12. Публіцыстычная спадчына Цёткі

Заслугоўваюць увагі думкі Ц. наконт беларускай мовы, асветы – публіцыстычныя артыкулы “Шануйце роднае слова”, “Аб душы маладзежы”, “Папараць-кветка”. Друкаваліся ў “Лучынцы” і адрасаваліся пераважна беларускай моладзі.

Ц., як і Багушэвіч, вельмі высока цаніла бел. мову, заклікала любіць яе і шанаваць, бо развіццё нацыянальнай культуры, літаратуры, на яе думку, немагчыма без развіцця роднай мовы. Любоў чалавека да радзімы, да свайго народа праяўляецца перш за ўсе праз яго любоў да роднага слова. Ц. заклікае маладое пакаленне Беларусі аддаць свае сілы і здольнасці служэнню лепшым ідэалам чалавецтва.

Творчасць Ц. заўсёды заставалася аптымістычнай.

13. Наватарская роля я. Купалы ў развіцці беларускай паэзіі. Спецыфічныя рысы мастакоўскай індывідуальнасці (параўнаць з я. Коласам).

(Ів.Дам.Луцэвіч) - адзін з заснавальнікаў сучаснай бел. літаратурнай мовы, нар. паэт Беларусі, духоўны лідэр бел. нац. адраджэння. 7 ліпеня 1882 г. (па нов.ст.), фальв. Вязынка. Дробная шляхта. Луцэвічы ў 1870-х былі выселены з засценка Пяскі, дзе род жыў з XVII ст. Сям'я шматдзетная, пераязджала з месца на месца. Старэйшы, памочнік.Цікавіў бел. фальклор. Самаадукацыя. Вандроўныя настаўнікi, Сенніцкае нар.вучылішча, прыватная падрыхтоўчая школа ў Мінску. Толькі ў 16-гадовым узросце скончыу поўны курс (2 класы за год) бял.нар. вучылішча. Уплыў на фармір-не светапогляду - знаёмства з удзельнікам паўстання 1863 - 3. Чаховічам. Карыстаўся яго бібліятэкай, нелегальная літ-ра. Развіццё нац. самасвядомасці, цікавасць да мінулага Бел. Смерць бацькі 1902, каб пракарміць сям'ю 6 год (1902-08) на сваёй гаспадарцы, хатнім настаўнікам, прыказчыкам у панскім маёнтку, чорнарабочым, памочнікам вінакура. 1-ыя вершы – сентымент.-рамантычн. - па-польску (1902). Усвядоміў, што толькі праз родную мову можа выказаць свае думкi - ў той час было смелым крокам. Бел.мова была забаронена. Ранні бел. твор - "Мая доля"1904 – псіхал.самаадчуванне чалавека з народа, яго прыгнечанасць. 1905 газета "Северо-Западный край" - надрукаваны верш "Мужык" – 1-шы апублік. твор паэта на бел. мове. З гэтага часу - псеўданім Я.Купала, звяз. са святам Купалля, пошукам чароўнай кветкі, як пошуку лепшай долі для народа.1907"Наша ніва",верш"Касцу" – 1-е выступленнем Купалы ў белар-моўным друку. Пасля ў "Нашай ніве" друкаваўся рэг. Бяспраўнае становішча селяніна, прыгажосць роднай зямлі. Паэт-рамантык, з ідэямi рэв. абнаўлення, звязанымiз ідэаламi нац. Адраджэння. 1908, Санкт-Пецярб., 1-ы зборнік "Жалейка", вершы+паэма "Адплата кахання". Лірычныя творы з выразна адлюстраванай долi селянiна, памкненні народа і паэта як выразніка яго пачуццяў, ўпершыню верш "А хто там ідзе?"- стаў неафіцыйным бел.гімнам. "Жалейка" 2-чы канфіскоўвалася ўладамі.1908-09 Вільня, "Наша ніва" і адначас. бібліятэкарам. Пазнаёміўся з прадстаўнікамі рус.інтэлігенцыі, рэв-на настроенай моладдзю, пасяджэннi Бел.навукова-літ. гуртка студэнтаў-беларусаў Санкт-Пецярб. Універ-а. 1912 - сустрэча з Коласам. Дагэтуль знаёмыя толькi па творах. Сяброўства. 1910-13 паэмы "На Куццю", "На Дзяды", "Яна і я", рамантычн. паэмы на фальклорн. аснове "Курган", "Бандароўна", "Магіла льва", драм. паэмы "Сон на кургане", "На папасе", - буйнейшы прадстаўнік нац.рамантызму. Філасофскі роздум пра мінулае і будучыню роднага краю. 1910 другі зборнік "Гусляр"- рамантычнае светаадчуванне паэта, хваляванне за лёс Бацькаўшч. 1913 - трэці зборнік «Шляхам жыцця». 1937 зноў ў спісе ахвяраў рэпрэсій, аднак, мясцовыя органы не атрымалi санкцыi на арышт. 1939 ордэн Леніна. У час ВАВ жыў у Маскве, потым ля Казані. Заклікаў да барацьбы з немцамi - упэўненасць у перамозе. 28 чэрвеня трагічна загінуў (упаў у лесвічны пралёт з 10-га паверха) у гасцініцы "Масква" пры невысветленых абставінах. У 1962 г. урна з прахам паэта перавезена ў Мінск і пахавана на Вайсковых могілках.

