53. Развитие белорусского культуры и искусства в послевоенное время (1945-1985 гг.)

Искусство. Духоўны стан грамадства ў значнай ступені знаходзіць адлюстраванне ў літаратуры.Прыкладна з 1953 г. у беларускай літаратуры, як і ва ўсесаюзнай, намеціліся новыя тэндэнцыі, звязаныя з актывізацыяй грамадскага жыцця.Вельмі плённымі для беларускай драматургіі былі канец 60-х – 70-я гады, калі быў створаны шэраг п’ес, якім было суджана стаць літаратурнай класікай.Велізарную ролю ў культурным жыцці рэспублікі іграў Вялікі тэатр оперы і балету.У музычнай культуры ў пасляваенныя гады інтэнсіўна развіваюцца жанры сімфоніі і інструментальнай музчыкі.Развівалася выяўленчае мастацтва. У першыя пасляваенныя гады мастакі знаходзіліся пад яркім уражаннем гераічных падзей Вялікай Айчыннай вайны і партызанскага руху.У манументальным мастацтве важнейшай тэмай сталі бяспрыкладны гераізм і ўздым народнага духу ў гады Вялікай Айчыннай вайны.Беларуская культура мінулых дзесяцігоддзяў духоўная, глыбокая і таму атрымала прызнанне за межамі рэспублікі.Асаблiвае месца у вызначэннi новага напрамку культурнага жыцця у БССР у 50-60-ыя гады належала лiтаратуры. Павялiчваецца пiсьменнiцкая арганiзацыя. Да 1966г. на Беларусi было 242 пiсьменнiкi i паэты.Была рэабiлiтавана i вернута чытачу творчасць Ц.Гартнаа, М.Чарота, А.Дудара, П.Галавача i iнш. Да гэтага часу адносiцца росквiт дзейнасцi П.Броукi, М.Танка,А.Куляшова,В.Быкава, Я.Брыля i iнш.Многiя творы беларускiх аутарау ("Апошняя сустрэча" Я.Брыля,"Нявестка" А.Кулакоускага) баранiлi высокае званне чалавека.У 60-ыя гады з'яуляюцца такiя значныя творы,як "Людзi на балоце" I.Мележа,"Сасна пры дарозе" I.Навуменкi,"Засценак Малiнаука" А.Чарнашэвiча i iнш.Асаблiвай падзеяй гэтага часу стау раман У.Караткевiча "Каласы пад сярпом тва-

