Музейна-камунікатыўная палітыка:

• развіццё актыўных сувязяў музеяў з рознымі грамадскімі інстытутамі, у тым ліку з адукацыйнымі, фармаванне эфектыўнай сістэмы сацыяльнага партнёрства;

• стварэнне адукацыйных праграм для розных катэгорый наведвальнікаў, іх далучэнне, перш за ўсё моладзі да розных музейных інтэграцыйных праграм і праектаў;

• пашырэнне кола музейных наведвальнікаў за кошт патэнцыйнай і мэтавай аўдыторый;

• сістэма інфармавання грамадскасці пра дзейнасць музеяў, выкарыстанне сродкаў масавай інфармацыі, рэкламы і ўнутраных музейна-камунікатыўных каналаў;

• выкарыстанне магчымасцяў музеяў ва ўнутраным і міжнародным турызме, музейныя ўстановы як арганічная частка турысцкіх маршрутаў;

• развіццё міжнародных сувязяў і супрацоўніцтва ў межах розных помнікаахоўных арганізацый, у т. л. Міжнароднага савета музеяў;

• выкарыстанне навуковага патэнцыялу музеяў для ідэнтыфікацыі і папулярызацыі нацыянальнай культурнай спадчыны;

• удасканальванне музейнага сэрвісу.

Фармаванне музейнага лідэрства і прафесіяналізму:

• стварэнне сістэмы музейнай акрэдытацыі, якая накіравана на павышэнне прэстыжу музейных устаноў, удасканаленне іх арганізацыйнай структуры, стымуляванне творчага патэнцыялу і павышэнне прафесійных стандартаў;

• развіццё музейнага менеджмента і стварэнне дзяржаўнай праграмы па фармаванню музейнага лідэрства;

• удасканаленне сістэмы прафесійнай падрыхтоўкі і перападрыхтоўкі музейных спецыялістаў;

• развіццё музеялагічных ведаў як базавых для ўдасканалення музейнай практыкі, фармаванне беларускай музеялагічнай навуковай школы.

Паляпшэнне нарматыўна-прававой базы:

• удасканаленне згодна сучасных міжнародных музейных стандартаў Закона «Аб музеях і музейным фондзе Рэспублікі Беларусь»;

• распрацоўка і ўкараненне сістэмы нарматыўна-прававой дакументацыі адпаведна новых палажэнняў Закона;

• прававое рэгуляванне музейнай дзейнасці ў кантэксце помнікаахоўнага заканадаўства;

КРЫНІЦЫ і ЛІТАРАТУРА

1. Алексеев, Л. В. Археология и краеведение Беларуси ХVI в. – 30-е годы ХХ в. / Л. В. Алексеев. – Минск: Беларуская навука, 1996. – 206 с.

2. Аляксееў, А. А. Спадчына Беларусі. Скарбы. / А. А. Аляксееў, А. В. Лукашэвіч. – Мінск: УП «Мінская фабрыка каляровага друку», 2007. – 318 с.

3. Веткаўскі музей народнай творчасці / складальнікі Г. Р. Нячаева, С. І. Лявонцьева, Ф. Р. Шкляраў. – Мінск: «Беларусь», 1994. – 167 с.

4. Вяртанне: Дакументы і архіўныя матэрыялы па праблемах пошуку і вяртання нацыянальных каштоўнасцей, якія знаходзяцца за межамі Рэспублікі Беларусь / Беларускі фонд культуры і інш.; складальнік А. А. Тоўсцік. – Мінск: БФК, 1992. – 256 с.

5. Вяртанне – 2: Артыкулы, дакументы і архіўныя матэрыялы па праблемах пошукаў і вяртання нацыянальных каштоўнасцей, якія знаходзяцца за межамі Рэспублікі Беларусь / Беларускі фонд культуры; складальнікі А. Тоўсцік, М. Яніцкая. – Мінск: БФК, 1994. – 270 с.

6. Вяртанне – 3. 3борнік артыкулаў і дакументаў па праблемах пошуку і вяртання нацыянальных каштоўнасцей / Беларускі фонд культуры і інш. Склад.: А. Тоўсцік, М. Яніцкая; Рэдкал.: А. Мальдзіс (гал. рэд.) і інш. – Мінск: БФК, 1996. – 255 с.

7. Вяртанне – 4. Рэстытуцыя культурных каштоўнасцей: праблемы вяртання і сумеснага выкарыстання (юрыдычныя, навуковыя і маральныя аспекты. Матэрыялы Міжнароднай канферэнцыі, якая адбылася ў Мінску пад эгідай UNESCO 19–20 чэрвеня 1997 г. / Пад рэд. А. Мальдзіса. – Мінск: ННАЦ імя Ф. Скарыны, 1997. – 334 с.

