
- •1. Перыядызацыя бел.Літ.Хх ст. Яе нац.-гіст.-ыя і мастацка-эстэтычныя асновы.
- •2. “Нашаніўскі” перыяд у гісторыі бел. Літ. І яго актыўныя дзеячы. 2 плыні ў “нашаніўскім” руху.
- •3. Асн. Заканамернасці развіцця бел. Літ. Пач. Хх ст.
- •5. Жыццёвы і творчы шлях Ядвігіна ш.
- •6. Жанрава-стылёвая адметнасць прозы Ядвігіна ш.
- •Ядвігін ш. “Золата”. Спроба рамана.
- •Публіцыстычныя артыкулы і нарыс “Лісты з дарогі” Ядвігіна ш. .
- •Жыццёвы шлях Цёткі (Алаізы Пашкевіч).
- •На крылах рамантызму. Паэзія Цёткі.
- •Жанрава-стылёвая разнастайнасць празаічных твораў Цёткі.
- •Публіцыстычная спадчына Цёткі.
- •Старонкі біяграфіі Янкі Купалы. Наватарская роля пісьменніка ў развіцці беларускай паэзіі. Спецыфічныя рысы мастакоўскай індывідуальнасці (параўнаць з я.Коласам).
- •Праблематыка, жанравая эвалюцыя паэтычнага эпасу Янкі Купалы.
- •Аналіз паэм Янкі Купалы “Сон на кургане”, “На Куццю”, “На Дзяды”.
- •16. Гістарызм мыслення ў вершах Янкі Купалы 1918–1919 гг. Іх патрыятычны, філасофскі і гуманістычны змест ("На сход!", "Спадчына", "Час!", "Паязджане", "Забытая карчма", "Паўстань…" і інш.)
- •17 Публіцыстыка Янкі Купалы 1919-1920 гг. Праграма сцвярджэння беларускай дзяржаўнасці. Ідэя незалежнасці.
- •Янка Купала — драматург. Трагікамедыя “Тутэйшыя”. Праблематыка і жанравая адметнасць. "Тутэйшасць" як вынік трагічнага гістарычнага лёсу Беларусі.
- •Нацыянальны тэатр на пачатку хх ст. Уладзіслаў Галубок і станаўленне беларускай драматургіі. Аналіз п’ес “Галубка”, “Ганка”, “Пан Сурынта”, “Суд”, “Пісаравы імяніны” (дзве-тры на выбар).
- •Асаблівасці прозы Уладзіслава Галубка.
- •Вехі жыцця і творчасці Якуба Коласа.
- •Тэмы, матывы, вобразы кнігі паэзіі Якуба Коласа “Песні-жальбы”. Спецыфічныя рысы мастакоўскай індывідуальнасці (параўнаць з Янкам Купалам).
- •Нацыянальны свет беларуса ў паэме Якуба Коласа “Новая зямля”. Ідэя гаспадара ў творы. Асаблівасці паэтыкі. Прачытаць урывак з паэмы на памяць.
- •24 Канцэпцыя мастака і мастацтва ў паэме Якуба Коласа “Сымон-музыка”. Гісторыя напісання твора. Стыль паэмы, яе кампазіцыя.
- •Станаўленне Якуба Коласа — апавядальніка. Пісьменнік пра падзеі рэвалюцыі і першых паслярэвалюцыйных гадоў.
- •Філасофскі змест, паэтыка “Казак жыцця” я. Коласа.
- •Гісторыя стварэння, праблематыка і мастацкія асаблівасці трылогіі Якуба Коласа “На ростанях”. Духоўныя пошукі Лабановіча. Аднадумцы і антыподы героя ў творы.
- •Лёс Максіма Багдановіча: старонкі біяграфіі.
- •Зборнік м. Багдановіча “Вянок” як ідэйна-мастацкая цэласнасць. Інтэрпартрэты “Вянка”. Верш з кнігі на памяць.
- •Асноўныя матывы паэзіі Максіма Багдановіча.
- •Жанрава-стылёвы дыяпазон прозы Максіма Багдановіча.
- •Праблема красы ў эстэтыцы м. Багдановіча (вершы “у вёсцы”, “Вераніка”, апавяданні “Апокрыф”, “Апавяданне аб іконніку і залатару”, “Мадонна” і іншыя).
- •На шляху да эпасу: паэмы м. Багдановіча “Максім і Магдалена”, “Мушка-зелянушка і камарык-насаты тварык”, “Страцім-лебедзь”.
- •М. Багдановіч — крытык і даследчык літаратуры. Пытанне пра нацыянальны стыль: тэарэтычныя развагі і практычная дзейнасць пісьменніка.
- •Публіцыстычная творчасць м. Багдановіча
- •Алесь Гарун: цярністы шлях вяртання ў літаратуру.
- •Праблематыка і жанрава-стылёвыя асаблівасці паэзіі а. Гаруна.
- •Вобраз беларуса-адраджэнца ў зборніку а. Гаруна “Матчын дар”.
