2. Алеуметтик инженерия жане ондиристин алеуметтик корлары.

Алеуметтик инженерия - ол, баскарудын перспективти жане кунделикти маселелерин шешу ушин, практикада, колданбалы зерттеулердин фундаменталды гылымынан альгаган билимнин колданылуымен байланысты кызмет.Алеуметгик процестерди реттеу мен баскарудын кадай тасилдери бар?Бул жерде биз схоластикалык процестермен ис аткаратын болгандыктан, буйрыктык, акимшилик, дерективтик баскармаларды есепке алмаймыз.Алеуметтик процестерди когамга керекти бейнемен журетин шарт жасай отырып баскаруга болады. Бул - материалды - заттык шарт. Мысалы, зиялы кауым мен ауыр жумысшылар арасьюдагы ерекшеликти ескерилетиндей азайту ушин каражатты автоматтандырумен кадрларды кайта дайындауга салу керек. Бул акимшиликти - уйымдык шарт."алеуметтану маселеси - адамнын кылыктарын алдын ала кору ясане оны баскару" империализм жэне прагматизм алеуметтану туралы кезкарасты инженерлик гылым ретинде карастырылады.Ондиристик процестерде олар еки турге болинеди":Адамньщ енбек куралымен рационалды биригу заты ретинде, баскарудын гылыми уйымы корсетиледи.Адам мен адамньщ рационалды биригуи, карым-катынасы жане баскармалык катынасын зат ретинде корсететин, гылыми баскармалык уйым. Осынын шектеуинде алеуметтик кызметтин сатылары болып келесилер табылады: алеуметтик - техникалык жобаны - жумыс орны уйымдастырудын картасы, жумыс жэне одан тыс уакытыньщ хроно - картасы т.с.с. Жасау. Практикалык келилдемени негизу социотехникалык жаналану процеси.Уйымньщ адеттеги жумыс истеу шарттарында енгизгиш жуйени иске асыру. Осылай, алеуметтик инженер баскарамалык кызметтин курылымдык болиги

3. Айкындау тусиниги.Терминдер.

Багдарлама карастырылатын проблеманы дал айкындауга, зерттеудин максаты мен миндетин белгилеуи, зерттеу мен панинен аныктап, алдын ала талдаулар жургизуге, болжамдар жасауга, негизги угымдарды болип алуга, оларды тусиндирип, тексеруден откизуге мумкиндик беруи кажет. Максатты дал айкындау багдарламанын аса манызды методологиялык талабы.талдамалык зерттеу багдарламасында максат карастылып отырган кубылыстын, прцестин курамдас боликтерин сипаттап кана коймай,гонын пайда болу,даму себептери мен деректерин аныктауга багытталуы керек. Егер эмпириялык социолгиялык зерттеудин максаты зерттеуши мен тапсырыс берушиге толык тусиникти болмаса, онда сонгы сатысында екеуинин арасында келиспеушилик тууы мумкин. Максат дал тусиникти болуы ушинол буге шигисине дейнн айкындалады жане багдарламада максатка негизделген басты жане косымша миндеттер корсетилели. Багдарламада зерттеудин миндети проблеманы талдау мен шешудин негизиги жане косымша талаптары корсетилген нактылы нускаулар жиынтыгы туринде болады. Кез келген зерттеуде миндеттин жалпы турине жане малиметтер алуда жатады. Социолгиялык нысан турли факторлардын асердин курдели де коп кырлы жуйе болгандыктан багдарламада эмпириялык зерттеудин мндеттерин айкындаганда проблеманы тутас куйинше шешуге багытталган негизги миндеттер мен проблеманын жекелеген жактарын карастыратын косымша миндеттер болинип корсетиледи.Косымша миндеттер болашак зерттеулерге дайындау, белгили бир адистемелик маселени шешу ушин де койылу мумкин.

20-билет.