iм".Гэтыя творы рэальна характэрызуюць рэвалюцыйныя падзеi на Беларусi,паказваюць жыццё беларускай вёскi,гiстарычнае мiнулае беларускага народа. Значных поспехау лiтаратура дасягнула у асвятленнi падзей Вялiкай Айчыннай вайны.Многа зрабiу,каб сказаць прауду пра вайну,В.Быкау у творах "Жураулiны крык","Сотнiкау","Здрада","Пастка".Новае асэнсаванне вайны знайшло месца у творах I.Навуменкi, I.Чыгрынава i iнш.Ва усiх творах пра вайну звычайны чалавек стау героем у вайне,змагауся з ворагам за Радзiму i за сваё жыццё. I гэта паказваюць творы I.Навуменкi "Сасна пры дарозе",I.Пташнiкава "Тартак", А.Адамовiча "Сыны iдуць у бой". У перыяд 50-60 гадоу якасна абноулена загаварылi беларускiя паэты: П.Броука, М.Танк, А.Звонак, А.Лойка, Г.Бураукiн i iнш. З'явiлiся глыбокiя па зместу творы у драматургii. Сярод iх "Брама неумiручасцi" К.Крапiвы, "Лявонiха на арбiце" А.Макаёнка i iнш. Такiм чынам, беларуская лiтаратура зрабiла рашучы крк на шляху вызвалення ад унiтарызму. У рэпертуатры тэатрау з'яуляюцца творы сучаснай тэматыкi: "Калючая ружа" Ю.Семенякi,опера А.Туранкова "Яснае свiтанне",К.Малчанава "Брэсцкая крэпасць" i iнш.Вялiкую увагу удзялялi ваеннай тэматыцы.На сцэне iшлi спектаклi па п'е сах К.Крапiвы "Людзi i д'яблы", 10 год не зыходзiу з афiш Рускага тэатра iмя А.М.Горкага спектакль "Галоуная стаука" па п'есе К.Губарэвiча, у якiм паказаны шлях у рэвалюцыю салдат I сусветнай вайны.На сцэне беларускiх тэатрау iшлi спектаклi па п'есах А.Астроускага, А.Чэхава, У.Шэкспiра.У 1956г. быу адкрыты Беларускi тэатр юнага гледача. Новым зместам папоунiлiся харавы i iнструментальны канцэрт. Кампазiтарау прываблiваюць тэматыка iдэйнага i сацыяльнага гучання. Былi напiсаны такiя творы як "Памяць сэрца" I.Лучанка, "Абелiск" Д.Смольскага, кантата А.Багатырова "Беларускiя песнi" i iнш.Эстэтычнаму выхаванню народа служылi Джяржауная харавая капэла БССР, Дзяржауны народны хор, Ансамбль песнi i пляскi, у 60-ыя гады да iх далучыуся ансамбль "Песняры". Выяуленчае мастацтва праходзiць цяжкi шлях развiцця. Дамiнуючай з'яуляецца тэматычная карцiна. Вызначаюцца "У полi" М.Савiцкага, "Маё Палессе" Вашчанкi i iнш. Вядомы мастак М.Савiцкi напiсау цыкл карцiн "Лiчбы на сэрцы",прысвеча ных вайне. Развiваецца манументальнае мастацтва. Дасягненнем беларускай культуры былiработы З.Азгура, А.Глебава, В.Цыгаля, А.Селiханава i iнш.

Образование и наука. Пасля смерцi I.В.Сталiна 5 сакавiка 1953г. краiна стала вызваляцца адiдалапаклонства i страху. Важнай прадумовай развіцця культуры з’яўляецца неабходны адукацыйны ўзровень насельніцтва. У пасляваенны перыяд адбылося аднаўленне і далейшае развіццё сістэмы адукацыіУ 70-я гады была ўведзена ўсеагульная сярэдняя адукацыя моладзі.Паспяхова развівалася вышэйшая адукацыя.У 1959 г. было створана Міністэрства вышэйшай і сярэдняй спецыяльнай адукацыі БССР.За пасляваенныя гады колькасць сярэдніх спецыяльных навучальных устаноў значна павялічылася.Высокімі тэмпамі развівалася сетка культурных устаноў – бібліятэк, клубаў, музеяў, тэатраў і кінатэатраў.Паспяхова развівалася навука. Цэнтрам навуковай працы ў рэспубліцы становіцца Акадэмія навук БССР.Быў створаны Інстытут фізікі і матэматыкі, у якім пачалі развівацца новыя навуковыя напрамкі. Арганізаваны ў 1957 г. Інстытут машыназнаўства і аўтаматызацыі перайменаваны пазней.Вучоныя ВНУ прымалі ўдзел у распрацоўцы актуальных тэарэтычных і прыкладных праблем.Беларускія вучоныя праводзілі таксама даследаванні ў галіне біялогіі, хіміі, генетыкі і інш.Дасягненні сусветнага ўзроўню навука Беларусі мае ў матэматыцы, оптыцы і спектраскапіі. З 1959г. уводзiцца абавязковая 8-гадовая адукацыя.Ствараюцца сярэднiя шко-лы з вытворчым навучаннем, адкрываюцца школы-iнтэрнаты для дзяцей сiрот. Працавалi школы рабочай i сельскай моладзi. Сярэднюю адукацыю з 1956 да 1965г. атрымалi 600 тыс. чалавек.Перабудова iшла i у ПТВ. У пачатку 60-х гадоу з'явiлiся гарадскiя i сельскiя ПТВ. Пашыралася i удасканальвалася база ВНУ, дзе вялiкую ролю адыгрывау БДУ,у якiм вучылiся 10 тыс. студэнтау.Але галоуным не дастаткам у дзейнасцi народнай адукацыi была непрыкрытая русiфiкацыя усiхзвенняу школы, тэхнiкума, ВНУ. У 50-60-ыя гады ажывiлася дзейнасць беларускай навукi. Б.Сцяпанау зрабiу важныя адкрыццi у вобласцi люмiнiсцэнцыi. М.Паулючэнка даследвау механiзм хiмiчных рэакцый. Вывучэннем прыродных рэсурсау рэспублiкi займалiся К.Лукашоу,Т.Багамолау, А.Махнач i iнш. У 50-ыя гады выйшла "Гiсторыя Беларускай ССР", "Гiсторыя Полацка", "Гiсторыя Мiнска" i iншыя працы. Ужо гэты невялiкi пералiк гаворыць аб тым, што "адлiга" станоуча сказалася на развiццi народнай адукацыi i навукi.Але ужо у 60-ыя гады пачынаецца працэс дэбеларусiзацыi культуры.Ва умовах унiтарнай савецкай дзяржавы навука i культура БССР фармiравалiся як частка агульнадзяржаунай навукi i культуры. Найбольш адчувальным вынiкам гэтага для беларускай культуры было амаль поунаевыцясненне беларускай мовы.

