4.Перадумовы и пач. Бел.нац.руху (19ст) разарыўшыхся сялян і рамеснікаў, членаў сямей рабочых. Распыленнасць рабочых па дробных прадпрыемствах і нязначная ўдзельная вага рабочых, занятых на буйных фабрыках і заводах, з’яўлялася спецыфічнай асаблівасцю структуры рабочага класа Беларусі. У весках пражывала каля 85% беларускага насельніцтва. У гарадах беларусы складалі меншасць – 14,5%, яўрэі – 53,9%. XIX ст. рабочы клас, які складаў 3,3% ад агульнай колькасці насельніцтва Беларусі, быў шматнацыянальным. У рамеснай і дробнай вытворчасці ў асноўным былі заняты яўрэі. Рабочы клас не стаў значнай палітычнай сілай у беларускіх губернях.

У 80-я і 90-я гг. XIX ст. марудныя тэмпы эканамічнага развіцця краю адбіваліся на працэсе фарміравання нацыянальнай прамысловасці і гандлевай буржуазіі. Буржуазія = дваранства і купецтва, а таксама мяшчан, пачэсных грамадзян

Значную маемасную праслойку складала дваранства. У 5 беларускіх губернях=283522 дваран-памешчыкаў, (беларускага этнасу).

Пач.XX ст. з 80 тыс. сярэдніх і буйных прадпрыемцаў і гандляроў у Паўночна – Заходнім краі беларуская нацыянальная буржуазія налічвала прыкладна 20 тыс. чалавек, або 25%, на долю яўрэяў –прыпадала каля 60%. Сельская буржуазія пасля рэформы 1861г. толькі набірала моц,== беларусаў. (не магла іграць самастойную ролю ў палітычным жыцці краю) на аснове якога пачалося фарміраванне беларускай культуры і палітычнай эліты.

Сацыяльна-эканамічныя працэсы аказвалі ўплыў на развіцце нацыянальна-вызваленчага руху.

Нацыянальная інтэлігенцыя. Шляхта=паліт. і культ. сілай бел. насельніцтва і не страціла культурна-нацыянальных традыцый. Прадстаўнікі шляхты актыўна выступалі за нац.-культ. адраджэнне Б. (Кастусь Каліноўскі, Францішак Багушэвіч, браты Антон і Іван Луцкевічы).

У другой палове XIX ст. у грамадска-палітычнае жыцце ўключыліся народнікі. У Пецярбургу было аб’яднаць намаганні беларускіх рэвалюцыянераў, стварыць адзіную арганізацыю і сфармуляваць яе праграму. У 1884г. з ініцыятывай аб’яднання ў адну арганізацыю ўсіх нелегальных гурткоў, якія дзейнічалі ў Беларусі, выступіла група “Гоман”. Члены групы (Х. і А.Ратнер, У. Крупскі, М.Стацкевіч, Сафронаў, Нясцюшка-Буйніцкі) прызнавалі праграму “Народнай волі”, для звяржэння самадзяржаўя. Яны заявілі аб існаванні беларускай нацыі. На ўсей тэрыторыі Беларусі “гоманаўцы” не змаглі. У канцы XIX ст. народніцтва перажывала крызіс.

Беларускае нацыянальнае пытанне ставілася на сходках зямляцтваў і гурткоў рэвалюцыйнай моладзі Пецярбурга, а таксама Мінску і Вільні.

З 1881г. у Расіі наступіў перыяд палітычнай рэакцыі. Пачаўся наступ на народныя вучылішчы, замест іх адкрывалі царкоўна-прыходскія школы і школы граматы.

Развіцце капіталістычных адносін як у прамысловасці, і ў сельскай гаспадарцы суправаджалася масавым збядненнем насельніцтва і ўзмацненнем класавай барацьбы. Асабліва цяжкім было становішча рабочага класа. Сярэднегадавая зарабатная плата рабочых у Беларусі была на 31 % ніжэй, чым у Расіі у цэлым. Закон, абмяжоўваючы працягласць рабочага дня да 11,5 гадзін. Усе гэта вяло да нарастання рабочага руху, асабліва стачачнай барацьбы. (эканамічны характар)

У 1898-1900 гг. у Беларусі значна пашырыўся і палітычны рух рабочых. Усе гэта садзейнічала росту нацыянальнай свядомасці беларусаў, актывізацыі іх палітычнай барацьбы.

5. 6 .Пач. Палит.Этапу бел.Нац.Руху. Узнікненне і дзейнасць першых беларускіх палітычных партый і арганізацый.