1. Отбасы омирлик циклынын негизги кезендери. Некенин жане отбасынын стажы, тиртилик етуи барысында отбасындагы озгеристер, узактык параметрлери "отбасыньщ омирлик цикли" немесе "омирдеги отбасы цикли деген тусиникке алып келди. Отбасылык цикл отбасылык жаналыктарга байланысты ата-аналык стадиямен некенин басталуынан бастап - аякталуына дейинги аралыкта аныкталады. Отбасьшык цикл - ар турли жаналыктарга негизделуи мумкин. Ян щепаньский ажырасу шарты жок болган жагдайда 3 фазага боледи: баланын дуниеге келуине дейинги аралык, ересек балалардын ата-аналарынан болек шыкканга дейинги алеуметтендиру жане де жубайластыктын ыдырау санын кобейтип отбасынын омирин толык бейнелеуге тырысады. Олар ауру, айырылысу, олим, ажырасу жане т.б. Айта кететин тагы бир жай: казирги заман талаптарына сай когамга эту ушин отбасынан баска осыншама коп озгеристерге ушыраган алеуметтик кубылыс жок шыгар. Акырында, отбасы озгерди, езгеруде жане озгереди де. Осы озгеристер когам дамуына оз ыкпалын тигизеди

2. Инженерлердин касиби мобильдиги. Касипорындардагы жии колданылатын лауазымды кызмет турлери: 1) касипорын жетекшилери 2) тип, болимдердин лабораториялык басшылары 3) ауысым бастыгы 4) ага инженерлер 5) инженерлер 6)шеберлер 7)техниктер. Булар кызмеи барысында жогарылауы, лауазымды осуи абден мумкин мундай кубылысты инженердин касиби мобильдиги деп аталады. Онын себептери алуан турли болуы мумкин. Кызмеи мазмуны тургысынан онеркасип саласындагы инженерлик кызметтин ен коп тараган турлери: конструкторлар, жобалаушылар, технологтар, механиктер, менеджерлер, диспечерлер, жоспарлаушылар т.б.Инженерлик енбек коптурли акыл ой енбектеринин арасында корнекти орын алады. Оганкогамдьщ ондирис жуйесиндеги онын ролин корсетип, сапалык жане сандык биркатар сипаттар тан.

Алеуметтик инженерия алеуметтик баскарушылыкты жане бакылауды иске асьиру мен байланысты жане алеуметтик сериктестиктин болуы мен алеуметтик жанжалдардын болмауына септигин тигизеди.

Алеуметги - инженериялык кызметтин шекаралары социолог - приюиадник функцияларыньщ еки блогымен аныкталады. Бириншиси келесилерди кайталамасыз етумен байланысты:

-1 уйымдык жобалау жане куру;кадрларды тандау, орналастыру жане жылжыту;максатты маселелерди шенгу ушин жеке адамдарды жане озинди уйымдастыратын алеуметтик топтардын механизмдерин колдану.

Екиншиси келесилерди камтамасыз етумен байланысты:

Алеуметтик топтар мен когамньщ алёуметтик бутиндигин колдану;

Алеуметтик уйымдар жумысшыларына койылатын талаптар мен нормалардын сакталуы.

Алеуметтик процестерге комплексти асер ету, уйымнын менеджин жасауда, енбектин онимдилигин котеретин, алеуметтик кернеуликти томендету ушин кабылданган жуйенин кундыльщтары негизинде адамдардын минез-кулкын багалауда жане баскаруда жии колданылатын техникалар мен адистемелер, ерекше процедуралык ережелер ретинде социотехника комегимен иске асырады.

Ресейдин коптеген машина курылыстык онеркасиптеринин инженерлери мен баскарушыларынан сураныс жасаганнан кейин келеси сапалардын рети аныкталады:

Билим жане искерлик:

•техниканы билу,

• техшкалык жуйелерди билу .