54. Политика перестройки. Попытки модернизации советской общественно-политической и экономической системы во второй половине 1980-х гг. Супярэчнасць жыцця у сярэдзiне 80-ых гадоу асаблiва востра праявiлася уэканомiцы.Адзiная сiстэма уласнасцi,цэнтралiзаванае кiраунiцтва,улада партнаменклатуры прывялi да поунага адмаулення уласцiвых эканомiцы законау яе развiцця.Палітыка перабудовы, яе сутнасць і вынікі. У сярэдзіне 80-х гг. Савецкі Саюз апынуўся ў складаным становішчы. Запавольваліся тэмпы сацыяльна-эканамічнага развіцця, не заўсёды дасягненні навукі і тэхнікі ўкараняліся ў вытворчасць, нізкай была якасць многіх відаў прадукцыі, не хапала высака-якасных тавараў на рынку, па некаторых паказчыках прыпы-ніўся рост жыццёвага ўзроўню народа. Патрабавалася рэфар-маванне палітыка-эканамічнай сістэмы, якая ў аснове сваёй сфарміравалася ў СССР у 20-30-я гг.У другой палове 80-х гг. быў удакладнены палітычны курс і вызначана палітыка перабудовы, абнаўлення ўсіх сфер жыцця савецкага грамадства. Ініцыятарам гэтай па-літыкі з'яўляўся генеральны сакратар ЦК КПСС М. С. Гарбачоў.У ходзе ажыццяўлення палітыкі перабудовы значна пашы-рылася самастойнасць прадпрыемстваў і аб'яднанняў у выніку іх пераходу на поўны гаспадарчы разлік і самафінансаванне. Павысілася роля працоўных калектываў. Развівалася самакіра-ванне. Укараняліся прагрэсіўныя формы арганізацыі працы -арэндныя калектывы, гаспадарчыя разліковыя брыгады. Дэмакратычнай станавілася выбарчая сістэма, развівалі-ся галоснасць і плюралізм думкі, фарміравалася шматпартый-ная сістэма. Болын магчымасцей стала для ажыццяўлення дэмакратычных правоў і свабод грамадзян, для творчай дзей-насці.

