V. Новая тэма.
Настаўнік. Сёння вас чакае сустрэча з новым знаёмым — апостра-фам. Апостраф — тэта не літара. Тэта асобы надрадковы значок. Тады чаму ён жыве ў «краіне» літар?
Чытанне і асэнсаванне верша пра апостраф.
* * *
Як разложысты бераг ці востраў
нецярплівы праліў раздзяляе,
гукі так раздзяляе апостраф —
кропля з хвастом дажджавая.
(Р. Барадулін.)
— Якую работу выконвае апостраф? (Абазначае гукі пры раздзельным іх вымаўленні.)
Настаўнік паказвае дзецям, як пішуцца словы з апострафам: п'е, б'е. Звяртае ўвагу дзяцей на тое, што пры напісанні літары не злучаюцца паміж сабой, а на верхняй лінеечцы ставіцца апостраф.
Падвядзенне вынікаў. Дзеці робяць выснову, што апостраф — гэта надрадковы знак, які садзейнічае асобнаму вымаўленню гукаў.
VI. Работа па трупах.
■ 1-я група.
Настаўнік. Што агульнага ў словах вераб'і, аб'ява, п'яўка, пер'е, сям'я? (Яны пішуцца з апострофам.)
■ 2-я група. Замест «?» паставіць апостраф. — Якія словы атрымаюцца? Прачытаць іх. Семя — сям?я. Села — з?ела. Зеў — з?еў.
3-я група — практыкаванне № 99. с. 58; запісаць словы, падкрэсліць літары, перад якімі пішацца апостраф.
Падвядзенне вынікаў. Узаемаправерка паміж групамі.
VII. Работа з правілам.
Дзеці чытаюць правіла разам з настаўнікам, складаюць апорную схему.
Настаўнік. На што паказвае апостраф?
Пасля якіх літар ён ужываецца?
Якія галосныя пішуцца пасля апострафа?
Папвяттзенне вынікаў. Дзеці па схеме-апоры адзначаюць, што ў беларускай мове апостраф пішацца пасля літар, якія абазначаюць цвёр-дыя зычныя гукі, перад галоснымі е, ё, ю, я, і, калі яны абазначаюць гукі [й'э], [й'о], [ну], [й'а], [й'і].
VIII. Замацаванне.
Настаўнік. Паслухайце казку, пастарайцеся запомніць і потым на-зваць словы, якія пішуцца з апострафам.
Як Мыша па сыр ездзіла
Неяк раніцай мышаня Мыша села на трохколавы веласіпед і паехала ў магазін па сыр.
Толькі ад'ехала ад дома, глядзіць — кот на дарозе разлёгся і спіць.
Аб'ехала яго Мыша ціхенечка і далей паехала. З'ехала з горкі, пад'еха-ла да магазіна, сыру купіла і назад паехала.
Толькі ўз'ехала на горку, бачыць — кот прачнуўся. Пацягваецца.
«Пасяджу я пакуль пад кусточкам, — думав Мыша, — з'ем кавала-чак сыру».
З'ела, і ад'ела яшчэ кавалачак... Потым яшчэ ад'ела, іяшчэ.
Так увесь кавалак вакол і аб'ела. Застаўся маленечкі кавалачак. — Э-Х! Толькі села, а ўжо ўсё з'ела... Аднак лети я сыр з'ем, чым мяне кот разам з сырам.
Чытанне слоў, запісаных на дошцы: ад'ехала, аб'ехала, з'ехала, уз'ехала, з'ем, ад'ем, ад'ела.
Апошняе слова запісаць гукамі. ([А дй'эл а].)
Падвядзенне вынікаў. У вымаўленні слоў з апострафам выразна чуецца гук [і].
Фізкультхвілінка.
Настаўнік. Падымайце рукі ўверх, калі слова трэба пісаць з апострафам, разводзьце іх убакі, калі слова пішацца без апострафа.
Словы для гульні:сям'я, насенне, аб'ява, п'яўка, падём, булён, песня, вераб'і, пад'езд, прыехаць, ад'ехаць, верабей, прыезд.
IX. Работа па падручніку.
1) Практыкаванне № іоо. с. 58. Знаёмства з новым слоўнікавым словам.
Настаўнік. Рашыце прыклад і запішыце слова, якоеўвас атрымала-ся: на + двор + ' + е = надвор'е.
Вымавіце гукі па парадку. Назавіце літары ў слове.
Са словам надвор'е складзіце сказы.
Дзеці чытаюць сказы «ланцужком», выпісваюць словы з апострафам.
Узор каменціраванага чытання: «Пішу слова надвор'е. На — галосная а; двор — галосная о, стаўлю надрадковы значок — апостраф, таму што гукі вымаўляюцца асобна».
2) Пісъмо па памяці.
Практыкаванне № 101. с. 59 (арфаграфічнаечытанне). Настаўнік. Колькі слоў у сказе?
3) Узбагачэнне слоўнікавага запасу. Поўня — поўны месяц.
На дошцы застаюцца першыя літары слоў: П... с... і ч..-н.. д... н...
Падвядзенне вынікаў. Дзеці складаюць і агучваюць сказ са словам поўня.
Самастойная праца (па варыянтах).
1_варыянт — практыкаванне № 102, с. 59.
2 варыянт — віктарына.
1. Як называецца чарвяк, які жыве ў сажалках, азёрах і, прысмокт- ваючыся да цела жывёл, корміцца іх крывёй? (П'яўка.)
2. Як называецца ўваход у шматкватэрны дом? (Пад'езд.) • III варыянт — практыкаванне № 103. с. 6о.
Падвядзенне вынікаў. Праверка па схеме: 2; 2—3; 3—1. X. Падвядзенне вынікаў урока.
Настаўнік. Адзначце правільныя выказванні:
а) апостраф пішацца пасля талосных;
з) апостраф пішацца пасля зычных перад галоснымі;
у) апостраф пішацца пасля літар, якія абазначаюць цвёрдыя зычныя гукі, перад літарамі е, ё, ю, я, і;
б) у словах з апострафам чуецца тук [й]; р) апостраф — гэта надрадковы значок. Ключ: зубр.
Па лясах блукае статак волатаў і немаўлятак.
Гэта пушчы спадары –
Белавежскія … зубры
— Што вы ведаеце пра гэтага звера?
Убаку ад шумных гарадоў, у пушчанскім Белавежскім краі ёсць горад Свіслач. Герб города складаецца з дзвюх частак. На верхнім зялёным полі ў мужнай постаці як бы застыў велічны зубр. Яго рогі і капыты — срэбраныя. А ўнізе на чыр-воным фоне — фрагмент будынка даўнейшай Свіслацкай гімназіі. Яна ўся ў золаце, а калоны — со срэбра. Вось і атры-моўваецца, штозубр стаіць на п'едэстале.