30.Қоршаған ортаның физикалық, химиялық жәнге биологиялық ластануы және тұрғындар денсаулығына атмосфералық ластануының әсері.

31.Жер асты және жер үсті суларының негізгі ластану көздері қандай?

32.Гидросфераның ластануының экологиялық ластану салдары қандай?

33.Гидросфераның ластануы тұрғындардыың денсаулығына қалай әсер етеді?

34.Су арқылы қандай аурулар беріледі?

35. Топырақтың негізгі ластаушы көздері?

36. Топырақ арқылы қандай аурулар беріледі?

37. Литосфера ластануының тұрғындар денсаулығына әсері?

1.Тақырыбы№8 Қазіргі кездегі қалалар мен ауылдық елдімекендердің мәселелері

2.Мақсаты қазіргі кездегі қалалар мен ауылдық елдімекендердің мәселелері туралы білім қалыптастыру.

3.Оқыту мақсаттары

- Урбанизация түсінігі мен урбанистикалық жүйелер туралы білім қалыптастыру.

-Өнеркәсіптік, селитебтік и рекреациялық аймақтары. Санитарлық-қорғаныс аймақтары туралы білім қалыптастыру.

- Урбанизация, урбанистикалық жүйелер, субурбанизация, рурализация және жалған урбанизация туралы білім қалыптастыру.

- Қаланың экологиялық мәселелері («жылу аралшықтары», автокөлік, шу мәселелері, қоқыс, электроагниттік ластанулар). Көгалдандырудың маңызы туралы білім қалыптастыру.

4.Өткізу түрі тақырып бойынша кеңес беру

5.Тақырып бойынша тапсырмалар

6.Таратылатын материал: тесттік бақылау

7.Әдебиеттер:

1.Сағынбаев Г.К. Экология негіздері. – Алматы, 1995 ж.

2.Кенесариев У. И., Жакашов Н.Ж. Экология және халық денсаулығы. – Алматы,2003.19-33беттер

3.Ә.Бейсенова,А.Самақова,Т.Есполов,Ж,Шілдебаев Экология және табиғатты тиімді пайдалану:Ғылым ғылыми баспа орталығы,2004ж. ,96-147 беттер

4Асқарова У.Б. Экология және қоршаған ортаны қорғау. - Алматы, 2007 ж.,30-78 беттер

5. А.Т.Қуатбаев. Жалпы экология:Алматы, 2008 ж.123- 141 беттер

6. С.Ж.Колумбаева.,Р.М.Білдебаева.,М.Ә.Шәріпова Экология және тұрақты даму Алматы,2012ж7 54-59беттер

8.Бақылау ауызша сұрау (білім құзыреттілігі):

1.«Урбанизация» түсінігі.

2 Қаланың урбандалу жүйесі, Урбажүйенің специпикалық құрылымы?

3.Қаланың биологиялық ластануы және эпидемиологиялық қауіптілігі.

4. Қазіргі қала ластануының мәселелері?:

5.Ауылды елді- мекендердің урбанизация мәселесі?

6.Қазақстандағы қала және ауылдық елді мекендердің экологиялық мәселері?

1.Тақырыбы Қазіргі кездегі қалалар мен ауылдық елді мекендер тұрғындар денсаулығы мен қоршаған ортасы.

2.Мақсаты Қалалар мен ауылдық елді мекендер тұрғындарының денсаулығы туралы білім қалыптастыру

3.Оқыту мақсаты

-Қала мен ауылдың қоршаған ортасына антропогендік әсерлер туралы білім қалыптастыру.

- Қала мен ауылдық жердегі қоршаған орта жағдайларының алдын- алу шараларын қарастыру

4.Өткізу түрі: тақырып бойынша кеңес беру

5.Таратылатын материал: жағдайлық есептер

Жағдайлық есептер шығару

№1 есеп. Қалада автокөліктің басымдылығы, өндіріс орындарының маңында ағаштардың жойылуы байқалып отыр. Таңғы сағаттарда (жазда) желсіздік, тұман, жерүстілік инверсиялар байқалуда. Қала тұрғындарында тыныс алу мүшелері ауруының көбеюі, қан-тамыр және жүйке-жүйе аурулары, созылмалы ауруларының қозуы (бронхиттер, бронхиалды астма, бүйрек т.б.) байқалып отыр. Тұрғындар өнеркәсіптер мен автокөліктерден шығатын шуға шағымдануда.

№	Бақылау нысандары	Адамның аймақта болу ұзақтығы		Атмосфера ластануының сандық көрсеткіші (Р)	Ингаляциялық жүктеме (S) S = «Р» * t
		Сағатпен	Тәулік бойында	ШРЕК сандық көрсеткішінің жоғарылауы	Тәулігінде	%
1	Өндірістік аймақ	8	0,33	20
2	Тұрғын үйлер аймағы	12	0,5	8
3	Автокөлік салоны	1,5	0,063	10
4	Рекреациялық аймақ (таза ауада жүруі)	2,5	0,104	3

Сұрақтар:

1. Қала қоршаған ортасының негізгі антропогенді ластауыш көздері?

2. Қала атмосферасының негізгі химиялық ластаушылары?

3. Қала атмосферасының негізгі физикалық ластаушылары?

4. Қала атмосферасының ластануына қандай ауыр металдар негізгі үлес қосады?

