7. Літаратурны рух у Беларусі ў канцы хх ст. (Бум-Бам-Літ).

З акцыі “Форматворы Бум-Бам-Літа”, якая адбылася 25 чэрвеня 1995 года ў парку імя Горкага (Мінск), пачалася гісторыя літаратурнага руху “Бум-Бам-Літ”. Менавіта напярэдадні гэтай акцыі была выпадкова вынайдзена назва “Бум-Бам-Літ”, якая прыжылася насуперак жаданню некаторых “бумбамлітаўцаў”.

Верыткальная структура ББЛ: Першы – гэта так званыя “зрухары”, альбо “слупы”, альбо “мэмбры” (ад англ. member (член, сябра) і “мембрана”). Да “слупоў” “Бум-Бам-Літа” належалі З. Вішнёў, С. Мінскевіч, І. Сін, А. Туровіч, А. Бахарэвіч, Ю. Барысевіч, У. Гарачка, В. Жыбуль (спачатку сярод “слупоў” былі таксама М. Башура і С. Патаранскі).

Другі ўзровень – шараговыя бумбамлітаўцы: Ж. Васанская, Д. Хвастоўскі, Г. Ціханава, В. Морт, І. Туровіч, а таксама А. Кіеня і А. Кавалеўскі, якія далучыліся да ББЛ пасля яго расколу.

Трэці ўзровень – асацыяваныя члены (з якімі ладзіліся сумесныя выступленні). А. Хадановіч, Джэці.

21 красавіка 1999 года пад час выступлення ў Дзяржаўным музеі гісторыі беларускай літаратуры адбыўся афіцыйны раскол “Бум-Бам-Літа”.

У тым жа 1999 годзе некаторымі былымі бумбамлітаўцамі (З. Вішнёў, А. Бахарэвіч, І. Сін, Ю. Барысевіч, В. Морт, В. Гапеева) была ўтворана новая суполка – Schmerzwerk (не прынялі запрашэнне В. Жыбуль і С. Мінскевіч), і гэты факт сведчыў пра тое, што іх выйсце з руху ББЛ было не столькі жаданнем адысці ад некаторых сяброў па суполцы, колькі жаданнем адмежавацца менавіта ад шыльды “Бум-Бам-Літа”.

Маніфест

1) Транслагізм (С. Мінскевіч, А. Туровіч)

2) Стратэгія тэатралізацыі літаратуры (Ю. Барысевіч, Д. Хвастоўскі) “Бум-Бам-Літ – гэта рух за вызваленне літаратуры ад дыктатуры друкарскага станка дый іншых прыладаў прыгожага пісьменства”. Большасць тэкстаў (нават празаічных) была напісана з разлікам на выкананне. Бумбамлітаўцы як выступоўцы і літаратары сталі закладнікамі ўласнага – і міжвольнага, і адмысловага – камізму. Камізм дасягаўся не толькі літаратурнымі сродкамі, але таксама (а часам і найбольш) праз інтанацыю, міміку і жэсты самога выканаўцы, а гэта значыць, што смех публікі выклікаў не столькі тэкст, колькі вобраз, створаны аўтарам, а часам і сам аўтар; брутальнасць жа і эпатажнасць перформансаў, дзе выкарыстоўваліся труна, свіная галава, яйкі, кетчуп, свежыя фарбы і падобныя рэчывы, у культурнай прасторы, нязвыклай да падобнай формы самавыяўлення, выклікаюць у публікі (мы зараз не кажам пра рэакцыю практыкаў перформанса) альбо 1) неразуменне і таму раздражненне; альбо 2)здзіўленне і смех, выкліканыя менавіта выканаўцамі перформанса. Тут важна адзначыць, што камізм, сканцэнтраваны менавіта на асобе выканаўцы, а не на творы, з аднаго боку, у нейкім сэнсе транслюецца на асобу і пасля выканання твора.

У беларускай прасторы, дзе пазіцыі традыцыйнага мастацтва вельмі моцныя, такая гульня ўспрымаецца як залішне інфантыльная і павярхоўная,

3) Трансгрэсія (І. Сін, З. Вішнёў) Трэба вылучаць дзве магчымасці трансгрэсіі: 1) у літаратурных тэкстах і 2) у выступленнях і перформансах.

Адным з першых праектаў ўдзельнікаў літаратурнага руху “Бум-Бам-Літ” сталі так званыя друкапісы (самаробныя ксераксныя кніжкі фарматам у чвэрць ліста А4, з уласнымі малюнкамі бумбамлітаўцаў і вершамі, напісанымі ад рукі, надрукаванымі на машынцы альбо на камп’ютары).

У 1998 годзе была выдадзена першая агульная кніга бумбамлітаўцаў – зборнік “Тазік Беларускі”. Пазней – серыя “Другі фронт мастацтваў” у выдавецтве Логвінава.