Апрыярызм у пытаннях пазнання.

Удакантаўскай філасофіі галоўным пытаннем гнасіялогіі было “што пазнаецца?”, а Кант ставіць пытанне, ці здольны чалавек увогулле да пазнання? Пры тлумачэнні працэса пазнання Кант выкарыстоўвае два паняцці: а priori; a posteriori.

1).a priori – (з лац. давопытнасць) прызнаецца ў якасці ісціны ўсё, што існуе само сабой, да пачатку якога – небудзь вопыту. Апрыярызм азначае, што ў здумленні чалавека існуюць дзв е давопытныя формы: прастора і час, з дапамогай якіх чалавек успрымае прадметы і з’явы акаляючага свету, г. зн. ён фіксуе аб’ёмы прадметаў і час іх існавання.

2).a posteriori – (з лац. паслявопытнасць) ўсё тое, з чым чалавечы розум мае справу на аснове нейкага вопыту.

У пытаннях пазнання І.Кант прынцыпова адстойваў палажэнне аб тым, што чалавек нездольны да пазнання прыроды, грамадства, самога сябе. Як агностык, І. Кант раздзяляў усё існуючае на: свет з’яваў і рэч у сабе”.

1) cвет з’яваў.(феномены) ў пер. з ст.гр.азначае “тое, што з’яўляецца”. Згодна І. Канта, феномен – прадмет, які можам засведчыць пачуццёва ( пры дапамозе зроку, слыху іг.д.). І нават не сам прадмет, а толькі паверхня, знешні бок гэтага прадмета, ці толькі ягонае імя.

2)“рэч у сабе” ці ноўмены – гэта змест прадмета, які немагчыма зразумець ці зафіксваць ні розумам ні пачуццёва.

Як ужо адзначалася, Кант адмаўляў пазнанне як такое. Чалавек, калі і можа пазнаваць, то толькі феномены г. зн. знешні бок прадметаў ці ягоную паверхню. Пазнаючы знешні бок прадметаў ці іх паверхню, людзі прыпісваюць гэтыя характарыстыкі самому зместу прадметаў. На гэтым заснаваны ўсе памылкі чалавека, ў тым ліку і навуковыя. Паводле Канта, навука – гэта сістэматызаваныя памылкі, якія змяняюцца адны другімі. Яны ўзнікаюць ў сілу таго, што навука здольна даследаваць не змест прадмета, прыроды, сусвету, а толькі іх знешнія праявы.

Працэс пазнання ў філасофіі і. Канта.

Для таго, каб апрыёрныя (давопытныя) формы прадметаў аджывалі і маглі рэалізоўвацца адбываюцца наступныя працэсы: прадметы, якія рэальна існуюць, як рэчы ў сабе, як ноўмены, ўздзейнічаюць на чалавечыя пачуцці (зрок, слых). У выніку гэтага ўздзеяння, самая разрозненная інфармацыя ад гэтых прадметаў паступае ў чалавечы мозг і сістэматызуецца ў адпаведнасці з існуючымі ў чалавека апрыёрнымі формамі. Але так як рэальнаіснуючыя прадметы ніколі не перамяшчаюцца самі ў сферу розума, а туды паступае толькі інфармацыя аб іх і ўтвараюцца іх вобразы, то атрымліваецца, што любы вобраз мае дваістую прыроду:

а) вобраз прадмета ўтвараецца таму, што прыродны, рэальнаіснуючы прадмет даў штуршок пачуццям (зроку, слыху) для пазнання. Напрыклад, для таго, каб у чалавека ўзнік вобраз дрэва, неабходна, каб было рэальнае дрэва, якое і “зробіць” штуршок для пачатку пазнання.

б) з другога боку, гэты вобраз узнікае толькі таму, што ў чалавека яшчэ да пачатку пазнання існавала апрыёрная форма прадмета, ў нашым прыкладзе існавала апрыёрная форма дрэва.

Чалавечы розум, не жадаючы змірыцца са сваімі абмежаванымі магчымасцямі, тым не меньш жадае зразумець не толькі паверхню прадмета (феномен), але і спасцігнуць і самую “рэч у сабе”(ноўмен) ці змест прадмета. У выніку гэтага розум канчаткова заблытваецца ў невырашальных супярэчнасцях, якія І. Кант называе антыноміямі.