8. Вяртанне – 6. Выяўленне, сумеснае выкарыстанне і вяртанне архіўных, бібліятэчных і музейных каштоўнасцей, якія захоўваюцца ў замежных краінах / Рэдкал.: А. Мальдзіс (гал. рэд.) і інш. – Мінск: БФК, 1999. – 368 с.

9. Вяртанне – 7. Нясвіжскія зборы Радзівілаў. Іх фарміраванне, гістарычны лёс, цяперашняе месцазнаходжанне і шляхі выкарыстання. / Рэдкал.: А. Мальдзіс (гал. рэд.) і інш. – Мінск: БФК, 2002. – 368 с.

10. Гужалоўскі, А. А. Музеі Беларусі. 1918–1941 / А. А. Гужалоўскі. – Мінск: НАРБ, 2002. – 176 с.

11. Гужалоўскі, А. А. Музеі Беларусі. 1941–1991 / А. А. Гужалоўскі. – Мінск: НАРБ, 2004. – 192 с.

12. Гужалоўскі, А. А. Нараджэнне беларускага музея / А. А. Гужалоўскі. – Мінск: НАРБ, 2001. – 106 с.

13. Елена Аладова. Музей – ее судьба: воспоминания, документы, исследования / авторы концепции и составители: Б. Крепак, В. Прокопцов, Н. Усова. – Минск: Мастацкая літаратура, 2006. – 318 с.

14. Захоўваем і памятаем. Беларускі дзяржаўны музей гісторыі Вялікай Айчыннай вайны. 1941–1945 / аўтар-укладальнік Г. Д. Бабусенка. – Мінск, 2009 – 69 с.

15. Каханоўскі, Г. А. Археалогія і гістарычнае краязнаўства Беларусі ў XVI–ХІХ стст. / Г. А. Каханоўскі – Мінск: Навука і тэхніка, 1984. – 118 с.

16. Каханоўскі, Г. А. Руплівец нашай старасветчыны: Яўстах Тышкевіч / Каханоўскі Г. А., Каханоўскі А. Г. – Мінск: Навука і тэхніка, 1992. – 63 с.

17. Лабачэўская, В. А. Захавальнік Палескага музея Дзмітрый Георгіеўскі: Да 75-годдзя адкрыцця музея ў Пінску / В. А. Лабачэўская. – Мінск: Тэхналогія, 2001. – 82 с.

18. Мальдис, А. И. Белорусские сокровища за рубежом / А. И. Мальдис. – Минск: Літаратура і мастацтва, 2009. 205 с.

19. Музеі Беларусі / Рэдакцыйны савет: Г. П. Пашкоў, Л. В. Календа, М. Г. Нікіцін. – Мінск: Беларус. энцыкл. імя П. Броўкі, 2008. – 559 с.

20. Музеи Минска / Минский городской испонительный комитет. – Минск: Рифтур, 2008. – 52 с.

21. Музей старажытнабеларускай культуры / укладальнік А. А. Ярашэвіч. – Мінск: «Беларусь», 2004. – 284 с.

22. Музей сучаснага выяўленчага мастацтва / складальнікі Н. Зелянко, Н. Шаранговіч. – Мінск: Выд. цэнтр БДУ, 2006. – 111 с.

23. Полацк музейны: фотаальбом / фота І. У. Супранёнка. – Мінск: Беларусь, 2006. – 281 с.

24. Скарбы Нацыянальнага мастацкага музея Рэспублікі Беларусь / складальнікі В. Вайцэхоўская і інш. – Мінск: ООО «Белпрынт», 2004. – 115 с.

25. Федорук, А. Т. Старинные усадьбы Берестейщины / А. Т. Федорук. – Минск: Беларус. энцыкл., 2004. – 572 с.

26. Федорук, А. Т. Старинные усадьбы Минского края / А. Т. Федорук. – Минск: ООО «Полифакт»: ООО «Лекция», 2000. – 415 с.

27. Шишанов, В. А. Витебский музей современного искусства: история создания и коллекции (1918–1941) / В. А. Шишанов. – Минск: Медисонт, 2007. – 144 с.

28. Аftanazi, R. Dzieje rezydencji na dawnych kresach Rzeczypospolitej. Сz. 1: Wielkie Ksiestwo Litewskie, Inflanty, Kurlandia. T. 1. Wojewodztwa minskie, mscislawskie, polockie, witebskie / R. Aftanazi. – Wrocław etc.: Ossolineum, 1991. – 335 s.