- •Жанравае і тэматычнае наватарства Гаруна-празаіка.
- •Пошукі а. Гаруна ў драматургічным жанры. П’есы для дзяцей: характарыстыка канфлікту і герояў.
- •Публіцыстычныя артыкулы а. Гаруна, ідэя незалежнай Беларусі ў іх.
- •Вацлаў Ластоўскі — пісьменнік, вучоны, грамадскі дзеяч.
- •Пазіцыя Вацлава Ластоўскага ў дыскусіях 1913 г. На старонках “Нашай нівы”.
- •В. Ластоўскі — майстар малых празаічных жанраў.
- •Асноўныя матывы, мастацкія асаблівасці паэзіі в. Ластоўскага.
- •Аналіз аповесці “Лабірынты” в. Ластоўскага.
- •Публіцыстыка в. Ластоўскага.
- •Вацлаў Ластоўскі ― крытык.
- •Францішак Аляхновіч. Вехі жыцця. Творчы шлях.
- •Пошукі ф. Аляхновіча ў галіне драматургіі. Праблематыка і змест п’есы “Няскончаная драма”.
- •Дакументальная аповесць ф. Аляхновіча “у кіпцюрах гпу” як прысуд сталінізму. Вобраз апавядальніка ў творы.
- •Міні-партрэт пісьменнікаў-нашаніўцаў к. Буйло, к. Сваяка, з. Верас, а. Гурло, я. Журбы (1-2 на выбар).
- •Жыццёвы і творчы шлях Максіма Гарэцкага.
- •Месца і роля м. Гарэцкага ў нацыянальным прыгожым пісьменстве. Рознабаковы характар таленту. Пакутніцкі лёс мастака.
- •Раннія апавяданні м. Гарэцкага: тэматыка, праблематыка, мастацкія асаблівасці.
- •Дакументальны жанр у творчасці м. Гарэцкага (“Сібірскія аблазкі “Люстрадзён”, “На імперыялістычнай вайне”, “Камароўская хроніка”, “Скарбы жыцця”). (2 творы на выбар).
- •Аповесць м. Гарэцкага “Дзве душы”. “Блуканне па пакутах” Ігната Абдзіраловіча.
- •Аналіз аповесцей м. Гарэцкага “Меланхолія”, “Ціхая плынь”, “у чым яго крыўда?” (1 на выбар).
- •Ідэйна-эстэтычныя ўстаноўкі м. Гарэцкага, вызначаныя ў артыкулах “Наш тэатр”, “Развагі і думкі”.
- •Старонкі біяграфіі Змітрака Бядулі.
- •Ранняя творчасць Змітрака Бядулі. Бядуля і мадэрнізм. Зборнік “Абразкі”. Паэзія.
- •Рэалістычна-бытавыя апавяданні Змітрака Бядулі.
- •Ідэйны змест фальклорна-рамантычнай аповесці Змітрака Бядулі. “Салавей”.
- •Алегарычны змест казкі Змітрака Бядулі “Сярэбраная табакерка”.
- •Публіцыстыка Змітрака Бядулі
- •Жыццёвы і творчы шлях Цішкі Гартнага, грамадска-палітычная дзейнасць
- •Асноўныя матывы, мастацкія асаблівасці паэзіі Цішкі Гартнага.
- •Апавяданні Цішкі Гартнага: тэматыка, праблематыка, мастацкія асаблівасці.
- •Раман Цішкі Гартнага “Сокі цаліны”. Гісторыя напісання. Ідэйна-тэматычны змест. Жанравыя асаблівасці. Вобраз Рыгора Нязвычнага. Сучаснае прачытанне рамана. Выдаткі і дасягненні.
Алегарычны змест казкі Змітрака Бядулі “Сярэбраная табакерка”.
Сярэбраная табакерка
Напомним сюжет сказки: главный герой — дед по фамилии Заяц, у которого есть серебряная табакерка. Из нее он любит нюхать табак, который называет небесной пылью, и даже угощает им маленьких внучат. Дед сочиняет для внуков сказку с продолжением об истории табакерки: якобы их предок, мифический Дида–Дед когда–то посадил в нее саму Смерть. Борьба деда и его крестьянско–рабочих товарищей с рыцарями смерти, панами, ксендзами и прочими эксплуататорами, и есть основная линия повести.
Отдельный упрек рецензента вызывает пристрастие героя к табаку: «Чхи», «Апчхи», «Чых–пых» повторяются в различных вариантах очень часто на протяжении всей сказки, и этим «Апчхи» сказка и заканчивается. Чихание описывает автор, как величайшее наслаждение, поднимающее самые лучшие чувства». Причем в минуты нюханья у деда «мутныя вочы станавiлiся ясныя, як у юнака, рукi i ногi не дрыжэлi, i галавой ён пераставаў рабiць «не, не» (т.е. переставал трясти головой).