• экономикалык категориялармен ой туйе билу

• адамдардын жумысын уйымдастыра билу

• гылыми-техникалык акпаратпен багдарлана билу

• стандартгы емес техникалык жане технологиялык шешимдерди таба билу

• кужатгарды есимдей билу

• жалпы ой шенбери, мадени дедгейи, жалпы эрудиция

•алдынгы уакытка есептей билу жане ахуалдык озгеруин алдын ала коре билу

•стандарттау, метрология жане баскару сапасы туралы сурактарды билу

Жеке адамдык сапалар:

•иске шыгармашылык козкарас

•ынталылык

•шапшандык коръету

•билим жане тажирибелик

•шешим кабылдауда дербестилик

•тапсырылган иске жауапкершилик сезим

•адамдармен катынаста кайырымдылык

•шыдамдылык

•жумыста отырыкшылык жане нактылык

•тартиптилик

3. Кажетти акпараттар мен гипотезаларды сурыптау. Нени зерттеу керекгиги аныкталган сон, зерттеу жумысын калай жургизу керек деген орынды сурак туындайды. Ол ушин зерттелтин проблеманы элементгерге болип, сонан сон, сол элементтердин курамды болимдерин аныктаган жон. Сойтип оны схемага тусиру керек. Схема проблемага катысты элементтерди корсетеди жане олардын бир-бирине катынасы мен байланысын бейнелейтин болады. Схема дайын болганнан кейин, коземел курылады. Коземел /гипотеза/ деп кайсыбир фактыларды, кубылыстар мен процестерди тусиндиру ушин жасалып, олардын дурыстыгын бекитип немесе жокка шыгаруды айтады. Сурыптау жумысын жургизу жиынтыкка байланысты болады. Жиынтыктын еки тури бар: бас жиынтык жане ириктелген жиынтык. Бас жиынтык деп проблемага катысты бакылауга алынатын букил беликтин жиынтыгын айтады. Бас жиынтык территория, мерзим, ондирис саласы немесе кесиптик, функциялык шенберди камтумен шектелген. Ириктелген жиынтык бас жиынтыктын болиги бола отырып, азирленген адистемеге немесе ириктеп, тандап алу багдарламасына сайкес зерттелетин объектинин есебинде болады.

21-билет.

1. Казакстандагы демографиялык саясат жане отбасынын алеуметтик дамуы. Алеуметтанумен демографияда балалар санына байланысты отбасыларын 3 турге боледи: биринши - аз балалы отбасылар, мунда алеуметти козкарас жагынан балалар саны аз. Отбасынын курылымьнын алуан турлилиги отбасы классификациясын шешу кезинде пайда болады жане отбасыньн уакыт отуине байланысты отбасылык омирдин басталуынан бастап сакталуына дейинги озгеруин камтиды. Некенин жане отбасынын стажы, тажирибеси барысында отбасындагы озгеристер, узактык параметрлери "отбасынын омирлик цикли" немесе "омирдеги отбасы цикли деген тусиникке алып келди.

Отбасылык цикл отбасылык жаналыктарга байланысты ата-аналык жануямен некенин басталуынан бастап - аякталуына дейинги аралыкта аныкталады. Отбасылык цикл - ар турли жаналыктарга негизделуи мумкин. Ян щепаньский ажырасу шарты жок болган жагдайда 3 фазага боледи: баланын дуниеге келуине дейинги аралык, ересек балалардын ата-аналарынан болек шыкканга дейинги алеуметтендиру жане де жубайластыктын ыдырау санын кобейтип отбасынын омирин толык бейнелеуге тырысады. Олар ауру, айырылысу, олим, ажырасу жане т.б. Айта кететин тагы бир жай: казирги заман талаптарына сай когамга эту ушин отбасынан баска осыншама коп озгеристерге ушыраган алеуметтик кубылыс жок шыгар. Акырында, отбасы озгерди, езгеруде жане озгереди де. Осы озгеристер когам дамуына оз ыкпалын тигизеди. Осы максаттарда адетте салыстыру ушин "дастурлик" жане "казирги заман" отбасыларыныц нускасы пайданылады. "дастурлик" отбасы дегенде алдымен туыстык, -отбасылык когам омирин куру адиси козге туседи.

