5. Шматрграннасць творчай асобы к. Каганца. Камедыя “Модны шляхцюк” як адметная з’ява ў гісторыі бел. Драмат.

Каганец Карусь - сапр.: Кастравіцкі Казімір Рафаіл Карлавіч; іншыя псеўданімы і крыптанім: Будзімір; К.Шашаль; К.Качанец; 29.1(10.2).1868, Табольск, Расія - 20.5.1918, Сын удзельніка паўстання 1863-64, сасланага ў Сібір. У 1874 сям’і дазволена вярнуцца ў Беларусь, жылі ў в. Засулле каля Стоўбцаў і в. Прымагілле каля Койданава. Казімір меў горб, а маці і айчым крыху стыдобіліся хлопца пры гасцях) паспрыялі росту моцнай волі будучага пісьменніка і развіла яго духоўна, творча. Вучыўся ў Мінскім гарадскім вучылішчы, у 1890-х г. у Маскоўскім вучылішчы жывапісу, скульптуры і дойлідства. Літ. дзейнасць пачаў у 1893. 1890-пач 1900 - публікаваў апрацоўкі народных паданняў у газ. «Минский листок» і «Северо-Западный край». 1902-03 удзельнічаў у стварэнні БСГ, распрацоўцы яе праграмы. Падрыхтаваў праект газ. «Палессе» (1904). Сак. 1905 удзельнічаў у І-ым сялянскім з’ездзе Беларусі. Арыштаваны 19.12.1905 з групай агітатараў у Койданаўскай воласці. Да 16.5.1906 знаходзіўся ў Мінскай турме. 2.4.1910 асуджаны Віленскай судовай палатай на год зняволення, змешчаны ў Мінскую турму. Супрацоўнічаў з газ. «Наша ніва». Апрацаваў кірылічны варыянт 1-га бел. падручніка новага часу «Беларускі лемантар, або Першая навука чытання» (СПб, 1906, выд. ананімна).

У 1910 г. Каганец стварае п’есу “Модны шляхцюк”, якая стала адметнай з’явай ў гісторыі бел. літ. і культуры. П’еса выйшла асобнай кнігай у выдавецтве “Загляне сонца і ў наша аконца”. Жанр твора аўтар вызначае як “Бытавая камедыя ў адной дзеі”.

Галоўны герой, творчая ўдача аўтара, – Пранцішак Карчэўшчык, ганарлівы, пазбаўлены нацыянальных каранёў шляхцюк. Па сутнасці, Карчэўшчык з’яўляецца папярэднікам Адольфа Быкоўскага з купалаўскай “Паўлінкі”. Пранцішак лічыць сябе “культурным чалавекам”, а на самой справе ён звычайны мужык, толькі жыве не ў вёсцы, а ў мястэчку і ведае некалькі польскіх слоў і выразаў. Такіх карчэўшчыкаў на пач. ХХ ст. было многа на Беларусі. Яны хацелі далучыцца да культуры праз польскую ці рускую мову і культуру. Яны бязлітасна знішчалі сваё, “тутэйшае”, беларускае.

Пранцішак заляцаецца да вясковай дзяўчыны Ганны. Пад час заляцанняў і раскрываецца ўся нікчэмнасць, убоства гэтага кавалера. Ганна ў процівагу яму становіцца абаронцай усяго беларускага.

Пры жыцці асобным выданнем выйшаў вадэвіль «Модны шляхцюк» (СПб, 1910), які карыстаўся вялікай папулярнасцю і быў адным з 1-ых твораў нац. тэатральнага рэпертуару (ставіўся ў 1910 трупай І.Буйніцкага, у 1918 – 1-ым бел. таварыствам драмы і камедыі, у 1928 - БДТ-2). У пач. 1912 атрымаў месца ўпраўляючага фальваркам Жортаў у Барысаўскім пав., дзе і праслужыў апошнія 6 гадоў жыцця. Частка рукапіснай спадчыны К. пасля яго смерці трапіла да Я.Лёсіка, які апублікаваў яе ў «Беларусі» (1919) і «Вольным сцягу» (1921).

6. Міні-партрэты “нашаніўцаў”: г.Леўчык, з.Верас, а.Гурло, к. Буйло

Гальяш Леўчык, сапр. Ілля Ляўковіч (20 ліпеня 1880, Слонім — 1944, Варшава) — беларусазнаўца, паэт, публіцыст, перакладчык, музыкант.

Ілля Ляўковіч нарадзіўся ў сям'і каваля. Скончыў Слонімскае павятовае вучылішча. Служыў у канцылярыях з'ездаў міравых суддзяў, судовага следчага ў Слоніме. У 1904-20 працаваў чарцёжнікам у магістраце Варшавы. Пастаянна жыў у Варшаве, але лета праводзіў звычайна ў Слоніме, дзе меў свой дом.

Друкавацца Гальяш Леўчык пачаў з 1908 ў «Нашай ніве». Выдаў зборнік вершаў «Чыжык беларускі» (Вільня, 1912). У 1920-я г. прымкнуў да рэваолюцыйна-рамантычнага кірунку захднебеларускай паэзіі. Выступаў як публіцыст, гумарыст і сатырык (друкаваўся ў гумарыстычных часопісах «Авадзень», «Маланка»). Супрацоўнічаў з дзіцячым часопісам «Заранка».