29. Аftanazi, R. Dzieje rezydencji na dawnych kresach Rzeczypospolitej. Сz. 1: Wielkie Ksiestwo Litewskie, Inflanty, Kurlandia. T. 2. Wojewodztwa brzesko-litewskie, nowogrodzkie / R. Aftanazi. – Wrocław etc.: Ossolineum, 1992. – 473 s.

30. Аftanazi, R. Dzieje rezydencji na dawnych kresach Rzeczypospolitej. Сz. 1: Wielkie Ksiestwo Litewskie, Inflanty, Kurlandia. T. 4. Wojewodztwo wilenskie / R. Aftanazi. – Wrocław etc.: Ossolineum, 1993. – 549 s.

* Дамiнiк Радзiвiл са сваiм атрадам удзельнічаў у вайне 1812 г. на баку Напалеона.

 Рэгалію вызначыў, а потым перадаў Леону Казiмiру Сапегу, падканцлеру лiтоўскаму, Уладзіслаў ІV, але сойм 1637 г. яе не зацвердзіў.

* Пасля далучэння Галiцыi да Аўстрыi Iосiф II закрыў там каля 150 кляштараў, што скарыстаў I. Храптовiч.

* Iзабэла Чартарыйская – прадстаўнiца аднаго з магутных арыстакратычных родаў Польшчы, палымяная патрыётка, неўзабаве пасля падзення Рэчы Паспалiтай стварыла ў сваiм Пулаўскiм маёнтку «Гатычны дом» – музей, у якiм праявiлася iдэя каўчэга польскiх культурных каштоўнасцей. Музей планаваўся як калекцыя помнiкаў сусветнай гiсторыi, аднак iх адбор у маральных i палiтычных адносiнах быў абумоўлены польскай гiсторыяй, прыкладамi гераiзму, рыцарства i бiтваў за радзiму. I. Чартарыйская мела намер перадаць свой музей польскаму народу.

 Асабістая перапіска Г. Татура сведчыць пра тое, што ён прадаваў рэчы са сваёй калекцыі не толькі прыватным асобам у Германію і Польшчу, але і такім аўтарытэтным музеям, як Клюні і Луўр.

* Аб гэтым сведчаць падрабязныя апiсаннi мастацкiх скарбаў Паскевiчаў, якiя з’яўлялiся ў шэрагу часопiсаў Пецярбурга i Масквы, спасылкi на гомельскi збор пры складаннi музейных каталогаў, а таксама гiстарычныя даследаванні.

 Гэтую думку можна праілюстраваць наступнымі лічбамі: па дадзеных перапісу 1897 г., у Пецярбургскай губерні пісьменнымі былі 62 % насельніцтва; у Маскоўскай губерні – 49%; у той час як у Гродзенскай – 39%; у Віцебскай – 33%; у Мінскай – 24%; у Магілёўскай – 22%.

 Праца па вывучэнні беларускіх старажытнасцей, якая праводзілася ў сярэдзіне ХVIII ст. архімандрытам гродзенскага Каложскага манастыра І. Кульчыцкім, не была заўважана сучаснікамі і не знайшла сваіх прыхільнікаў.

 Напрыклад, калі ў 70-я гг. ХІХ ст. Полацка-Віцебскім епархіяльным кіраўніцтвам быў дадзены загад усім цэрквам і манастырам даслаць у Віцебск старажытныя прадметы, то ігумен аднаго з манастыроў на працягу двух тыдняў ацяпляў свой пакой “старымі паперамі”, а потым заявіў, што ў яго манастыры няма аніякіх старажытных актаў.

 Вядома, што звароту да царквы папярэднічалі безвыніковыя спробы гісторыка і краязнаўцы А. К. Сніткі атрымаць ад гарадскіх улад дазвол на адкрыццё Беларускага музея ў Мінску.

 У музей таксама трапілі прадметы, якія не мелі гістарычнай каштоўнасці, і нават кур’ёзы кшталту “пакутніцкай крыві Сталыпіна”.

1 Агульнасаюзнага Народнага камісарыята асветы не існавала.

1 Здзейсніць гэты высакародны ўчынак Вільгельмк Ельскаму перашкодзіла заўчасная смерць у снежні 1919 г. Захаваўся архітэктурны праект будынка музея.

1 Яўрэйскі аддзел БДМ лічыўся яўрэйскай навуковай грамадскасцю музеем культуры яўрэяў Беларусі, таксама як функцыі цэнтральнага яўрэйскага музея на Украіне выконваў музей імя Мендэля ў Адэсе.

2 Знаходзячыся ў падпарадкаванні Наркамасветы, БДМ «жыў» па графіку навучальных устаноў, зачыняючы свае дзверы на адзін летні месяц на канікулы.