В эпоху «кислотной» литературы Берроуза, Уэлша, Бегбедера эти пассажи Бядули и его «растаманский заяц» выглядят предтечами жанра. Однако «табачные сцены» в том варианте сказки, который сегодня известен, сохранились. Куда хуже, что, по мнению рецензента, «Заяц деда–дед философствует как чистейшей воды метафизик и идеалист. Ведь «по «теории» старого зайца классовое капиталистическое общество бессмертно, его ликвидировать, ниспровергнуть невозможно потому, что смерть находится в серебряной табакерке деда–деда, рабочие и бедняки сделать ничего не могут».
Но основные нарекания критика и последующие коррективы вызвала глава о том, как изменился мир, в котором не стало смерти. Змитрок Бядуля создает утопию, в которой нельзя не усмотреть аллюзии с библейскими сценами. Львы и ягнята идут вместе, ими управляет маленькая пастушка. Волк воркует с овечкой, орел посадил на спину стайку больных гусят, муха учится у паука ткать... Н.Казюк отмечает как неудачную сцену великой радости рыб, получивших бессмертие, и их выяснение отношений с рыбаком. «[...] молодой рыболов положил на минуту ладонь на лоб, его нечто осенило, и он закричал: «Цяпер я зразумеў! Зразумеў!» — он достал из кармана ножик и порезал все свои вентери (сети. — Авт.) на кусочки. Потом сел в лодку, оттолкнулся веслом от берега и поплыл. Но рыбы окружали лодку и не давали двигаться несчастному рыбаку [...] рыболов вынужден раздеться и броситься в воду, потому, что на лодке он двигаться не мог. Рыба сразу же бросилась на рыболова со всех сторон [...] «лезла яму на спiну, на галаву, давалася ў рукi, выслiзгвалася, шчыкатала яму пяткi».
Короче, «автор своим произведением полностью отошел от теории Дарвина и от теории Маркса».
Трупоносы и трупоеды
Но самые экзотические фрагменты касаются того, как бессмертие восприняли люди. Это показывается на примере семьи портного Юрки Дратвы. В напечатанном варианте сказки этот персонаж остался, но эпизод с «просветлением» его семьи вылетел.
Итак, большая и голодная семья портного ждет сигнала главы семьи, дошивающего сапог, чтобы накинуться на свежесваренный картофель и селедку. Но тут на всех «находит бессмертие»... Чтобы понять дальнейшую сцену, нужно, наверное, вспомнить теории вегетарианца Льва Толстого о том, как плохо есть трупы, и прочий буддизм.
«– Тата... татачка... кiнь... Гэты бот — кавалак трупа ад каровы, ад каня, ад казла! Кiнь яго! Нам страшна... страшна. [...]
— Спалiць! Спалiць!
— Каб звання трупнага ў хаце не асталося!»
И семья сапожника начинает вдохновенно бросать в печь все вещи и продукты, имеющие животное происхождение. Сапоги, ремни, костяные пуговицы... В печи же оказывается и злосчастная селедка.
«Хатнiя шукалi з выпучанымi ад агiды вачыма па кутках кавалкi «трупаў» i радасна крычалi:
— Добра! Добра! Добра!
Людзi чаплялiся за свае ўласныя панчохi, валiлiся, узнiмалiся i гаварылi, нiбы апраўдвалiся:
— Больш не будзем! Не трэба нам магiльнiку ў хаце! Не хочам быць трупаносамi i трупаедамi! Годзе! Годзе!»
Подобное происходит по всей Земле. Босые, раздетые, но счастливые люди сжигают «трупы». Можно понять, почему Николай Казюк цитирует текст целыми страницами:
«Былi магiльнiкi ў розных будынках, якiя людзi называлi «божымi дамамi»: торы, евангеллi i караны, пiсаныя ад рукi на пергамiне, старадаўнiя рукапiсы на свiной i цялячай скуры, скураныя фолiянты. А тое, што ў iх было напiсана, таксама пахла трупам — усё аб смерцi ды аб смерцi.
Тысячы кнiг выносiлi з бiблiятэк. У тых кнiгах былi альбо гiмны смерцi, альбо страх смерцi, альбо фiласофiя аб смерцi. Запыленыя бiблiятэкары i бiблiятэкаршы пералiствалi кнiгi i выкiдвалi iх праз вокны i дзверы на вулiцу.
Усё гэта пахла трупам. Усё гэта трэба было спалiць, каб i звання не засталася. Iх попел трэба было пахаваць у зямлi, як апошнiх нябожчыкаў».
По всей Земле горят страшные костры.
Не правда ли, картина для нас, знающих, как проходят «культурные революции», удручающая. И вполне соответствующая приведенной в начале статьи установке Николая Бухарина. Ведь вслед за книгами, как известно, берутся за авторов. Должно быть, и Змитрок Бядуля знал о костре во внутреннем дворе здания НКВД, в котором сожгли конфискованные рукописи. Изображение такой радикальной дороги к «светлому будущему» — это было уже слишком...
После уничтожения «трупов» все население Земли, включая младенцев, начинает нюхать табак. А нищие, которых в бессмертном мире пруд пруди, бегают за табакерковладельцами и выпрашивают понюшку (растаманский рай!).