1. Алеуметтендиру процесинин негизги денгейлери

Алеуметтену курылымына, алеум. теориялар мен козкарастар корсететин когамдык кубылыстын аукымына орай жекелеген денгейлерди болип айтуга болады: 1) жалпы теориялык социология 2)орта денгейдеги социология теориялары (жеке жане арнаулы). Буган, маселен, кала социологиясы, билим беру соц., саясат соц. Т.б. жатады. 3) накты социологиялык зерттеулер.

1. Жалпы социологиялык теориялар, макросоциологиялык зерттеу ретинде когамнын жане жалпы тарихи процесс дамуынын мангилик кезенин карастырады. Ж.с.т. Денгейинде кез келген алеум. Кубылыстардын п.б. мен омир суруинин оте терен себептери туралы, когам дамуынын козгаушы куштери, т.б. жониндеги гылыми корытындылар жасалады.2. Орта денгейдеги социологиялык теориялвр когамдык омирдин жеке салаларын, жеке алеум. топтар мен институттарды карастырады, мундай жагдайды алеум. экономикалык катынастар, адамнын ондиристик кызмети, асиресе онын алеум.аспектилери, сонымен катар халыктын ар турли категорияларынын енбек жагдайы, халыкка билим беру, денсаулык сактау, т.б. Маселелерди зерттейди. 3 социологиялык зерттеулер нитижесинде алынатын гылыми корытындылардын жалпылык дарежесине сайкес бул зерттеулер теориялык жане эмпирикалык болып екиге болинеди. Теориялык зерттеулер ушин манызды маселе – алеум.омир саласындагы жиналган накты материалдарга терен корытынды жасау. Ал, эмпирикалык социология тикелей бакылау, сурак кою, кужаттарды талдау, статистикалык материалдар, фактилер жинаумен шугылданады. Булар бир бирин толыктырып отырады. Социологиялык зерттеудин алдына койылатын миндет пен максатка сайкес социология фундаментальды жане колданбалы болып екиге болинеди.

2. Енбек – когам ондирис негизи.

Енбек - когам мен адам емириниц негизги шарты. Енбек адам мен табигат арасында жасалынатын жуйе жане осы жуйеде адам ез арекетимен озинин табигат пен карым-катынасын бакылайды, реттейди. Осы енбектин аркасында адам оз омирине болинди жане адам болып каланды. Енбек нагыз адамды, адамдык когамды жасады, сондыктан енбек адамнын баска нарселер арекетимен гана иске асады. Сол себепти, енбек аркашанда ужымдык арекет ретинде коринеди. Енбек жане ондирис жуйелеринде адамдар белгили бир байланыс пен карым-катынаска туседи, тек когамдык байланыс аумагында жане олардын табигаттагы карым-катынасында ендирис белгили бир орын алады енбек - адамнын табигатпен карым-катынасын корсететин жане барлык когамдык формалар ушин, куши бар адамдардын бир-бири мен карым-катынасын корсететин абстракция, бирак, бул коптеген енбек турлери толыгымен дамыганда жане енбектин накты бир тури адамзаттык арекеттердин ар турлилигине бегеу бола алмаганда коринеди. Ири машиналарды ондеу натижесинде енбектин накты турлериниц жиынтыгы дамыганы коринеди. Тек кана адам енбектин нагыз субъектиси бола алады, ал машиналар, жануарлар жумыс истейтин табигаттын бир болиги болып табынады, бирак та енбек дегенимиз бул пайдалы когамдык кызмет. Бул угым алеуметтик тарихи алемди турлендирип, адам осы турлендиру жуйесинде жана максаттар койып, коптеген киын маселелерди шешеди. Ецбек бай адамдар гажайып заттар келтиреди, бирак та ол жумысшылардын кедейленуине акелип соктьфады. Енбектин максаты адамдардын турмыс жагдайын котеру ушин мумкиншиликтер куру болып табынады. Адам енбеги дамуынын биринши сатысы - бул дастурли немесе индустрияга дейиши когам. Бул кезде колмен истелинетин ондируши енбек толыгымен устемдик жасаган, жане устемдик жасаган элита азинин койган шагын талаптарына канагаттанып отырган. Енбек физикалык ауыр жане тартымсыз тек адамды тамактандыруга арналган болды (ауыл шаруашылыгы). Сонымен катар, бул кезде экономикадан тыс итермелеу (кулдык, крепоснойлык) болды: айтпесе адамдар жумыс истемеди, онеркасип жанадан осе бастаган жагдай да болды. Екинши сатысы - машина ендирумен сипатталатын индустриалды когам. Шаруашылык курылымында онеркасип басым болды. Ецбек аздап ауырлау жане тартымсыздау болды: бул кезде материалдык кызыгушылык туринде экономикалык итермелеу болды. Ауыл шаруашылыгы жане ондириленетин онеркосиптер екинпии жоспарга калды, биринши кезекте - индустрияны ондеу. Биринши сатыга караганда онимдилик жогары, негизги материалдык кажеттиликтер жеткиликти олшемде канагаттандырарлыктай болды.

