17. Гукавы лад мовы. Аспекты вывучэння гукаў.

Гукавы лад мовы акрэсліваецца як сукупнасць найменшых, пэўным чынам ўпарадкаваных, фанетычных адзінак мовы. Гукі складаюць матэрыяльную абалочку сэнсавых адзінак мовы і выконваюць адрознівальную функцыю.

Колькасць гукаў у нашым маўленні бясконцая , калі мы вылучаем і акрэсліваем тыя гукі , якія служаць сродкам адрозненняслова ў мове.

Кожнай мове ўласцівы свае гукі.

Нозбиты кожнай мовы маюць артыкулицыйную базу:характэрны уклад органау маулення, звыч органау маулення апарату неабходнай для вымаулення .

Акцэнт - Артыкулицыйныя адметнасци, якия выяуляюцца пры мауленни на не роднай мове.

18. Гукі беларускай мовы, прынцыпы іх класіфікацыі.

Паводле акуст-ых, артык-ых, функц-ых асаблівасцей, усе гукі мовы падзяляюцца на галосныя і зычныя. Галосныя вымаўляюцца з дапамогай голасу, яны танальныя, больш працяглыя, вырызныя і гучныя(6 галосных). Зычныя гукі ўтвараюцца з дапамогай голасу і шуму, або толькі шуму. У адпаведнасці з гэтым адрозніваюць санорныя і шумныя(звонкія і глухія).

19. Галосныя гукі і іх класіфікацыя. Адметныя артыкуляцыйныя прыметы галосных гукаў.

Артыкуляцыяй называецца рух органаў маўлення пры ўтварэнні гукаў, ад чаго залежаць іх акустычныя ўласцівасці.

Гукі, якія вымаўляюцца толькі пры ўдзеле голасу, называюцца галоснымі. У бел. мове іх 6: [а],[о],[э], [у],[і], [ы]. Класіфікацыя галосных гукаў заснавана на іх артыкуляцыі, паводле ўдзелу пры іх вымаўленні губ і языка.Паводле ўдзелу ў вымаўленні губ галосныя бываюць лабіялізаваныя, або губныя: [о],[у], таму што , пры вымаўленні губы збліжаюцца, акругляюцца і крыху выцягваюцца ўперад, і нелабіялізаваныя: [а],[э],[і],[ы], бо пры ўтварэнні іх губы пасіўны.

Паводле ступені пад’ёму языка вылучаюцца галосныя верхняга пад’ёму – [і], [ы], [у]; ніжняга пад’ёму – [а]; сярэдняга пад’ёму – [о],[э].

Паводле перамяшчэння языка па гарызанталі галосныя падзяляюцца на галосныя пярэдняга рада –[і],[э], бо кончык языка набліжаецца да ніжніх зубоў; сярэдняга рада – [ы],[а]; задняга рада – [у],[о].

20. Артыкуляцыя (классіфікація)– рух маўленчых органаў пры ўтварэнні гукаў.

Зычныя склад. з голасу і шуму, або только з шуму. Артыкуляцыйная класіфікацыя зычных гукаў.

1) Зычныя паводле ступені гучнасці: санорныя, шумныя (звонкія і глухія), . Санорныя гукі: в в` л л` м м` н н` й ў р.

2) Месца ўтварэння. Падзяляюцца на губныя і язычныя. [б], [б'], [п], [п'] [м], [м'], [ў] [в], [в'], [ф], [ф'] - губна-зубныя.

Язычныя гукі: д дз дз` дж з з` с с` ч [ц], [ц'], [н], [н'], [л], [л']

3)Спосаб утварэння.

Змычныя

(выбухныя б б п п д т к к г г), шчылінныя (фрыкатыўныя з з` с с` ж ш г г` х х` в в` ў й ф ф),

змычна-шчылінныя (злітныя, афрыкаты дз дз` дж ч ц ц`),

змычна-праходныя (м м` н н` л л`), дрыжачы (р).

4)Паводле (паталізацыі) цв. і мяк. Большасць зычных маюць цверд. і мяк. разнавіднасць. “Цвердасць” і “мякксць” абазн. пэўныя змяненні ў артыкуляцыі гукаў.

Д дх т ц; зацв. – ж ш ч дж р ц ў.

5) Даўжыня гучання. Да падоўж. зычных могут аднос. з` с` дз` ц` ж ш ч л` н`. Насенне – на сене, аддаць – даць, адтуль –туды.

Акустычная ўласцівасць. У аснове акустычнай класіфікацыі 1)Вакальнасць – невакальнасць. Прымету вакальнасці маюць усе галосныя. Пры іх утварэнні ўдзельнічае толькі голас. 2)Галосныя гукі з’яўляюцца некансанантнымі.Пры іх утварэнні на шляху выдыхаемага паветра не ўзнікае перашкода.

3) Кампактныя – дыфузныя. Гукі адрозніваюцца паводле канцэнтрацыі энергіі ў спектры.Кампактныя. Гэта галосныя ніжняга і сярэдняга пад’ѐму: [а], [о], [э]. 4) Ўтвараюцца ў большай па аб’еме ротавай поласці, чым гукі высокай танальнасці. Да гукаў нізкай танальнасці адносяцца галосныя: [а], [о], [у]. 5) Бемольнасць – небемольнасць. Калі фарманты набліжаюцца да больш нізкіх частот, утвараюцца бемольныя (паніжаныя) гукі. Бемольныя: [о], [у].

6) Перарыўнасць – неперарыўнасць. Гукі, у якіх назіраецца хуткі пераход ад адсутнасці гука да яго канцэнтрацыі, называюцца перарыўнымі. Галосныя гукі, шчылінныя з’яўляюцца неперарыўнымі.

Ненаціскныя галосныя вымаўляюцца карацей, чым галосныя пад націскам. Адрозніваюць дзве асноўныя пазіцыі гукаў: моцную і слабую. Для галосных моцная пазіцыя — пад пад націскам. Гал. гукі, тры асабл.: лабіялізацыя (удзел губ), ступень і месца пад’ему языка. Лабіяліз. – о у, нелабіяліз. – і ы а э. Гал. верхнягя пад’ему – ы у, сярэдняга – э о, ніжняга – а. Паводле перамяшчэння языка па гарызанталі – пярэдні – сярэдні – задні рад. Верхні [і] [ы] [у]. Сярэдні [э] [о]. Ніжні [а].