5. Қала қоршаған ортасының ластануының экологиялық салдары, әсер ету факторлары?

6. Қандай факторлар тұрғындар денсаулығына зиянды әсер етеді, инголяциялық жүктеменің салыстырмалы салмағы (болған орнынан бастап)?

7. Қала қоршаған ортасының сапасын жақсарту бойынша қандай алдын алу шаралары қажет?

№2 есеп. Ірі қала жағдайларында атмосфераның химиялық заттармен ластануы бойынша сандық көрсеткіші берілген (Рс.к.): ЖЭС шығарындылары аймағында, түсті металлургия және автокөліктерден әртүрлі қашықтықта. Атмосфераның негізгі ластаушылары Рb, Cd, Zn, Cu, Ni, көміртек тотығы, күкірттің екі тотығы, азоттың екі тотығы, күкіртті қышқыл. Қала таулар арасындағы шұңқырда орналасқан.

Қалада автокөліктің басымдылығы, өндіріс орындарының маңында ағаштардың жойылуы байқалып отыр. Таңғы сағаттарда (жазда) желсіздік, тұман, жерүстілік инверсиялар байқалуда. Қала тұрғындарында тыныс алу мүшелері ауруының көбеюі, қан-тамыр және жүйке-жүйе аурулары, созылмалы ауруларының қозуы (бронхиттер, бронхиалды астма, бүйрек т.б.) байқалып отыр. Тұрғындар өнеркәсіптер мен автокөліктерден шығатын шуға шағымдануда.

№	Бақылау нысандары	Адамның аймақта болу ұзақтығы		Атмосфера ластануының сандық көрсеткіші (Р)	Ингаляциялық жүктеме (S) S = «Р» * t
		Сағатпен	Тәулік бойында	ШРЕК сандық көрсеткішінің жоғарылауы	Тәулігінде	%
1	Өндірістік аймақ	8	0,33	50
2	Тұрғын үйлер аймағы	12	0,5	15
3	Автокөлік салоны	1,5	0,063	20
4	Рекреациялық аймақ (таза ауада жүруі)	2,5	0,104	2

Сұрақтар:

1. Қала қоршаған ортасының негізгі антропогенді ластауыш көздері?

2. Қала атмосферасының негізгі химиялық ластаушылары?

3. Қала атмосферасының негізгі физикалық ластаушылары?

4. Қала атмосферасының ластануына қандай ауыр металдар негізгі үлес қосады?

5. Қала қоршаған ортасының ластануының экологиялық салдары, әсер ету факторлары?

6. Қандай факторлар тұрғындар денсаулығына зиянды әсер етеді, инголяциялық жүктеменің салыстырмалы салмағы (болған орнынан бастап)?

7. Қала қоршаған ортасының сапасын жақсарту бойынша қандай алдын алу шаралары қажет?

№3 есеп. Ірі қала жағдайларында атмосфераның негізгі ластау көздері: ЖЭС, түсті металлургия, автокөлік. Қала таулар арасындағы шұңқырда орналасқан, нашар желдетіледі. Атмосфераның негізгі ластаушылары Рb, Cd, Zn, Cu, Ni, көмiртектiң тотықтары, күкiрттiң екi тотығы, азотты екi тотық, күкiрттi қышқыл. Жел тұрғын үйлер аймағына бағытталаған.

Қалада автокөліктің басымдылығы, өндіріс орындарының маңында ағаштардың жойылуы байқалып отыр. Таңғы сағаттарда (жазда) желсіздік, тұман, жерүстілік инверсиялар байқалуда. Қала тұрғындарында тыныс алу мүшелері ауруының көбеюі, қан-тамыр және жүйке-жүйе аурулары, созылмалы ауруларының қозуы (бронхиттер, бронхиалды астма, бүйрек т.б.) байқалып отыр. Тұрғындар өнеркәсіптер мен автокөліктерден шығатын шуға шағымдануда.

№ п/п	Бақылау нысандары	Атмосферада Рb нақты концентрациясы (мг/м3)	Адамның тыныс алуындағы ауа көлемі (м3/сут)	Өкпемен Рb жұтуы (%)	Нақты ингаляциялық жүктеме Рb (мг/сут)	Адам ағзасына бір тәулікте түсу мүмкіндігі ( мг/тәул. 0,007 мг/кг дене салмағына)
1	Өндірістік аймақ	0,03	20	40		0,43
2	Тұрғын үйлер аймағы	0,003	20	40		0,43
3	Автокөлік салоны	0,0004	20	40		0,43
4	Рекреациялық аймақ (таза ауада жүруі)	0,0001	20	40		0,43

Сұрақтар:

1. Қала қоршаған ортасының негізгі антропогенді ластауыш көздері?

2. Қала атмосферасының негізгі химиялық ластаушылары?

3. Қала атмосферасының негізгі физикалық ластаушылары?

4. Қала атмосферасының ластануына қандай ауыр металдар негізгі үлес қосады?

5. Қала қоршаған ортасының ластануының экологиялық салдары, әсер ету факторлары?

6. Қандай факторлар тұрғындар денсаулығына зиянды әсер етеді, инголяциялық жүктеменің салыстырмалы салмағы (болған орнынан бастап)?

7. Қала қоршаған ортасының сапасын жақсарту бойынша қандай алдын алу шаралары қажет?