2. когам жане билим берудин бир-бирине тауелдилиги. Билим алеуметтик кызмети жонинен белгили дарежеде дербестиги бар жуйе, онын когамнын дамуына жане жумыс истеуине жигерли турде асер ету кабилети бар. Билим жуйесинин дамуы жане кызмети когамнын ондирис тасилдерине, экономикалык катынасына, олар аркылы п.б. Алеум. Катынастар мен алеум. Курылымга, саяси жане идеологиялык катынастарга байланысты. Сонымен катар, билимнин алеум.кызмети жалпы адамдык талапка жане адам баласы жинактаган билимди урпактан урпакка беруге, жеткизуге,билим алу мен мадениеттиликтин талабы мен кажеттилигине байланысты.Билим беру – букил когам мушелеринин адамгершилик, интеллектуалдык, мадени дамуынын жогары денгейин жане касиби билимдерди камтамасыз етуге багытталган тарбие мен окытудын уздиксиз процеси. Билим беру жуйесинин басты миндеттери: улттык жане адамдык казыналар, гылым мен тажирибенин жетистиктери негизинде жеке адамды калыптастыру жане дамыту ушин кажетти жагдайлар жасау, жеке адамнын рухани жане куш-куат мумкиндиктерин ашу, адамгершилик пен салауатты омир салтынын берик негиздерин калыптастыру, арбир адамды дамыту ушин жагдайлар жасау, онын интеллектисин байыту, азаматтыкты, отбасынын, халыктын, когамнын жане мемлекеттин алдындагы жеке адамнын кукыктары мен миндеттерин угынуды, сондай-ак когамнын мадени, когамдык-экономикалык жане саяси омирине катысу кажеттиликтерге тарбиелеу, барлык адамдарга жалпы жане касиптак билим алу ушин мумкиндик жасау, жеке адамнын шыгармашылык кабилеттерин жане эстетикалык тарбие беруди дамыту, халыктардын мадениетин жане дастур салтын окып уйрену ушин жагдайлар жасау. Жалпы билим адамнын жане когамнын омиринде оте зор орын алады.

3. Cурактардын жазылуы. Сурау жургизу - 2 негизги турде жургизиледи: сухбат пен анкеталык сурау. Сухбат стандартталган пишинде журеди. Шынында бул да анкета, тек кана сухбат береди. Осылай ол суралатын адамнын реакциясына карай ози дал тусинистикке ие болуы ушин суракты аныктайды. Осыган коса, суранатын адамнын жауаптарыньн барлык нюансьн ескеруи кажет. Бунын бари сухбаттын алеуметтик акпараттын далдигинин жогары болу адиси ретинде асерли болуына жагдай жасайды сурау жургизу адиси, ен бастысы жаппай анкеталык сурау жургизу адиси -бул алеуметтик акикатты тусинудин куатты аспабы. Онда, бир жагынан, типтик кездейсок емес алеуметтик кубылыстардын бекитилуин, улкен сандар занын, ыктималдыкты статистика акпараттарын толык пайдалануга мумкиндик беретин жаппайлык болады. Екинши жагынан, натижелердин математикалык далдиги мен манерлилиги, оларды катар кою мумкиндиги, ар турли статистикалык операциялар жургизу. Осы жагдайда анкеталык сурау жургизу анонимдикти, суралынатын адамнын тауелсиздигин сактауга мумкиндигин жасайды, зерттеушинин тура асерин, кысымнын мумкиндигин шектейди.анкета курылымына кириспелик болим (мунда сураудын ким жургизип жаткандыга, анкетаны толтыруга арналган нускаулар корсетиледи).б) толкужат (респонденттердин алеуметтик-демографиялык сипаттамасына арналган сурактар: жынысы, жасы, билими, мамандыгы, жануялык жагдайы). В)негизги болими) сурактардын болиги - карапайым, байланыстык сурактар.олардын максаты - респондентти кызыктыру, маселеге тарту. Сурактар шешимде карапайым, ал жауаптар женил болуы керек.д)негизги сурактар. Олардын мазмуны зерттеулердин максаттары жане шарттарымен аныкталады. Курдели сурактар, ойлауды, анализди, естин белсендилигин талап етеди.3-болим - корытынды сурактар.анкетаны толтыруга 35±10 минут кетеди, ойткени респонденттин ыкыласы томендейди.практика сурак коюдын бирненше карапайым ережелерин жасап шыгарады:

