22. Час і месца дзеяння ў п’есе Янкі Купалы “Тутэйшыя”. Сістэма вобразаў. Сутнасць трагедыі “тутэйшасці”.

З 1927 г. п’еса была неафіцыйна забаронена. Яна не перадрукоўвалася, выпала з нац. літаратурнага працэсу. Да 1960-х гг. не прыгадвалася ў літаратуразнаўчых працах. Да 1980-х гг. – успаміналася як слабы ў спадчыне Купалы твор. У 1982 г. п’есу паставіў на сцэне Магілёўскі абласны тэатр, пасля чаго пастаноўку хутка забаранілі. У 1989 г. твор быў надрукаваны ў ч-се “Полымя”. Сцэнічная пастаноўка “Тутэйшых” перажыла некалькі неафіцыйных забарон у Купалаўскім тэатры.

Станоўчым у творы здаецца вобраз Янкі Здольніка. “Беларус”, як яго клічуць, заклапочаны развіццём нацыянальнага пытання. Разам з тым Купала не ідэалізуе свайго героя. Часам Здольніку характэрна нежаданне разумець іншых (ён застаўся раўнадушны да смерці сына Гарошкі – Юркі, які загінуў у час рэвалюцыі 1905 г.) і, часам, недастаткова глыбокае разуменне жыцця, і вузкая арыентацыя ў асветніцкай дзейнасці (Так бацька Аленкі Лявон Гарошка заўважае адносна Янкі, што “трохі галава яго нечым зведзена”. Пра што гэта гаворыць? Гэта значыць, што думкі яго бываюць часам зададзенымі, часам прадузята успрымаюць свет. І хоць Гарошка лічыць іх “мудрымі”, але не надта задаволены, што дачка як “папугай” паўтарае за Здольнікам.).

Чаму Купала паказаў інтэлегенцыю менавіта такой у вобразе Янкі? У гэтым няма ўпушчэння ці памылкі драматурга. Бо менавіта такім быў узровень нацыянальнай свядомасці большасці бел. інтэлегенцыі. Янка і Аленка – такія ж “тутэйшыя”, як і іншыя персанажы п’есы, усе яны ў нечым не дараслі да патрабаванняў часу. У гэтым трагізм Здольніка (сатырычнага ў постаці Янкі няшмат). Трагізм Купала бачыць у вузкім аднабаковым разуменні свету, у прыніжанасці жыццёвага ідэалу. У гэтым трагедыя ўсяго народа, у тым ліку і трагізм здрадніцтва і прыстасавальніцтва Мікіты Зносака, Усходняга і Заходняга вучоных.

Для Купалы праблема “тутэйшых” была гістарычнай трагедыяй Беларусі. І ад таго, што яна была зацяжной і ўстойлівай, набывала парадыйна-камічнае выяўленне. Купала адчуў неабходнасць раскрыцця гэтай трагедыі ў мастацкіх формах праз шарж і смех (не толькі ў п’есе, але і ў вершы “Тутэйшы”, 1913 г.).

Усе персанажы п’есы пазначаны трагедыяй “тутэйшасці” і асабліва Мікіта Зносак (“гаваркое” прозвішча – зношаны лапаць, атопак, выкінуты на задворкі, яйка без шкарлупы, неданосак). Абыякавасць Мікіты да ўсяго роднага перарастае ў здраду. Купала сур’ёзна заклапочаны лёсам гэтага распаўсюджанага тыпу. У такіх людзях аўтару бачыцца галоўная ўнутраная небяспека для адраджэння бацькаўшчыны (з вышыні часу бачна, што Купала не памыляўся). Так, Мікіта Зносак варты насмешкі, але і варты жалю, пакутлівага роздуму, бо ён персанаж нацыянальнай драмы, якая па адчуванні паэта, будзе працягвацца і ў будучым. Словы песні, якімі заканчваецца п’еса, адрасаваны Зносаку, як папярэджанне: “Ой ты, яблочко, Куда коцішся? Не туда попадзёш – Не вароцішся

24. Вехі жыцця і творчасці Якуба Коласа. Тэмы, матывы, вобразы кнігі “Песні-жальбы”. Спецыфічныя рысы мастакоўскай індывідуальнасці (параўнаць з Купалам).

Псеўданімы: Якуб Колас, Адзінокі, Дзядзька Карусь, Лесавік, Тамаш Булава, Ганна Крум, Дзям’янаў Гуз, Тарас Гушча…

Якуб Колас (Канстанцін Міхайлавіч Міцкевіч) нарадзіўся 3 лістапада ў засценку Акінчыцы (цяпер гэта ў межах горада Стоўбцы). Бацька быў лесніком ва ўладаннях князя Радзівіла.