Г. Леўчык быў вялікім кніжнікам. Меў багатыя, найперш беларусазнаўчыя бібліятэкі ў Варшаве і Слоніме. Збіраў і апрацоўваў фальклор, узоры народнай керамікі. Добра іграў на гітары, акарыне, маляваў. На свае тэксты пісаў музыку (зберагліся ноты яго песні «Мне трэба умярці…»). Пераклаў на беларускую мову творы Ю. Славацкага, У. Сыракомлі, М. Канапніцкай, К. Тэтмаера, А. Лянге і інш. Падрыхтаваныя ім зборнікі вершаў «Беларускі жаваранак» і трыялетаў «Мудра пагаворка — соладка і горка» аўтару выдаць не ўдалося.

Памёр Г. Леўчык у час Варшаўскага паўстання.

Зоська ВЕРАС, сапр.: Людвіка Антонаўна СІВІЦКАЯ-ВОЙЦІК (30 верасня 1892, пас. Мяджыбаж (цяпер Лятычаўскі раён, Хмяльніцкая вобласць, Украіна) — 8 кастрычніка 1991, Вільнюс; Псеўданімы: Зоська Верас; А. Войцікава; Мама; Мірко; Л. Савіцкая; Шара Пташка) — беларуская пісьменніца і грамадскі дзеяч.

Дэбютавала ў 1907 (часопіс «Падснежник», Кіеў). На беларускай мове выступіла з «абразкамі» пад псеўданімам Мірко ў 1911 (газета «Наша ніва»). У час эвакуацыі ў Мінску Зоська Верас піша вершы, лірычныя абразкі. Аўтар «Беларуска-польска-расейска-лацінскага батанічнага слоўніка» (Вільня, 1924; арыгінал захоўваецца ў Нью-Ёрку), брашуры «Гісторыя ўжывання зёлак у лячэнні» (1934), кнігі вершаў і апавяданняў для дзяцей «Каласкі» (1985). Напісала ўспаміны пра М. Багдановіча («Пяць месяцаў у Менску»), У. Галубка, Ядвігіна Ш. і інш. Для дзіцячага тэатра з украінскай мовы пераклала п'есы Р. Завадовіча «Князь Марцыпан» (Вільня, 1929), Ю. Ігарава «Сірата» (Вільня, 1929), з рускай — «Лясныя хаткі»В. Біянкі

Алесь ГУРЛО, сапр. Аляксандр Кандратавіч ГУРЛО (19(31) студзеня 1892, мяст. Капыль Слуцкага пав. Мінскай губ. (цяпер Мінская вобл.) — 4 лютага 1938, Мінск; Псеўданім і крыптанімы: Л.Эхо; А. Г.; А.Г-ло) —беларускі паэт, празаік, перакладчык, лінгвіст.

Дэбютаваў вершам у 1907 у газеце «Наша ніва». У 1912 напісаў сямейна-бытавую драму «Любоў усё змагае». Аўтар зборнікаў паэзіі «Барвёнак» (1924), «Спатканні» (1925), «Сузор'і» (1926), «Зорнасць» (1927), «Межы» (1929). Перакладаў на беларускую мову творы рускіх пісьменнікаў і ўкраінскіх пісьменнікаў А. Аўдзеенкі, Ф. Гладкова, У. Стаўскага і інш.

Канстанцыя Антонаўна Буйло (у шлюбе — Калечыц; 14 студзеня 1893, Вільня, Віленская губэрня — 4 чэрвеня 1986, Масква) — беларуская паэтка.

Друкавацца пачала ў 1909, зьмясьціўшы ў «Нашай Ніве» пад імем свайго брата Эдуарда першыя свае вершы — «Хвоя», дасланы з Адравонжы Ашмянскага павету («Наша Ніва», № 9), і «Скора зіма» («Наша Ніва», № 46). Паводле іншых зьвестак, першым надрукаваным вершам быў «Лес» (1903)^[3]. Пад уласным імем пачала друкавацца з 1910. У 1914 у друкарні Марціна Кухты выдала свой дэбютны зборнік вершаў — «Курганная кветка».

Аўтар зборнікаў вершаў «Сьвітаньне» (1950), «На адноўленай зямлі» (1961), «Май» (1965), «Роднаму краю» (1973). Выйшлі Выбраныя творы (1954), «Выбранае» (1968, 1976), Выбраныя творы ў 2 тамах (1981). Напісала кніжкі вершаў для дзяцей «Юрачка» (1957), «У бляску зор» (1968), «Вясной» (1984). Многія вершы паэткі пакладзеныя на музыку. Асабліва шырокую вядомасьць займела песьня «Люблю», якая стала народнай.

Максім Гарэцкі ў сваёй «Гісторыі беларускае літэратуры» лічыў яе «найбольш выдатнай пасьля Цёткі жаноцкай сілай ў нашай поэзіі»^[4].

Аўтарка п'ес «Кветка папараці» (1914) і «Сягоньняшнія і даўнейшыя» (1914, пастаўлена ў 1921).

Узнагароджана ордэнам «Знак Пашаны» і мэдалямі. Заслужаны дзяяч культуры Беларускай ССР (1968). У гонар Канстанцыі Буйло ўсталявана мэмарыяльная дошка на Вішнеўскайсярэдняй школе Валожынскага раёну, якой прысвоена яе імя.