Аднак жыццё паказала, што ў КПСС - КПБ адсутнічала канкрэтная, навукова абгрунтаваная праграма абнаўлення са-вецкага грамадства. Не былі дакладна вызначаны канчатковыя вынікі, на дасягненне якіх накіроўваліся намаганні партыі і народа. У грамадстве з'явіліся капіталістычныя тэндэнцыі, узбагачэнне любымі сродкамі, некампетэнтнасць і безадказ-насць. Гублялася кіраўніцтва краінай. Бачачы гэтыя негатыў-ныя з'явы, частка народа стала абвінавачваць КПСС-КПБ, усіх тых, па чыёй ініцыятыве пачалася перабудова. Сацыялістчныя ідэалы ў вачах мільёнаў абясцэньваліся, аўтарытэт КПСС - КПБ катастрафічна падаў.Палітычны крызіс працягваўся.

55. Пятьдесят пятой Обострение внутренних противоречий в СССР. Провозглашение суверенитета советских республик. Принятие Декларации о государственном суверенитете БССР 27 июля 1990 г. Первый съезд народных депутатов, который открылся 25 мая 1988 г. стал ареной острой политической дискуссии. Председателем Президиума Верховного совета СССР был избран М.С. Горбачев. Радикально настроенные депутаты потребовали дать оценку афганской войне, опубликовать документы пакта Молотов-Риббентроп. III съезд народных депутатов СССР (март 1990) отменил 6-ю статью Конституции СССР о руководящей роли КПСС, избрал М.С. Горбачева Президентом СССР. По новой системе в марте 1990 года состоялись выборы народных депутатов в Беларуси. В условиях наростания политической напряженности в обществе в СССР был принят закон об общественных объединениях. Но в республике неформальные организации стали возникать раньше. В июне 1998 г. в Вильнюсе состоялся учредительный съезд Белорусского народного фронта (БНФ). В ноябре 1990 г. была создана Объединенная демократическая партия Беларуси (ОДПБ), в феврале 1991 г. - Белорусская крестьянская партия и др.Политическое развитие советского общества привело к усилению в республиках движения за национальную независимость, суверенитет, выход из состава СССР. После того, как Верховный Совет СССР принял постановление о нелигитимности договора Молотова-Риббентропа, М.С. Горбачев подписал указ о выходе Литвы, Латвии и Эстонии из СССР. В июне - июле 1990г. государственный суверенитет провозгласили Российская федерация и Украина, а 27 июля Верховный Совет БССР принял Декларацию о государственном суверенитете БССР. В ней провозглашалось верховенство на территории республики Конституции БССР. 17 марта 1991 г. в СССР состоялся референдум по вопросу сохранения Советского Союза. «За» высказались 76,4% голосовавших, в том числе в Беларуси - 82,7%. Попытки союзного руководства создать «обновленный Союз» и подписать в Ново-Огареве новый договор не увенчались успехом. Августовский путч в Москве 19 августа 1991 г. похоронил эти попытки окончательно. 25 августа сессия Верховного Совета БССР приняла Закон «О придании статуса конституционного закона Декларации Верховного Совета Белорусской ССР о государственном суверенитете Белорусской Советской Социалистической Республики» и постановление «Об обеспечении политической и экономической самостоятельности белорусской ССР». Собственностью республики объявлялись предприятия, организации и учреждения союзного подчинения, размещенные на ее территории. 19 сентября 1991 г. было принято решение об изменении символики республики и переименовании Белорусской Cоветской Социалистической Республику в «Республику Беларусь» или «Беларусь».