"аса ащы" сурактарды коймау;

Конилге тиетин сурактар коймау;

Адамдар биле алмайтын сурактар коймау;

•сурак накты, анык, екинши рет айтуды талап етпейтиндей болуы керек; сурак оны тусинетиндей "есуаска" есептеле отырып шешиле алатын болуы

• сурак суралатын адамга тусиникти тилде (касиби жаргонда) болуы керек;

• сурак кандай да бир жауапка итермелеу керек. Сурактарды жиктеу сурактар пишини бойынша жабык, жартылай жабык жане жартылай ашъгк болуы кажет.тандамалы сурактын бир тури ретинде шкалальщ сурауды айта аламыз. Мысалы: "сиз оз клубыныздын откен жолгы жумысьга калай багалар единиз?" -ате жаксы - 5жаксы - 4 орташ- 3нашар – 2 оте нашар - 1 ашык сурактар – респондентке епщандай жауаптар варианты берилмей, оз калауынша жауап бере алатын сурактар. Мысалы: "оз жумысынызда сизди не кызыктырады, тартады?"жартылай жабык сурактар - усьшылган жауаптар санында "баска" немесе "тагы не" позициялары болады.тура сурак - бул респонденттен тура акпарат алуга мумкиндигин беретин сурак. Мысалы, "сиз оз жу'мысьщызга конилиниз бола ма?"жанама сурактар - кажетти акпаратты тура емес, сурактар сериясы кемегимен алуга комектесетин сурактар.сурактарды жиктеу мазмуны бойынша окигалар, фактилер жайындамотивтер багалар, ойлар жайында

22-билет.

1.Айел жане отбасы. Ерекше бир маселе, бул отбасылык катынастардагы айелдердин когамдагы орны л.н.гумилев жазгандай, коне туриктерде ол оте жогары турды. Мысалы: "баласы уйине кирип келе, биринши анасына, сосын акесине иилген'" . Туыстык карым-катынастар адамнын бюрократиялык карьерасында белгили бир роль аткарган жане де аткаруда. Когамдык омирди мемлекеттендиру процеси отбасына ыкпалын тигизбеуи мумкин еместигин айта кеткен жон. Мемлекет когам ушин де, отбасы ушин де, жеке адам ушин де маселелерди жинактауга тырысады. Отбасын курайтын катынастар ретинде отбасы омиринин ар жактылыгын болетин жане отбасы белгилеринин кен тизимимен аякталатын аныктамалар коп. Мысалы: отбасы - бир-биримен ата-бабасынан жалгасып келе жаткан бир-бирине жакын карым-катынасы бар адамдар тобы. Отбасы аныктамалары мен белгилеринид ишинде а.г.карчев социологынын: алеуметтик кажеттилиги жане озара жауапкершиликтери бар туыстык жане некелик карым-катынастармен байланыскан кишигирим топтын, ата-ана мен бала арасындагы, жубайлар арасындагы озара карым-катынасты тарихи-накты жуйеси ретиндеги аныктамасы назар аударарлык. Ата-ана мен бала арасындагы карым-катынас отбасын курайды, ал неке - баланын омирге келуимен байланысты еркек пен айёлдин арасындагы карым-катынастардын белгилери болып табылады.

