Оқшау сөздер (обособленные слова)

Сөйлемдегі ойға белгілі дәрежеде қатысы бола тұра, сөйлем мүшелерімен грамматикалық байланысқа түспейтін жеке сөзді не сөздер тобын оқшау сөздер дейді

Қаратпа сөздер – слова обращения	Қыстырма сөз –вводное слово	Одағай сөз -междометие
Негізгі тыныс белгілері-үтір мен леп белгісі. 1.Қаратпа сөз сөйлем басында келсе, үтір одан кейін қойылады: Оқушылар, ертең кешікпей келіңдер. 2. Қаратпа сөз сөздің ортасында келсе, үтір оның екі жағынан қойылады: Сәлеметсің бе, Асан, төрге шық. 3. Қаратпа сөз сөйлем соңында келсе, үтір оның алдына қойылады: Сен мені тыңдайсың ба, Әсем? 4. Қаратпа сөз сөйлем ішінде көтеріңкі айтылса, леп белгісі қойылады: Кавказ! Пушкин мен Лермонтов жанындай сүйген жер, сені қалай сүймессің!	Тыныс белгісі - үтір. Қыстырма сөздер мағынасына қарай топталады: 1.Сөйлемдегі ойды сендіре жеткізу үшін: әрине, әлбетте, рас, шынында, шынын айту керек, жасыратыны жоқ, турасын айтқанда. 2. Сөйлемдегі ойға күмән келтіру мағынасында: сірә, мүмкін, шамасы, меніңше, қалай екені белгісіз, дәуде болса, тегі. 3. Алдыңғы айтылғандарға қорытынды жасау ретінде: қысқасы, тоқ етері, демек, жалпы алғанда. 4. Көңіл-күйін сездіру үшін: бәсе, бақытымызға орай, амал не, өкінішке орай, сәті түсіп. 5. Ойды санамалап дәлелдеу үшін: ең алдымен, біріншіден, екінші жағынан.	Негізгі тыныс белгілері-үтір мен леп белгісі. Көңіл-күйді білдіреді:қап, па, беу шіркін, әттеген-ай, ойпырым-ай, шіркін, ой, о. Жекіруді білдіреді: тәйт, кәні, әй. Шақыруды білдіреді: ауқау-ауқау, кә-кә, құру-құру, ей, әй.

Бекіту

№1-жаттығу

Оқшау сөздерді тауып түрлерін анықтаңдар, тыныс белгілерін түсіндіріңдер.

1. Менің ойымша, сенің айтқаның дұрыс болар еді. 2. Агроном жолдас, сіздің мына кісіге қандай көмегіңіз болады? 3. Кезіккенің жақсы болды ғой, шырағым. 4. Тегі, ол бүгін келмейін деген ғой. 5. О, сені көргеніме өте қуаныштымын! 6. Бұл не, әй! 7. Беу шіркін, таудың ауасы қандай керемет! 8. Әрине, оқуымды тастамаймын. 9. Шынында да, өзің бір қызық адам екенсің. 10. Амал не, сен мені дұрыс түсінбедің! 11. Жас жүрек, қайда сенің ыстық қаның? 12. Жол болсын, Есеке, сізді көргеніме қуаныштымын.

№ 2-жаттығу

Түсіндірме диктант

• Е, не бопты соншама? – десті біреулер.

• Менің ұғуым қате болмаса, осы жаққа патша келеді дей ме, болмаса патша елден кісі шақыртқан дей ме, әйтеуір бір сондай үлкен іс бар...

• О-хо-хо!...-деді урядник аузын ашып...

• Шырағым, жоғары шық! –деді Байсақал...

«Әке, қойшы сол сөзді» ,- деді Итбай қабақ шытып. «Ой, тәйірі-ай, сол ма?» -десті үйдегілер. Ол, тегі, жалпы орысша білетін кісіден қорқатын. «Рақмет, ақсақал!»-деді Асқар түрегеп.Той қайырлы болсын, апа! Қойшы, қалқам, жылбысқаның етін айтамысың? Оқасы жоқ, дәм татқанымыз да болады. «Ойбай, енді», -десті көпшілік шулап. «О, сорлы ауыл! - деп өкінді Асқар ішінен,- жаралы ауыл!... Сырқат ауыл!»

«Жеңгей, сіз білесіз бе, жәмшік Кенжетайдың ағасы қайда тұратынын? –деді Асқар жолда жолыққан бір орыс әйелге. Балтабек –ең үлкені. Екінші –Темірбек ортаншы ағасы. Үшінші –Кенжетай кенже ағасы.

(Сәбит Мұқанов «Ботагөз»)

№3 - жаттығу

Төмендегі оқшау сөздерді мағынасына қарай ажырат, сөйлем құра.

Әлде-әлде, кіс-кіс, бәрекелді, алақай, өкінішке орай, апатай, пай –пай, ойбай, біріншіден, меніңше, қап, мүмкін, мырзалар мен бикештер, түу, менің ойымша, шөре-шөре.

№4 –жаттығу

Оқшау сөздерді тауып белгіле. Жатқа айт.

Қой баласы қоңырым,

Қойдай жуас момыным.

Шопан ата түлегі –

Қошақаным, қайдасың?

Пұшайт, пұшайт!

Жауын жауса бақырған,

Ешкі атасын шақырған,

Өрісте өскен жануар

Шекетайым, қайдасың?

Шөре-шөре!

Жолға шықсам, көлігім,

Жапанда жүрсем серігім,

Қамбар ата өсірген

Құлыным менің , қайдасың?

Құрау –құрау!

Тілімен мұрнын жалаған,

Тіліменн бойын тараған,

Көкке мұрнын шүйіріп

Көз төңкеріп қараған,

Зеңгі баба өсірген

Әукешім менің, қайдасың?

Екі көзі танадай,

Екі өркеші баладай,

Елпеңдеген ойнақтап,

Енесіне қарамай,

Ойсылқара баласы

Ботақаным, қайдасың?

Көс-көс!

(Халық ауыз әдебиетінен)

№5-жаттығу

Қаратпа сөздерді белгіле, жатқа айт.

Қарға

Қарға, қарға, қарғалар,

Қар үстінде жорғалар;

Боран соқса қор болар,

Орман жаққа қорғалар!

№6-жаттығу

Төмендегі сөйлемдерді көшіріп жаз. Одағайларды тауып, тыныс белгілерін түсіндір.

1. Е, бейне, неғып тыжырынып қалдың? Дәл төбеңнен түскені жақпады –ау, ә, Абайдың?

2. Уай, Оразбай, не дауың бар?

3. Япырай, қалай өзгерген?