1 Так праз тры гады партыйнае кіраўніцтва БССР адпомсціла С.М. Якубчыку за крытычны ліст у рэдакцыю газеты «Праўда» пра стан музейнай справы ў рэспубліцы.

1 А.Р. Брадоўскі да сваёй смерці ў 1928 г. не пакідаў музейна-краязнаўчай работы, выконваючы абавязкі кансультанта музея і члена праўлення Віцебскага акруговага таварыства краязнаўства.

1 Пасля адкрыцця савецкімі ўладамі ў антырэлігійных мэтах дамавіны з мошчамі св. Еўфрасінні, што захоўваліся ў Спаса-Праабражэнскім храме ў Полацку, яны былі перавезены ў Маскву для дэманстрацыі на антырэлігійнай выставе. У нямецкую акупацыю, калі былі зноў адкрыты храмы і адноўлены манастыры, віцябляне перанеслі мошчы ў Свята-Пакроўскую царкву, а 23 кастрычніка 1943 г. яны ўрачыста вярнуліся ў Полацк.

2 Прамыя заклікі да знішчэння музея як сацыяльнага інстытута можна знайсці ў эсэ К. С. Малевіча “Аб музеі”. Падзялялі гэту пазіцыю і шмат іншых авангардыстаў пачатку ХХ ст.

1 У 1918 г. немцы вывезлі каля 500 лепшых прадметаў з царкоўна-археалагічнага музея, большая частка калекцый музея статыстычнага камітэта была таксама разрабавана.

1 У Магілёве помнікі падзяляліся на 1) архітэктурныя: гарадская ратуша, Брацкі манастыр, архірэйскае падвор'е, магіла маскоўскага гарнізона, які загінуў ў Магілёве ў 1661 г., капліца – помнік рускім воінам, што загінулі ў Паўночнай вайне, капліца ў памяць загінуўшых у бітве пры Салтанаўцы, Езуіцкі калегіўм, будынак, дзе была абвешчана савецкая ўлада, будынак, дзе быў штаб першых атрадаў Чырвонай арміі, магіла байцоў-камунараў, дом, дзе жыў у 1919 г. С. Арджанікідзе; 2) археалагічныя: група курганоў у калгасным садзе ў Салтанаўцы, гарадзішчы “Барсукова гара” і “Гарадок” у Палыковічах, гарадзішча ва ўрочышчы Пелагееўка. Па Магілёўшчыне былі вызначаны толькі архітэктурныя аб’екты: палац Сапегаў у Быхаве, палац Пацёмкіна ў Крычаве, ратуша ў Шклове, шклоўскі парк, касцёл у Мсціслаўлі, Пустынскі манастыр, помнік у в. Лясной, сінагога ў м. Расна.

1 І. С. Мігулін энэргічна пратэставаў супраць зносу Кафедральнага сабора (помніка архітэктуры другой пал. ХVIII ст., які знаходзіўся пад аховай дзяржавы). Пасля яго ліста ў рэдакцыю газеты “Праўда”, у Магілёў з Мінска прыбыла камісія на чале з прэзідэнтам АН БССР К. В. Горавым, якая фактычна санкцыяніравала гэты беззаконны акт. У адчаі, калі ўсё ужо было падрыхтавана да выбуху, І. С. Мігулін адмовіўся пакінуць будынак і быў арыштаваны супрацоўнікамі НКУС. Фондавыя калекцыі музея, выкінутыя на вуліцу на працягу некалькіх дзён рабаваліся ўсімі жадаючымі. Сам Мігулін цудам пазбегнуў пакарання – праз два тыдні пасля арышту ў Магілёў прыйшоў адказ на яго чарговую скаргу В. М. Молатаву, дзе апошні асуджаў знос помніка.

1 Вядома, што ў 1919 г. з мэтай вывазу каштоўнасцей у Маскву В.В. Пашуканіс аглядаў Магілёў, Оршу, Нясвіжскі палац і шэраг іншых шляхецкіх сядзіб.

1 Крыніцкі А. І. – савецкі партыйны і дзяржаўны дзеяч. З верасня 1924 па май 1927 г. у БССР, займаў пасады сакратара, а са снежня 1925 г. 1-га сакратара ЦК КП(б)Б.

1 Рабочая група па стварэнні галерэі працавала з 1937 г. Навуковыя супрацоўнікі будучай галерэі, куды ўваходзіла стваральнік і дырэктар (1944–1977 гг.) Дзяржаўнага мастацкага музея БССР А. В. Аладава праходзілі падрыхтоўку ў буйнейшых музеях Масквы, займаліся збіраннем і рэстаўрацыяй твораў мастацтва, дастаўкай экспазіцыйнай мэблі.