Когамнын дамуынын ушинши сатысы казир тек мына елдерде дамыган: жапония, акпи, германия. Бул - постиндустриялды когам, ол тек автоматты енбекке негизделген. Негизги салалары: билим, гылым жане кызмет керсету. Онеркасип ушинши орынга калды, биринши кезекте - акпаратты ондеу. Енбек материалдын реттеуди кажет етпейди. Постиндустриалды когамда енбекке ынтаны енбекке козгайтын ипгки себептер алмастырады (мысалы, берилген жумыска кызыгушылык). Енбектин енимдилик шеги оте жогары. Капиталистерде жогары пайда, ал жумысшыларда жаксы енбек акы . Когамдык ондирис жуйесинде негизги рел материалдык ондириске жатады. Материалдык ондирис - ендируши жане жеке кажеттиликтер ушин материалдын игиликти ондиру тасили. Материалдык - ондиристик арекет адамдардын материалдык талантарын канагаттандыруга багытталган: тамакта, киимде, уйлерде.когамдын ондиристин негизги элементтеринин бири рухани ондирис. Рухани ондиристин карапайым манызы ретинде рухани багалар ондирисин, атап айтканда, гылыми билимди корсетуди, ал ен маныздысы ретинде ондиристеги адамдардын ис-арекетинин алмасуын, рухани багалардыц тутынылуы мен билинуин айтуга болады. Бул жерде ен ерекше ролдерди ондиристин манызды турлери - дин, зан, философия, гылым, онер аткарады.материалдын жане рухани ондиристер бир максатпен байланысты: екеуи де когамдык карым-катынастагы адамдардын ендириси. Енбек алеуметтиги - алеуметтик процесс ретинде енбектин осерин, енбек тиимдилигинин осуин, ецбекте техникалын жане алеуметтик шарттардын адамдарга озара байланысын зерттейтин алеуметтануынын болиги. Адам мен когамнын жасалыну жуйесин енбектин негизги уш ерекшеликтери болип алуга болады.

3.Уйымдастырудын алеуметтануы

Ар уйымнын адамдар жасаган табигаты бар. Уйым оз курылымын жане технологияларын курделендируге умтылады. Уйымнын арнаулы органы онын мушелеринин максатгарын камтамасыз етип, олардын умтылыстарын реттейди. Осы кызметти баскару деп атайды. Баскару уйымнын барлык боликтеринин кызметинин багытын камтамасыз етеди. Мемлекеттик мекеменин ар болиминин жумыскерлеринин жумыс уакытын, олардын жумысынын саны мен сапасын реттейтин молшерлери мен ережелерин жасайды. Болимнин басшысы баскару кызметин аткарып, осы молшерлер мен ережелердин орындалуып. Бакылауды жоне мадактау мен жазалау тасилин колданады. Уйымды баскарудын алгашкы синаттауларын г.файоль бел-гилеген. Жалпы сипаттамаларына арекеттин жалпы багытын жоспарлау жане алдын ала кору; адамдык жане материалдык корларды уйымдастыру; жумыскерлердин ис-эрекетинин онтайлы тартибин сактау ушин уйгарымдар беру; ортак максатка жету ушин эр турли ис-арекеттерди уйлестиру жане бар ережелерге жэне калыптарга сойкес уйым мушелеринин журис-турысын бакылау.бул - xx г. Басындагы баскару удерисинин сипаттаулары. Казирги уйымдардын курылымы элдекайда курдели, технологиясы аса курдели, жумысшы кушинин биликтилиги жогары; онын устине уйымдар казирги нарыктын курдели курылымында арекет етеди. Сондыктан бугинги баскару - онерге, ойынга, жогары гылымга тан. Казирги баскару жуйесинин жобасы мынадай: 1) уйымдаскан бирлестиктин жетекшиси мен бастаушысы ретинде; 2) озара арекет-туйисулерди калыптастыру жэне колдау; 3) акпаратты кабылдау, ириктеу жане тарату; 4) корларды уйлестиру; 5) жумысшы кадрлардын а»ымын жэне бузушылыктардыц алдын алу; 6) келисим жургизу; 7) жаналыктарды ешизулерди жургизу; 8) жоспарлау; 9) багынушылардын ис-кимылдарын бакылау мен багыттау. Будан баска да баскару эрекеттери бар: жарнамамен шугылдану, косымша каражатты табу жэне т.т. Нагыз баскарушы жогары биликти маман болуы керек. Баскару тобына кенсешил акимшилик киреди.

13-билет.