25. Узаемадзеянне гукаў у моўнай плыні. Моцныя і слабыя фанетычныя пазіцыі галосных і зычных гукаў.

1. Узаемадзеянне гукаў у моўнай плыні. Моцныя і слабыя фанетычныя пазіцыі галосных і зычных гукаў.

Гукі мовы як элементы склада, слова, фразы выкарыс-цца не адасоблена, не ізалявана, не ў першародным гучанні, а ў моўнай плыні, дзе адбываецца іх узаемадзеянне і пэўнае артык.-акустычнае пераўтварэнне. Змены гукаў, якія адбываюцца пад ўздзеяннем націску або пад уплывам суседніх гукаў ці ў выніку паўзы, называюцца фанетычнымі. Фанетычныя змены ў залежнасці ад прычын і ўмоў узнмкнення бываюць пазіцыйныя і камбінаторныя.

Пазіцыйныя змены абумоўлены фанетычнай пазіцыяй гука ў слове і залежаць ад месца націску, ад месца зычнага ў пачатку або канцы слова.Т.ч. да асноўных пазіцыйных змен у сістэме галосных адносяцца аканне(яканне), а ў сістэме зычных – аглушэнне звонкіх у канцы слова і ўзнікненне прыстаўных гукаў.

Камбінторнымі лічацца такія змены, якія адбываюцца пад уздзеяннем суседняга гука. Гэтыя змены узнікаюць у сувязі з тым, што пры вымаўленні наступнага гука моўныя органы не вяртаюцца ў сваё першапачатковае становішча. Да асн. камбінаторных змен адносяцца асіміляцыя і дысіміляцыя зычных, а таксама дыярэза, эпентэза, пратэза, гаплаголія.

У моўнай плыні адбываецца працэс гукавага ўзаемадзеяння артык.-акустычнага пераўтварэння гукаў.Фанетычныя змены гукаў адбываюцца пад уздз. націску, пад уплывам суседніх гукаў ці могуць быць абумоўлены пазіцыяй гукаў у слове.

Для галосных моцная пазіцыя, калі яны стаяць у пачатку слова перад цвердым зычным або ў сярэдзіне слова паміж цвердымі зычнамі і знаходзяцца пад націскампад. Слабая пазіыя галосных – ненаціскное становішча.у такой сітуацыі галосныя гучаць невыразна, скарочана, аслаблена. Для зычных моцная пазіцыя – перад санорным ці галосным. Санорныя заўседы знах. у моцнай пазіцыі. Слабая пазіцыя для зычных- абсалютны канец слова(звонкі на канцы слова аглушаецца).

26. Фанетычныя законы беларускай мовы.

Фанетычные змены адбываюцца не адвольна, а у адпаведнасци з пэуными законами, якия выпрацоуваюцца у мове на працягу яе гистарычнага развицця. Адносины памиж гуками моунай плыни, рыгулююца фанетычными законами .

1. У бел мове звонкия зычныя на канцы слова и перад наступными глухими замяняююца парными глухими, а глхия перад звонкими замяняюцца парными звонкими(казаць – каз(с)ка)

2. Згодна за фанетычными законами у словах бел мовы не могуць выяуляцца пры вымауленни шипячы з свисцячы, ци свисцячы з шыпячыми (сш(ш)ытак,)

3. Дзеканне_цеканне . Зычные д. т прыкладны дя мякких м)ь),в(ь) (Дз(д(ь) веры_

Выключэнни : перад в(ь) не змягчаюцца д-прыставачны и т у назауникам на тва- (адвечны, битва – у битве)

4. Зеканье, секанье . Гуки з,с змягчаюцца перад мяккими зычными, акрамя як перад г(ь),к(ь), х(ь) - свята, снег, свята)

5. Гуки д и т кали стаяць перад афрыкатыуными(як два гуки) дж, дз, ч, ц пераходяць у афрыкатыун. У дж и ц.

6. Аканье – працэсс пераходу галосных о, э у не нацискны станов. Пасля цв. Зычных у гук а.

7. Яканье - пераход галосных о, э пасля мякких зычных у я(а) тольки у першам складзе перад нацискам.

8. Ужыванне у мове прыстауных зычных перад нацискным о,у (Возера, Вугал, вулица.

9. Прыстауныя галосныя и,а узникаюць ц пачатку слова перад спалучэннем санорных л, м, р, з инш. Зычными(илжывы, ильдина, аржаны)