56. Распад СССР и новое соотношение сил на мировой арене. Создании Содружества Независимых Государств.Процесс распада СССР, по сути, начинался с выхода республиканских компартий из состава КПСС. Этот процесс повлек за собой дробление ранее единой и централизованной союзной номенклатуры и сопровождался стремительным отходом от московских верхов республиканской политической элиты. Правящая национальная верхушка стремилась ликвидировать все формы подчинения центру, который не мог остановить тенденции отделения . Поэтому руководство республик взяло курс на выход из СССР. Начался период "парада суверенитетов" и "войны законов".весной и летом 1991 г. РСФСР и другие союзные республики приняли декларацию о государственном суверенитете. На фоне общей дезинтеграции вспыхнули кровавые межнациональные конфликты в Нагорном Карабахе, Южной Осетии и других регионах Советского Союза.

К августу 1991 г. переговоры Президента СССР и представителей союзных республик закончились подготовкой компромиссного договора о создании Содружества Суверенных Государств (конфедерации с институтом весьма ограниченной президентской власти). Горбачев поднял вопрос перед руководителями республик о необходимости заключения нового Союзного договора. В марте 1991 г. был проведен референдум о сохранении СССР, на котором 76% граждан высказались за его сохранение. В апреле 1991 г. в Ново-Огареве состоялись переговоры Президента СССР с главами союзных республик. Однако из 15 республик участие приняли лишь 9, и почти все они отвергли инициативу Горбачева о сохранении многонационального государства на основе федерации субъектов.По сути, это была последняя попытка центра предотвратить распад СССР. Однако события развивались по-другому.19 августа 1991 г. группа высокопоставленных чиновников (вице-президент СССР Г.Янаев, премьер-министр В.Павлов, министр- обороны Д.Язов), воспользовавшись пребыванием Горбачева на отдыхе, учредили Государственный комитет по чрезвычайному положению (ГКЧП). В Москву были введены войска. Однако путчистам был дан отпор, прошли митинги протеста, у здания Верховного Совета РСФСР были построены баррикады.Президент РСФСР Б.Н.Ельцин и его команда охарактеризовали действия ГКЧП как антиконституционный переворот, а его указы - не имеющими юридической силы на территории РСФСР. Ельцина поддержала созванная 21 августа Чрезвычайная сессия Верховного Совета республики.Путчисты не получили поддержки со стороны ряда военачальников и воинских частей. Члены ГКЧП были арестованы по обвинению в попытке государственного переворота. Горбачев вернулся в Москву.

После этих событий распад СССР был неизбежным. Первыми из СССР вышли Латвия, Литва и Эстония. 8 декабря 1991 г. лидеры России (Б. Н. Ельцин), Украины (Л. М. Кравчук) и Белоруссии (С. С. Шушкевич) подписали так называемые Беловежские соглашения, объявлявшие о роспуске СССР и создании Содружества Независимых Государств, к которому 21 декабря присоединились Азербайджан, Армения, Казахстан, Киргизия, Молдавия, Таджикистан, Туркмения, Узбекистан. Через четыре дня в связи с распадом СССР М. С. Горбачев подал в отставку с поста Президента. Распад Советского Союза изменил конфигурацию мирового сообщества. Важнейшим фактором было существование двух сверхдержав, двух групп государств-союзников, ведущих военных блоков, которые держали биполярную конструкцию мира и которые своей равновеликой военной мощью были призваны перевести международные отношения на новую, более высокую ступень развития, к постепенному снижению роли сверхдержав. Однако с исчезновением одной из сверхдержав - СССР, нарушилась вся концептуальная конструкция, разработанная в конце 1980-х годов. мировая система не стала более стабильной, и ей пришлось столкнуться с тремя вызовами: последствия распада СССР, неопределенная роль новых "центров силы" - Германии, Китая, Японии, возможно, Индии и Бразилии, отдельных стран Ближнего Востока, обострение противоречий между промышленно развитым Севером и отсталым Югом.

Распад Советского Союза рассматривался в России как событие драматическое и эпохальное. Ряд специалистов усматривали в этом событии начало "сокрушительных перемен" в мире, в геополитической ситуации вокруг России. Высказывалось мнение, что в мире произошла настоящая геополитическая катастрофа, которая, как и ее последствия, не осознаются полностью.