2. Баскару алеуметтануы. Алеуметтик баскару, кен магынасында, озинин сапалык дамуын камтамасыз етип отыратын когамдык жуйеге тан кубылыс. Ал, тар магынасында, бул термин белгили бир максатка жету процесинде когамнын алеуметтик кызмети жуйесин тартиптеу, жетилдиру ушин саналы, орныкты, уйымдаскан турде арекет ету угымын билдиреди. Алеуметтик баскару — уйымдык жагынан калыптаса келтирилген курылымдардын, олардын арасындагы баскару байланыстарынын жиынтыгы. Ол индивидтерге, алеуметтик топтар мен кауымдарга, когамнын саяси, алеуметтик жане баска да институттарына баскару максатымен асер етуди жузеге асырады. Алеуметтик баскару когамнын омир суруи, алеуметтик жуйе ретинде дамуы, адамдардын омир суруи ушин манызы бар барлык объектилер мен процестерди камтиды. Ол жекелеген, топтык жане кауымдык мудделердин арасындагы кайшылыктарды тартиптеп шешип отырады. Алеуметгик баскару — когамдагы адамдардын мудделери мен ис-орекетгеринин багыты, онын мазмуны мен каркьндьлыгын реттеп, адамдардьщ когамда алатьш орны мен ролин ай-кынцайтын алеуметгик катынастарды уйлестирип отыру. Осындай баскару натижесинде когамдагы мудделерди (территориялык, улттык, ужымдык, жекелеген, т.б.) Камтамасыз етип, алга койган максатка, жалпы жетистиктерге жету ушин алеуметгик арекеттер уйьмдастырады. Алеуметгик баскару кобинесе мемлекетгик баскару жуйесине байланысты.Казакстанда жургизилген мемлекеттик баскару жуйесин кайта куру кезенин негизги еки кезенге болуге болады. 1991 жылдан басталган биринши кезенде казакстаннын егемендиги жарияланды, президент сайланды, улттык тенге айналымга тусти, соган сайкес озиндик экономикалык саясаты калыптаса бастады. Саяси жане экономикалык салалардагы сапалык озгеристер баскару жуйесин жетилдируде коринис тауьш, орталык жане жергиликти баскару органдарында бирнеше кен колемди шаралар жузеге асты.Тажирибе керсеткендей, казакстанда калыптаскан мемлекеттик баскару жуйеси курдели болып шыкты. Саясатты жасап, жузеге асыруда жауапты орталык аткару органдары — казакстан министрликтер мен мемлекетгик комитеттердин роли мен кызмети нактылы белгиленбеди.Осындай кемшиликтерди жою ушин 1997 жылдын наурыз айында казакстан президентинин "казакстан респуубликасы мемлекеттик органдар жуйесин реформалаудын кезекти миндеттери туралы" жарлык кабылданып, мемлекетгик баскару жуйесин кайта курудын екинши кезени бастады. Осыган сайкес республика окиметине карасты орталык аткару органдарынын саны 50% -ке кыскарды.. Кабылданган шаралар жекелеген мемлекеттик аткарушы органдар кызметинин косарлануын, баскарудын ортак буындарын жойып, ужымдык курылымнын жумысын женилдетти. Бул аукымды жагынан сонгы жылдардагы мемлекеттик аткарушы органдарды уйымдык жагынан кайта курудагы ен улкен шара болды.