1 Такі часопіс пад назвай “Наш край” выдаваўся ў Мінску пры Інбелкульце з кастрычніка 1925 па кастрычнік 1930 г. пад рэдакцыяй вядомага пісьменніка і грамадскага дзеяча Зм. Бядулі.

1 Каспяровіч Мікалай Іванавіч (1900–1937) з'яўляўся найбольш яскравай постаццю ў гісторыі беларускага краязнаўчага руху 1920-х гг. Найбольш плённыя гады яго жыцця прыпадаюць на другую пал. 20-х гг., калі ён з'яўляўся навуковым сакратаром ЦБК і, адышоўшы ад практычнай дзейнасці, звярнуўся да пытанняў гісторыі, тэорыі і методыкі краязнаўства і музейнай справы.

1 Славін Цодзік Якаўлевіч (1887–1937) нарадзіўся ў в. Гарадок Глускага пав., з 1920 г. працаваў бібліятэкарам дзіцячага аддзялення гарадской бібліятэкі, у 1924–1937 гг. з'яўляўся загадчыкам Бабруйскага краязнаўчага музея. Ц. Я. Славін вылучаўся ў Бабруйскай краязнаўчай арганізацыі разнастайнымі талентамі, у прыватнасці, музычнымі, імкненнем да самаадукацыі і, самае галоўнае, адданасцю справе стварэння музея. Адзін з сучаснікаў назваў Славіна «паэтам у сваёй працы». У жніўні 1937 г. ён быў арыштаваны па абвінавачванні ў контррэвалюцыйнай дзейнасці, загінуў у адным з лагераў ГУЛАГа.

3 В. І. Саўліч з'яўляўся яскравай індывідуальнасцю, што праявілася не толькі ў яго краязнаўчай, але і палітычнай дзейнасці. Ён рэзка публічна крытыкаваў першага сакратара ЦК КП(б)Б А. І. Крыніцкага за адыход ад палітыкі беларусізацыі, што прымусіла апошняга адказваць на крытыку публічна на Х з'ездзе КП(б)Б.

1 Частка гэтай калекцыі знікла падчас яе дастаўкі ў Вільню з Мінска, дзе яна дэманстравалася на выставе І. Луцкевіча і А. Іпеля ў 1918 г., другая частка пазней была перададзена ў фондавы збор БДМ.

1 У міжваеннай Вільні, акрамя Беларускага існавалі наступныя музеі: Музей таварыства аматараў навук, археалагічны, этнаграфічны, мастацкі і прыродазнаўчы музеі Віленскага універсітэта, Музей літоўскага навуковага таварыства, Музей гісторыка-этнаграфічнага таварыства імя Ш. Анскага, Музей сучаснага мастацтва, Музей горада Вільні, музейны збор Бібліятэкі імя Ўрублеўскіх, музейны збор Евангелічна-рэфармацыйнай царквы. У стадыі фарміравання знаходзіліся музеі караімскі, татарскі і дыяцэзіяльны.

1 Пад тэрмінам “Літва” сябры ліквідацыйнай камісіі разумелі тэрыторыю Вялікага княства Літоўскага ў перыяд яго найвышэйшага росквіту, г. зн. ад Балтыйскага да Чорнага мора.

4 Падобныя камісіі, створаныя польскай грамадскасцю выратавалі шмат помнікаў падчас нямецкай акупацыі на этнічных польскіх землях.

1 Тэрытарыяльна кансерватарскія акругі, створаныя ў міжваеннай Польшчы з мэтай арганізацыі аховы нерухомай гісторыка-культурнай спадчыны, не супадалі з межамі ваяводстваў.

1 Жыўна Станіслаў (1893–1940) нарадзіўся ў Гродне ў сям'і фельчара, у пошуках працы ў 1908 г. з'ехаў у ЗША, дзе на працягу 15 гадоў працаваў прэпаратарам на кафедры прафесара Вуда ў Веслеянскім універсітэце, штат Канектыкут. Разам з Вудам удзельнічаў у шматлікіх экспедыцыях у розныя краіны свету, у выніку стварыў уласную багатую прыродазнаўчую калекцыю, з якой у 1924 г. С. Жыўна вярнуўся ў родны горад. З 1926 па 1939 г. з'яўляўся захавальнікам Прыродазнаўчага музея ў Гродне. Памёр у 1940 г.

1 Канцэпцыя рэгіяналізму была сфармулявана ў другой палове ХІХ ст. у Францыі заснавальнікам літаратурнага гуртка фелібраў Ф. Містралем (1830–1914). За дзейнасць па адраджэнні правансальскай народнай мовы і культуры Ф. Містраль у 1904 г. быў узнагароджаны Нобелеўскай прэміяй.

