда қандай да бір

цммсратура кезіндегі абсолют мэнін білуіміз керек. Мүндай бір мәнін