З 1898 па 1902 гг. вучыўся ў Нясвіжскай настаўніцкай семінарыі. Да 1906 г. працаваў вясковым настаўнікам (вёскі Люсіна Ганцавіцкага р-на, Пінкавічы Пінскага р-на, Верхмень Смалявіцкага р-на).

Самы вядомы факт з біяграфіі маладога Міцкевіча – у 1906 г. удзельнічаў ў нелегальным настаўніцкім з’ездзе, які адбыўся ў в. Мікалаеўшчына. З’езд выкрыла паліцыя. Коласа звольнілі з настаўніцкай пасады.

Зімой 1906 – 1907 гг. жыў ва ўрочышчы Смольня, вёў прыватную школу.

У 1908 г. прыгаварылі да трох гадоў зняволення, якое адбываў у мінскім астрозе.

Пасля вызвалення працаваў у Пінску настаўнікам у прыходскім вучылішчы. У час Першай сусветнай вайны прызваны ў войска. У 1918 г. дэмабілізаваны як настаўнік. Працаваў на Куршчыне (курскі перыяд творчасці).

У 1921 г. пераехаў на сталае жыхарства ў Мінск. З дня ўтварэння АН БССР (1929 г.) быў яе нязменным віцэ-прэзідэнтам.

Народны паэт Беларусі (1926 г.).

Зборнік, “Песні-жальбы” выйшаў у 1910 г. (Вільня), калі Колас яшчэ быў у асторозе. Цэнтральныя матывы кнігі адпавядаюць яе назве – гэта матывы тугі і жальбы аб родным краі, аб жыцці сялян. Жанр песняў-жальбаў арганічна перайшоў у паэзію Коласа, Купалы і многіх іншых паэтаў з літаратуры ХІХ ст. (творчасць Ф. Багушэвіча, Янкі Лучыны, Адама Гурыновіча). Таму і лірычным героем часцей за ўсё выступае мужык (“Вёска”, “Наша сяло”, інш.). Колас паэтызуе селяніна, яго працу на зямлі, любоў да роднага краю і мару аб лепшай долі, аб волі: “Я – мужык, а гонар маю…”. Коласаўскі мужык разважлівы, ён па-філасофску спасцігае зямное быццё, прыроду. І. Навуменка называе коласаўскага героя “зямным”.

Асобнае месца ў зборніку займаюць пейзажныя вершы, і вершы з так званага “турэмнага цыкла”, дзе паэт выяўляе асабістыя пачуцці, выступае ад свайго імя . Паўстае ў вершах зборніка і вобраз песняра.

Колас, як і Купала, з першых крокаў у літаратуры выступіў як паэт-прарок, паэт-будзіцель, які на пачатку ХХ ст. актыўна фарміраваў самасвядомасць бел. народа на шляхах да яго свабоды і незалежнасці. Абодвух пісьменнікаў мы называем класікамі нац. літаратуры, у якую яны ўвайшлі амаль адначасова. Тым не менш іх творчы метад, пачынаючы з першых паэтычных кніг, значна адрозніваецца.

Купала Пераважна рамантык вялікай эмацыйнай сілы. Стыль яго пісьма метафарычны. Лірык драматычнага напружання, што прывяло яго да драматургіі. Паэтычны свет – прадукт уласнай фантазіі, свет умоўных вобразаў. Абапіраецца на літаратурна-мастацкія традыцыі польскага рамантызму. Пачынаў пісаць на польскай мове. Лірычны герой знаходзіцца ў разладзе з рэчаіснасцю. Галоўнае – гукі, музыка верша. Купала – музычны паэт.

Колас Рэаліст. У творах раскрывае рэальнае, звычайнае, канкрэтнага чалавека. Для яго пісьма хар-на рэальна-канкрэтная малюнкавасць. Адсюль яго шлях да паэтычнага эпасу, да прозы. Паэтычны свет больш біяграфічны. Стварыў шэраг рамантычных твораў. Але і рамант. свет выяўлены ў рэаліст. дэталях. Абапіраецца на традыцыі рускай класічнай рэалістычнай паэзіі (Крылоў, Пушкін, Някрасаў). Першыя вершы – на рускай мове. Успрымае жыццё, знешні свет як гармонію. Адсюль – пэўная разважлівасць пісьма. Галоўнае – малюнак. Колас – самы малюнкавы паэт у літаратуры пачатку ХХ ст.