1 Гарашкевіч Раман (1892–1962) – выпускнік Ягелонскага універсітэта ў Кракаве, у 1922–1923 гг. асістэнт археалагічнага кабінета Музея імя Дзедушыцкіх у Львове. У 1924–1929 гг. працаваў настаўнікам гісторыі ў гімназіях Лунінца і Пінска. Рэдагаваў і выдаваў часопіс «Ziemia Pińska». З 1929 г. на пасадзе намесніка ваяводскага кансерватара ў Брэсце. У 1936 г. Р. Гарашкевіч змяніў прафесію і пачаў працаваць у дырэкцыі Польскага радыё у Варшаве, потым – на радыёстанцыях у Вільні і Баранавічах. Удзельнік другой сусветнай вайны. З 1946 г. працаваў ва ўстановах культуры г. Аполе ў Польшчы. Аўтар шэрагу прац па гісторыі Палесся.

2 Геаргіеўскі Дзмітры (1889–194?), нарадзіўся ў сям’і доктара ў Пінску, у 1908 г. скончыў Пінскае рэальнае вучылішча, у 1916 г. – прыродазнаўчае аддзяленне Варшаўскага універсітэта. Выкладаў прыродазнаўства, геаграфію і матэматыку ў сярэдніх навучальных установах Пінска, аўтар шэрагу этнаграфічных прац. З 1928 па 1939 г. з’яўляўся захавальнікам, а з 1939 па 1941 г. – навуковым супрацоўнікам Палескага музея ў Пінску. Лёс Д. Геаргіеўскага падчас нямецкай акупацыі невядомы.

1 Стаброўскі Іосіф Іосіфавіч (1869–1968) – нарадзіўся ў Слоніме, скончыў Полацкі кадэцкі корпус, Маскоўскае александраўскае ваеннае вучылішча, Маскоўскі археалагічны інстытут, Вышэйшыя археалагічныя курсы пры Самарскім універсітэце. Удзельнічаў у першай сусветнай вайне ў званні палкоўніка, пасля кастрычніцкай рэвалюцыі служыў у Чырвонай арміі. З 1921 г. жыў у Слоніме, дзе цалкам прысвяціў сябе музейна-краязнаўчай рабоце. Стваральнік і дырэктар (1929–1948) Слонімскага краязнаўчага музея. Быў членам-карэспандэнтам Маскоўскага археалагічнага таварыства і сябрам Яраслаўскага археалагічнага таварыства, аўтар 16 навуковых прац і 2 вынаходніцтваў.

5 У БССР падобныя ўстановы пад назвай «музеі народнай славы» былі арганізаваны напрыканцы 1960-х – пачатку 1970-х гг. у Мядзелі, Рагачове, Клічаве, Бягомлі, Лельчыцах, г. п. Акцябрскім. Яны з’яўляліся грамадскім толькі па назве і хутка набылі юрыдычны статус дзяржаўных.

6 Сапешка Станіслаў Захаравіч (1908–1969) – музейны дзеяч, нарадзіўся ў в. Шастакі Капыльскага раёна. Пасля заканчэння рабфака БДУ (1934) і Ленінградскага педінстытута імя Герцена (1939) працаваў настаўнікам. Удзельнік Вялікай Айчыннай вайны, у 1945–1948 служыў у Войску Польскім. З 1948 г. працаваў навуковым супрацоўнікам, загадчыкам аддзела, намеснікам дырэктара Белдзяржмузея гісторыі Вялікай Айчыннай вайны. У 1959–1967 гг. загадчык Арггрупы па стварэнню Дзяржмузея БССР, у 1967–1969 гг. яго дырэктар. Выкладаў музеязнаўчыя дысцыпліны на гістарычных факультэтах БДУ і Мінскага педінстытута імя Горкага. Заслужаны работнік культуры БССР.

 Сядзіба «Здраўнёва» у 1892–1901 гг. было месцам летняга адпачынку І. Я. Рэпіна і яго сям'і і натхніла вялікага майстра на стварэнне шырока вядомы палотнаў «Восеньскі букет», «Беларус», «Дуэль» і інш. Пасля 1917 г. «Здраўнёва» стала месцам жыхарства сям'і малодшай дачкі мастака. Нягледзячы на намаганні І. Я. Рэпіна прыцягнуць увагу віцебскіх губернскіх уладаў да аховы сядзібы, пасля ад'езду ў 1930 г. яе ўадальнікаў за мяжу дом і іншыя пабудовы былі прададзены на дровы.