Янка Купала - класік сусветнай і беларускай літаратуры, адзін з заснавальнікаў новай беларускай літаратуры і сучаснай беларускай літаратурнай мовы, народны паэт Беларусі, духоўны лідэр беларускага нацыянальнага адраджэння. Выступаў як паэт, драматург, публіцыст, перакладчык, грамадскі дзеяч. Беларуская літаратура праз творчасць Я. Купалы пецярбургскага перыяду пачала выходзіць на еўрапейскі культурны абсяг. Актуальныя праблемы быцця атрымалі ў ёй глыбокае філасофскае асэнсаванне, асвятляліся на высокім мастацкім узроўні, з улікам нацыянальных культурных асаблівасцей. Янка Купала пражыў няпростае жыццё, поўнае цяжкасцей і выпрабаванняў. Аднак яго высокія якасці як чалавека, грамадзяніна і творцы: сумленнасць, высакароднасць, гуманізм, любоў да свайго народа і Айчыны, вернасць вызначальнай ідэі ўсёй яго творчасці - нацыянальнаму, сацыяльнаму і духоўнаму разняволенню людзей, раскрытай на высокім мастацкім узроўні, заставаліся нязменнымі і неаспрэчнымі з цягам часу. Беларускі пясняр стаіць ў шэрагу тых вялікіх мастакоў свету, якім дадзена глыбока спазнаць сутнасць свайго часу, народа, яго гісторыі і выказаць гэта ў яскравай, толькі ім уласцівай форме. Можна сцвярджаць, што гучныя азначэнні, якія часта ўжываюць у адносінах да Купалы: вялікі пясняр беларускага народа, прарок нацыянальнага адраджэння і нават стваральнік нацыі з'яўляюцца цалкам дарэчнымі.

Якуб Колас - класік сусветнай і беларускай літаратуры, адзін з заснавальнікаў новай беларускай літаратуры і сучаснай літаратурнай мовы, народны паэт Беларусі. Выступаў як паэт, празаік, драматург, публіцыст, перакладчык, педагог, грамадскі дзеяч. Шлях, які прайшоў Якуб Колас, - адметны. Асноватворныя ўласцівасці яго жыцця і дзейнасці - сумленнасць, высокароднасць, нераўнадушша, імкненне дапамагчы ў цяжкіх абставінах, грунтоўнасць ва ўсіх жыццёвых праявах, вернасць сваім прынцыпам, адстойванне ў прамым ці ўскосным выглядзе ўласных поглядаў, любоў да радзімы і яе народа, клопат аб захаванні нацыянальнай самабытнасці беларусаў, аб беларускай мове, пратэст супраць рознага кшталту прыгнечання чалавека. Гэтыя якасці ў поўнай меры адбіліся на творчасці пісьменніка, які ўнёс значны ўклад у нацыянальную і сусветную літаратуру. Сярод творчых дасягненняў найбольш важкімі з'яўляюцца пашырэнне жанравых магчымасцяў беларускай літаратуры, выкарыстанне шырокай і актуальнай тэматыкі ў паэтычных і празаічных творах, узбагачэнне паэзіі філасофскай і пейзажнай лірыкай, спалучэнне лірыкі і эпасу, закладанне асноў беларускага рамана і беларускай дзіцячай літаратуры, філасофскае асэнсаванне рэчаіснасці праз алегарычны аповед, станаўленне норм беларускай літаратурнай мовы.