У сувязі з развіццём беларускага культурна-асветнага руху была створана першая бел.нац.-рэвал. партыя - Беларуская Рэвалюцыйная партыя (БРП) яна ўзнікла ў 1902 г. у Пецярбургу па ініцыятыве Вацлава Іваноўскага, БРП была створана на базе кул.-асветных гурткоў бел. моладзі, існаваўшых у Вільні, Мінску і Пецярбургу. Членамі яе сталі браты І. і А. Луцкевічы, А. Бурбіс, В. Ластоўскі, А. Пашкевіч (Цётка). У 1902 г. кіраўнікі БРП зрабілі спробу склікаць з’езд сваіх прыхільнікаў. З’езд даручаў ЦК накіраваць на беларускі з’езд сваіх дэлегатаў, якія павінны былі выкласці мэты польскага сацыялістычнага руху ў дачыненні да Беларусі. Але з’езд БРП не адбыўся. Вясной 1903 г. адбыўся раскол кіруючай “тройкі” БРП( Вацлаў Іваноўскі і браты Іван і Антон Луцкевічы). В.Іваноўскі арганізаваў гурток “ Беларуская народная асвета і культура”. Браты Іван і Антон Луцкевічы пачалі ствараць новую арганізацыю. У лістападзе 1903 г. па іх ініцыятыве была заснавана Беларуская рэвалюцыйная грамада (БРГ). Арганізатарамі і ідэйнымі натхніцелямі партыі браты Іван і Антон Луцкевічы, К. Кастравіцкі (К. Каганец), А. Уласаў, Ф. Умястоўскі, А. Пашкевіч (Цётка), А. Бурбіс. (дробнай памеснай шляхты), а належалі да разначыннай інтэлігенцыі. Праграма БРГ патрабаванні: =ліквідацыю капіталістычнага ладу, =пераход у грамадскую ўласнасць зямлі, сродкаў вытворчасці і камунікацый, =8-г. рабочага дня, =роўнай аплаты пры аднолькавай працы, =дзяржаўнага страхавання ад нясчасных выпадкаў, =краёвай аўтаноміі Беларусі і г. д.

У лістападзе БРГ 1904 г. была перайменавана ў Беларускую сацыялістычную грамаду (БСГ). (Палітычным аб’яднаннем розных слаёў беларускай нацыі),==выхадцы са шляхты, заможнага сялянства, інтэлегенцыі, служачых. У праграме адзначалася, што БСГ = за звяржэння самаўладзя і ўстанаўлення дэмакратычнай рэспублікі. БСГ ёсць арганізацыя сац.-пал. накірунку,=выражае інтарэсы бел. працоўнага народа, =ліквідаваць капіталістычны лад і =аддаць у рукі ўсяго народа зямлю, прылады працы і ўсе сродкі камунікацыі, =ідэю сацыялізацыі зямлі, =паляпшэння ўмоў працы і =павышэння якасці жыцця рабочых, =каб “усе народы мелі як мага больш свабоды”, падкрэслівалася жаданне ў перыяд капіталізму мець незалежную дэмакратычную рэспубліку. Патрабаванне аўтаноміі не для Беларусі, а для ўсяго Паўночна-Заходняга краю з сеймам у Вільні ў складзе Расійскай дэмакратычнай рэспублікі.

=Праграма патрабавала развіцця беларускай культуры, школы, мовы, знішчэння нацыянальнага прыгнёту, раўнапраўя нацый і іх права на самавызначэнне.

Галоўнай задачай партыі на дэмакратычным этапе рэвалыцыі застаецца барацьба за беларускую дзяржаўнасць. Абвяшчалася, што Беларусь павінна стаць аўтаномнай у складзе будучай Расійскай дэмакратычнай федэратыўнай дзяржавы.

Улетку 1904 г створана Сацыялістычная партыя Белай Русі (СПБР). Яе кіруючае ядро складалі польскія сацыялісты: М. Фальскі, Ф. Завадскі, браты С. і К. Трушкоўскія, Б. Шушкевіч- выхадцы з Беларусі, якія добра ведалі беларускую мову. Арганізацыі СПБР дзейнічалі галоўным чынам у Варшаве, Гродне, Вільні, Мінску.Партыя не заваявала істотнага уплыву.

БРП, БРГ і БСГ, якія ўзніклі на хвалі развіцця капіталізма і беларускага нац.-культ. адраджэння з’явіліся першымі бел. Рэвал.-дэмакрат. партыямі сацыяліст. арыентацыі.