7 У 1985 г. Гродзенскі гісторыка-археалагічны музей аглядзела 230 тыс. чалавек.

8 Пасля скасавання ў 1960 г. Маладзечанскай вобласці музей перайшоў у падпарадкаванне мінскіх абласных ворганаў культуры.

 Каханоўскі Г. А. (1936–1994), музейны дзеяч, археолаг, краязнавец, літаратуразнавец, доктар гістарычных навук. Пасля заканчэння Маскоўскага педагагічнага інстытута з 1964 г. працаваў навуковым супрацоўнікам, намеснікам дырэктара, дырэктарам Мінскага абласнога краязнаўчага музея. З 1981 г. – старэйшы навуковы супрацоўнік Інстытута мастацтвазнаўства, этнаграфіі і фальклора АН БССР, з 1991 г. – старэйшы навуковы супрацоўнік, загадчык аддзела Навукова-асветніцкага цэнтра імя Ф. Скарыны. У 1989 г. быў ініцыятарам адраджэння і старшынёй Беларускага краязнаўчага таварыства.

 Мельнікаў Міхаіл Фёдаравіч (1921–1993), беларускі музейны дзеяч, краязнавец, нарадзіўся ў Крычаве, вучыўся ў БДУ. У 1939 г. безпадстаўна рэпрэсавны, асуджаны на 5 год зняволення ў ГУЛАГу. У 1950 г. вярнуўся на радзіму, дзе працаваў у бібліятэке, доме культуры. Адначасова збіраў матэрыялы па гісторыі Крычаўшчыны і яе ўраджэнцаў з мэтай стварэння мясцовага музея, стваральнікам і дырэктарам якога быў у 1961–82 гг. (з 1982 г. навуковы супрацоўнік). Заслужаны работнік культуры БССР, аўтар шэрагу кніг, нарысаў, сцэнарыяў дакументальных фільмаў.

 Гэта была вымушаная мера з боку кіраўніцтва Арггрупы і, напэўна, адзіны спосаб выратаваць калекцыі страціўшых дзяржаўны статус музеяў. Напр., пасля пераводу на грамадскія пачаткі Слуцкага музея яго фондавы збор быў звалены ў невялікім пакоі ў мясцовым доме культуры, калекцыі Рэчыцкага музея перадалі ў гарадскі школу-інтэрнат і г. д. Аттуль яны быў перавезены ў фондасховішча Арггрупы.

 Шкляраў Фёдар Рыгоравіч (1925–1988) нарадзіўся ў Ветцы, паходзіў з сям'і старавераў, працаваў у мясцовым клубе мастаком-афарміцелем. На працягу 1950–1970-х гг. сабраў гісторыка-мастацкую калекцыю, на аснове якой у 1978 г. быў адкрыты Веткаўскі музей народнай творчасці. Першапачаткова займаў пасаду грамадскага дырэктара музея, з набыццём Веткаўскім музеям статуса дзяржаўнага ўзначальваў яго на прафесійнай аснове.

S^S Маштабы гэтага праекта асабліва ўражваюць на фоне галечы і разрухі першых пасляваенных гадоў. На думку аўтараў праекта, акрамя навуковага і адміністрацыйна-тэхнічнага персанала музей павінен быў мець уласныя камендатуру, сакрэтную частку, ваенізаваную ахову, і, нарэшце, уласную гаспадарку. З 1948 г. пачаліся скарачэнні штатаў, прычым першымі ахвярамі станавіліся супрацоўнікі, якія знаходзіліся на акупіраванай тэрыторыі, альбо рэпрэсаваныя органамі дзяржбяспекі.

 Лавецкі Пётр Спірыдонавіч (1917–2003) музейны дзеяч. Нарадзіўся Жлобіне, пасля заканчэння сярэдняй школы вучыўся ў Мінскім педагагічным інстытуце. З лістапада 1942 г. – радавы, намеснік камандзіра па разведцы, начальнік штаба партызанскага атрада «Буравеснік» Мінскай вобл., член Мінскага падпольнага райкама ЛКСМБ. Са жніўня 1944 г. па пуцёўцы Беларускага штаба партызанскага руху на працы ў Белдзяржмузеі гісторыі Вялікай Айчыннай вайны. Займаў пасады загадчыка аддзела, намесніка дырэктара па навуковай рабоце, дырэктара (1968–1982), з 1982 г. на пенсіі. Заслужаны работнік культуры БССР.

 Скансэн – (літаральна: востраў акопаў, тэрыторыя, на якой захаваліся рэшткі фартыфікацыйных збудаванняў) назва першага музея пад адкрытым небам, адкрытага А. Хазеліўсам у 1891 г. у Стакгольме на востраве Дьюргардэн.

