Синтаксис

Сөз тіркестері

Сөздердің байланысу тәсілдері

Сөздердің байланысу түрлері

1. жай сөз тіркесі: ақылды жігіт, кең дала, мазмұнды әңгіме.

2. күрделі сөз тіркесі: он шақты кітап, тақтаға жақындай түсті, ойда жоқта кез болды.

3. Есімді сөз тіркестері: айқын пікір, биік ағаш, шешілген мәселе

4. Етістікті сөз тіркесі:

Сабаққа бардық, жақсы қабылдады, тартымды сөйледі.

5.Тұрақты сөз тіркестері: көзді ашып-жұмғанша, сағы сыну, қабағынан қар жауып.

1. Септік, тәуелдік, жіктік жалғаулары арқылы: мен үйге келсем, Әбдірахманның келгенін, қаладан келгені

2. Шылау арқылы: ақырына дейін күту, оқыған соң ойлау.

3. Сөздердің орын тәртібі арқылы: Шайқалған қымыздың иісі көш жерден мұрынға келеді.

4. Интонация арқылы: Сәбит- жазушы, Қаныш-ғалым.

1. Қиысу: сіз ала кетіңізші, біз келдік.(бастауыш пен баяндауыш)

2. Матасу: ауылдың малы, Алматының тұрғыны.(Ілік септігі мен тәуелдік жалғауы)

3. Меңгеру: бәйгеге шапқан, сізге өкпелімін, есепке алды.(Ілік септігінен басқа септік жалғаулары)

4. Қабысу:(қатар тұру арқылы байланысу) Қиыр Шығыстан Еділ бойына келген жігіт.

Қиыр Шығыстан, Еділ бойына, келген жігіт.

5. Жанасу: (орын таңдамай байланысуы)

Бұрын да орынсыз сөйлемейтін, орынсыз бұрын да сөйлемейтін.

Сөйлем құрылысына қарай екі түрге бөлінеді.-(по строению)

Жай сөйлем

(Простое предложение)

Мен кітаптан қызықты әңгіме оқыдым.

Құрмалас сөйлем

(Сложное предложение)

Марат кеше келіп кетті, ол маған бар жаңалықты айтты.

Сөйлем айтылу мақсатына қарай төртке бөлінеді –(по цели высказывания)

Хабарлы сөйлем-(повествовательное предложение)

Мен оған жиналыстың болатыны туралы айттым.

Сұраулы сөйлем

(вопр. предл)

Сен бүгін маған келесің бе?

Бұйрықты сөйлем

(повел. предл)

Сәуле, сен бүгін маған кел.

Лепті сөйлем

(воскл. предл.)

Бүгінгі күн қандай тамаша!

1.Жалаң сөйлем (нераспр. предл.) (тұрлаулы мүшелерден тұрады)

Болат күлді. Түн болды. Жаңбыр жауды.

Ахмет-студент.

2.Жайылма сөйлем (распрос. предл.) (тұрлаулы, тұрлаусыз мүшелерден тұрады)

Олар клубтың алдына келген. Шоқан ғылым жолына бұрынғыдан да құштарлана түсті.

3. Жақты сөйлем (личные предл.)

Мен елдің жіберген елшісімін. Туған үйден алыстап кете бердім.(мен жасырын тұр)

4.Жақсыз сөйлем -безличн. предл. (баяндауышқа қарап бастауыш табылмайды)

Бүгін менің қолым тимейді.Оның ештеңе айтқысы келмеді. Бұл тақырыпты түсініп оқу керек.

5. Толымды сөйлем (полное предл.) –ойға қатысты сөйлем мүшелері толық болады.

Мен кеше досыммен кітапханаға бардым.

6. Толымсыз сөйлем (неполное предл.) –ойға қажетті мүшесі болмаса.

-Сен мені білесің бе?

–Білемін.

7.Атаулы сөйлем (назывное предложения)

Қыстың ұзақ түні. Қатты боран. Түн. Дала.