3. Билим беру жане алеуметтендиру процеси. Билим алеуметтик кызмети жонинен белгили дарежеде дербестиги бар жуйе, онын когамнын дамуына жане жумыс истеуине жигерли турде асер ету кабилети бар. Билим жуйесинин дамуы жане кызмети когамнын ондирис тасилдерине, экономикалык катынасына, олар аркылы п.б. Алеум. Катынастар мен алеум. Курылымга, саяси жане идеологиялык катынастарга байланысты. Сонымен катар, билимнин алеум.кызмети жалпы адамдык талапка жане адам баласы жинактаган билимди урпактан урпакка беруге, жеткизуге,билим алу мен мадениеттиликтин талабы мен кажеттилигине байланысты.Билим беру – букил когам мушелеринин адамгершилик, интеллектуалдык, мадени дамуынын жогары денгейин жане касиби билимдерди камтамасыз етуге багытталган тарбие мен окытудын уздиксиз процеси. Билим беру жуйесинин басты миндеттери: улттык жане адамдык казыналар, гылым мен тажирибенин жетистиктери негизинде жеке адамды калыптастыру жане дамыту ушин кажетти жагдайлар жасау, жеке адамнын рухани жане куш-куат мумкиндиктерин ашу, адамгершилик пен салауатты омир салтынын берик негиздерин калыптастыру, арбир адамды дамыту ушин жагдайлар жасау, онын интеллектисин байыту, азаматтыкты, отбасынын, халыктын, когамнын жане мемлекеттин алдындагы жеке адамнын кукыктары мен миндеттерин угынуды, сондай-ак когамнын мадени, когамдык-экономикалык жане саяси омирине катысу кажеттиликтерге тарбиелеу, барлык адамдарга жалпы жане касиптак билим алу ушин мумкиндик жасау, жеке адамнын шыгармашылык кабилеттерин жане эстетикалык тарбие беруди дамыту, халыктардын мадениетин жане дастур салтын окып уйрену ушин жагдайлар жасау. Жалпы билим адамнын жане когамнын омиринде оте зор орын алады.

23-билет.

1. Дин алеуметтик кубылыс ретинде. Дин социологиясы — социология панинин бир болиги болып табылады. Когамды тутастай зерттейтин социология гылымынын когамдык жуйеде озинин алатын орны бар жане онда аткаратын турлише кызметтери бар дин феноменин елемеуи мумкин емес. Социология гылымы озинин пайда бола бастаганынан бери-ак, жане казирги кезде де дин атаулыны когамнын. Алеуметтик жуйесинин оте бир манызды элементи деп карайды. Социология гылымынын бул устанымынын, негизинде когамнын практикалык омири жатканы белгили.Дин социологиясы xix гасырдын екинши жартысында европада, далирек айтканда, франция мен германия елдеринде пайда болды. Онын пайда болуы мен калыптасуынын алеуметтик жане теориялык алгышарттары болды.Дин бул елдердин когамдык. Омирлеринде сол кезде де улкен орын ала бастады: дини мекемелер мен дини уйымдар жане дин басылары оздеринин. Нисихат жумыстарын белсенди жургизди. Динге деген когамныц ынтасы оянды. Сонымен бирге, тарихи-алеуметтик гылымдар саласында да гылыми-зерттеу жумыстары ести. Тарих, этнология, археология, этнография, мадениет тарихы саласында коптеген малиметтержарыккорди. Оларды сурыптау, талдау барысында ол билимдердин астарында, тасасында жаткан дуниетанымдык маселелер котериле бастайды. Осындай алгышарттардын негизинде тарихи-алеуметтик билимдердин саласында, солардын ишинде, асиресе, социологияда билимдердин жана бир саласы - дин социологиясы калыптаса бастады.Дин социологиясы ез алдына жеке гылымга айналуына байланысты, онын баска да гылымдар сиякты зертгейтин пани, иргетасы испетти категориялар жуйеси, зандары мен кызмет салалары жане арнайы методтары калыптасты. Енди дини социология курылымына келелик.Дини социологиянын. Далым ретиндеги пани — дин мен когам арасындагы диалектикалык байланыстардын жалпы зандылыктары.Дин мен гылымнын байланыстары еки жакты диалектикадык байланыс болгандыктан, олардын байланыстарынын биринши жагы — когамнын,, когамдык катынастардын. Динге жасайтын ыкпалдары, ал екинши жагы — диннин, дини козкарастын, дини элементтер мен функциялардын когамга тигизетин кери ыкпалы.Диннин мани – когамдык болмыстын, адам омиринин, суреттеп айтканда, «торт бурышы тугел болмауына байланысты», ойткени, тири адамды мысалга алсак, онын жас кезинде арман-тилеги коп болганымеи, бирак, оны орындауга тажирибеси аз болады, ересек кезинде жоспарлары коп жасалганмен, бирак олардын орындалуы конил толтырмайды, ал карилик кезинде - омир корген тустей сиякты гана болса керек. Ал енди адамдар емириндеги бундай ири-ири белес сатыларды былай койсак,, онда олардын кунделикти омиринде коретин ауру-сыркаулыктары, зорлык-зомбылыктары, сатсиздиктери каншама болатындыктары копке аян. Абай атамыз айткандай: «адам баласы жылап емирге келеди, окинип емирден кетеди».