 Новая музеялогія – новы напрамак у развіцці музейнай тэорыі і практыкі, а таксама міжнародны рух, звязаны з пошукамі шляхоў абнаўлення і дэмакратызацыі музеяў, пераасэнсавання іх ролі ў сучасным грамадстве. Ідэі новай музеялогіі абапіраюцца на вынікі эксперыментаў новых музейных устаноў – экамузеяў, якія ўзніклі ў Францыі на пачатку 1970-х гг. Тэарэтычнае абгрунтаванне экамузея было ўпершыню зроблена Ж. А. Рыўерам, які выкарыстаў скандынаўскую мадэль музея пад адкрытым небам з адным адрозненнем – будынкі павінны былі заставацца ў іх арыгінальным кантэксце, без перасоўвання ў спецыяльна адведзенае месца.

 «Збор помнікаў гісторыі і культуры Беларусі» – структурнае падраздзяленне Інстытута мастацтвазнаўства, этнаграфіі і фальклора АН БССР створанае напрыканцы 1969 г. пасля пастановы Прэзідыўма АН СССР і Міністэрства культуры СССР 1967 г. аб падрыхтоўцы «Збору помнікаў гісторыі і культуры народаў СССР». Вынікам работы сектара стала выданне ў 1984–88 гг. сумесна з аддзелам археалогіі Інстытута гісторыі АН БССР і выдавецтвам «Беларуская энцыклапедыя» 7-томнага аднайменнага выдання, якое змяшчала больш за 14 тыс. артыкулаў пра нерухомую гісторыка-культурную спадчыну Беларусі.

^ Церашчатава Вольга Васільеўна (1926–1992), нарадзілася ў г. п. Лоеў Гомельскай вобл., з 1944 г. дабравольцам уступіла ў Савецкую Армію, некалькі год служыла ў Германіі. Пасля дэмабілізацыі скончыла Маскоўскі паліграфічны інстытут, аспірантуру Інстытута мастацтвазнаўства, этнаграфіі і фальклора АН БССР, дзе абараніла кандыдацкую дысертацыю. У 1969 г. узначаліла сектар «Збору помнікаў гісторыі і культуры Беларусі», з 1974 г. узначальвала групу музейага фонду, а з 1979 г. – Музей старажытнабеларускай культуры Інстытута мастацтвазнаўства, этнаграфіі і фальклору АН БССР. Аўтар шматлікіх навуковых прац па гісторыі беларускага мастацтва.

 Да 1991 г. з друку выйшлі тры зборніка: Помнікі старажытнабеларускай культуры. Новыя адкрыцці. Мн., 1984; Помнікі культуры. Новыя адкрыцці. Мн., 1985; Помнікі мастацкай культуры Беларусі. Новыя даследаванні. Мн., 1989. Рыхтаваўся да выдання чацьвёрты.

 Ляпеха Міхал Сымонавіч (1903–1992) з 1945 г. працаваў майстрам па выкапцы вапны ў Смаргонскім раёне. Высвятліў месцазнаходжанне сядзібнага дома Ф. Багушэвіча ў в. Кушляны, арганізаваў яго выкарыстанне ў якасці бібліятэкі, з 1951 г. яе вартаўнік. На аматарскіх пачатках на працягу амаль сарака гадоў праводзіў рамонтна-рэстаўрацыйныя і ахоўныя работы, збіраў матэрыялы, звязаныя з жыццём і творчасцю пісьменніка, стварыў мемарыяльную экспазіцыю, арганізаваў экскурсійны агляд сядзібнага комплекса.

 Белакоз Алесь (Аляксандр Мікалаевіч), беларускі музейны дзеяч, краязнаўца, педагог, нарадзіўся ў 1928 г. у в. Ляткі Ваўкавыскага павета. Пасля заканчэння Гродзенскага педагагічнага інстытута ў 1958 г. працаваў настаўнікам беларускай мовы і літаратуры Гудзевіцкай сярэдняй школы, дзе заснаваў музей. Распрацаваў методыку далучэння вучняў да літаратурна-краязнаўчага пошуку, музейнай справы. У 1990 г. быў прызначаны дырэктарам Гудзевіцкага літаратурна-этнаграфічнага музея. Заслужаны работнік культуры БССР.

9 АДІТ–15 – пятнаццатая штогадовая канферэнцыя, якія традыцыйна праводзяцца расійскім некамерцыйным партнёрствам «Аўтаматызацыя дзейнасці музеяў і інфармацыйныя тэхналогіі»ў розных рэгіёнах Расійскай Федэрацыі.

97