10. Універсальна-інтэлектуальная і мастацка-сінкрэтычная плынь у беларускай паэзіі іі паловы хх ст.

Мастацка-сінкрэтычная плынь

Фарматворчасць і жанраўтваральныя працэсы — важнейшы і фактар развіцця паэзіі апошніх дзесяцігоддзяў. Многія жанры мадэрнізаваліся і набылі мастацка-сінтэтычны характар, г. зн. спалучаюць у сабе рысы розных мастацкіх сістэм і стыляў. У 90-я гады відазмянілася ода, якая набыла эмацыянальную стрыманасць, псіхалагічную заглыбленасць, медытатыўную разважлівасць. А на схіле XX ст. час гучных од, гімнаў, барабанных рытмаў наогул мінуў, у паэзіі запанаваў элегічны пафас, матывы адзіноты і скрухі, вечара і змроку: «О, як я хацеў бы // Скласці шчасця оду, // Каб не мой панылы, // Непазбыў-ны одум!» (Г. Бураўкін). Пра тое, што стагодцзе падсумоўвалі тужлівыя вершы, інтымныя споведзі, у якіх вядучым стаў пачуццёвы драматызм, сведчаць элегіі М. Танка, С. Грахоўскага, Т. Бон-дар, Ю. Голуба, Н. Гальпяровіча, Л. Галубовіча, Л. Рублеўскай.

Сучасных паэтаў асабліва часта прыцягвала вершаваная форма санета. Санетнае мысленне яскрава праявілася ў паэзіі Р. Барадуліна, М. Арочкі, У. Паўлава, Н. Мацяш, Р. Тармолы-Мірскага і інш. У беларускім санетапісанні з'явіўся нават вянок вянкоў санетаў «Апакаліпсіс душы» (1992) 3. Марозава. Санетны цыкл паэта з'яўляецца першай спробай такога віду як у беларускай, так і ва ўсходнеславянскіх літаратурах. Гэткія ж буйныя санетныя структуры стварылі пазней М. Віняцкі («Загойвай боль, сінь яснавокай зоркі...») і С. Шах («Адухаўленне»). Рэалізацыя фармальнай задачы, аднак, прывяла і да пэўных творчых выдат-каў. Гэтым вялікім па аб'ёме паэтычным тэкстам не ўсюды стае змястоўнай угрунтаванасці мастацтва слова.

За апошняе дзесяцігоддзе даволі распаўсюджаным зрабіўся зварот да лаканічных форм паэтычнага выказвання. Мастацка-выяўленчыя магчымасці мініяцюры пашыраюць Н. Гілевіч у сямірадкоўях, К. Камейша ў сваіх «адзор'ях», якія складаюцца з двух-шасці радкоў. Экспрэсія слова — таксама важнейшы паказальнік твораў малой паэтычнай формы М. Рудкоўскага, А. Вярцінскага, Ю. Свіркі, Н. Мацяш, Г. Тварановіч, Я. Гучка.

Асабліва раскаванае і нязвыклае формавыяўленне дэманст-руюць паэты маладзейшага пакалення. Так, паэт В. Жыбуль віртуозна напісаў паліндрамічную паэму «Рогі гор». У паэзіі 80— 90-х гадоў назіраецца цэлы каскад відаў і форм верша: рандо, глоса, квінціла, актава, акраверш, тэрцына, айрэна, рубаі, імаё, танка і шмат інш. «Экзатычны» японскі від верша хоку прывабіў паэтаў розных пакаленняў — ад М. Танка да А. Глобуса і В. Шніпа, пра што красамоўна сведчыць цэлы зборнік трохрадкоўяў «Круглы год» (1996). Монастрафічныя формы версіфікацыі ўпадабаў Э. Акулін. Ён звярнуўся да эстэтычнага вопыту паэта бе-ларускай эміграцыі Р. Крушыны, які даў яркія ўзоры вершатворчасці. У зборніку Э. Акуліна «Крыло анёла» знайшлі ўвасабленне разнастайныя формы верша: як традыцыйныя ці добра вядомыя (элегія, балада, верлібр, трыялет, акварэль, эцюд, эскіз і інш.), так і неардынарныя па сваёй структуры: туюг, газель, канцона, віла-нэль, рытурнель, паліндром, таўтаграма.

Універсальна-інтэлектуальная плынь

А. Разанаў прыкметна ўзняў інтэлектуальны і асацыятыўны ўзровень паэтычнага мыслення. «Героі» шматлікіх яго твораў — вобразы-рэчы, прадметы, пейзажныя вобразы, прыродныя з'явы і стыхіі, жывыя істоты: трава і рунь, вада і лёд, лес і бор, калодзеж і гліна, святло і сонца, дарога і агонь, туман і зоркі, горад і камень, воўк і змеі, дзічка і ланцуг. Прадметам яго паэтычнага асэнсавання становяцца абстрактныя вобразы і паняцці, пэўны фізічны ці псіхічны стан чалавека. У яго філасофіі прыродных вобразаў, з'яў і рэчаў (творы «Атава», «Дуб», «Рунь», «Адліга», «Завея», «Маланка», «Камень», «Дрэвы») удумліваму чытачу адкрыецца сэнсавая глыбіня, шматмернасць думкі, змест кнігі вечнасці. Пра што б ні пісаў А. Разанаў — пра траву ці сонца, завею ці лёд, камень ці дарогу, туман ці лес, — ён найперш выяўляе філасофію чалавечага духу.

Творам А. Разанава ўласціва прытчавасць і афарыстычнасць думкі, нярэдка асацыяцыі паэта скіраваны ў глыб міфалогіі, сусветнай гісторыі і культуры. Разанаўскі радок здольны адбіваць фенаменальнае, патаемнае, невымоўнае. Паэт жадае далучыць Нас не толькі да штодзённых праяў, часовага, але і векавой муд-расці, да разумення складанасці свету, адчування сябе жывой часцінкай космасу. Яго паэзія — пазнавальны рух думкі, якая скіравана да вытока.ў свядомасці і чалавечай памяці, у нетры часу і прасторы, да таямніц Прыроды, Сусвету. Так, у творы «Лясная дарога» ад гаворкі пра канкрэтнае паэт прыходзіць да быційна-філасофскай высновы, якая ўключае біблейскі матыў пра страшны суд:

Зыбаецца воз па пяску, ляскоча воз па карэнні,

Хведарка Барадаты махае лейцамі і па-ганяе каня...

Цесна пасеўшы, усім хаўрусам едзем па даўняй лясной — па людской!.. — дарозе, едзем на страшны суд.12

Паэт ідзе па шляху самапазнання, ён шукае глыбінны змест, «філасофскі корань» чалавечага быцця, намацвае і ладзіць сувязь паміж часовым і вечным, магчымым і немагчымым, рэальным і неспазнаным. Уяўленне і думка паэта хочуць выхапіць і зафікса-ваць імгненнае, ледзь улоўнае, плыннае, зменлівае. Вершы А. Разанава адкрываюць таемны сэнс свету, нясуць у сабе цікавыя і глыбокія філасофскія абагульненні:

3 парогам спрагаюцца параграфы руху і нерухомасці.

I прага, якая вядзе чалавека па све-це, мае сваёй мэтай парог (У горадзе валадарыць Рагвалод).