2. Алеуметтик институттар. Алеуметтик институттын алгашкы толык аныктамасын берген америкалык социолог Веблен.Ол когамнын бирте-бирте дамуын алеуметтик институттардын табиги сурыпталуы ретинде талдайды.Алеуметтик институтар табигаты жагынан сырткы озгеристер жасайтын ынталандыруларга уйреншикти амалдардын жауап кайтаруы болып табылады.Миллс алеуметтик институт – алеуметтик ролдердин белгили жиынтыктар нысаны дейди. Ол институттардын орындайтын максаты бойынша 5 негизги турин атайды:дини,аскери,саяси,шаруашылык,отбасылык. Булар институционалдык тартипти орнатады. Алеуметтик институттар аса манызды жане терен,берик ныгайтылган жане орныккан жуйели озин-ози жанартушы жане ретке келтирилген алеуметтик аркеттестиктер.Институттар:1.Отбасылык-некелик, миндети:балаларды тарбиелеп осиру. 2.Экономикалык, миндети: тамак, киим табу, тургын уй жасау. 3.саяси, миндети: зандарды, ережелерди, стандарттарды колдау. 4.дини, миндети: дини катынастар мен устанымдарга комектесу, динди терендету.5.Билим,миндети: адамдарды алеуметтендиру, иргели кундылыктарга жане тажири-белерге тару.Алуметтик институттын негизги 4 миндети бар;1.когамнын мушелерин жангырту. Ен басты институт болып осы миндетти кызметти отбасы аткарады. 2.алеуметтендиру максатын иске асыру. 3.ондиру жане тарату кызметин аткару. 4.Баскару жане бакылаудын кызметин аткару.

3. Сауалхат композициясы

Анкета курылымы:

А) кириспелик болим (мунда сураудын ким жургизип жаткандыгы, анкетаны толтыруга арналган нускаулар корсетиледи).

Б) толкужат (респонденттердин алеу.к демографиялык сипаттамасына арналган сурактар: жынысы, жасы, билими, мамандыгы, жануялык жагдайы).

В) негизги болим.

Г) сурактардын болиги – карапайым, байланыстык сурактар. Олардын максаты – респондентти кызыктыру, маселеге тарту. Сурактар шешимде карапайым, ал жауаптар женил болуы керек.

Д) негизги сурактар. Олардын мазмуны зерттеулеулердин максаттары жане шарттарымен аныкталады. Курдели сурактар ойлауды, анализди естин белсендилигин талап етеди.

Е) корытынды сурактар.

Анкетаны толтыруга 35±10 минут кетеди, ойткени респонденттин ыкыласы томендейди. Практика сурак коюдын бирнеше ережелерин жасап шыгарады:

- “аса ащы” сурактарды коймау;

- конилге тиетин сурактар коймау;

- адамдар биле алмайтын сурактар коймау;

- сурак накты, анык, екинши рет айтуды талап етпейтиндей болуы керек, сурак оны тусинетиндей “есуаска” есептеле отырып шешиле алатын болуы;

- сурак суралатын адамга тусиникти тилде (касиби жаргонда) болуы керек;

- сурак кандай да бир жауапка итермелеу керек.

24-билет.

1.Казакстандагы саясат алеуметтануы. Казакстан Республикасынын жана гасырдагы алеуметтик-экономикалык дамуы акпараттык саясатты утымды уйымдастырумен, жана урдистер мен тажирибелерди омирге батыл енгизумен тыгыз байланысты. Казирги танда елимизде акпараттык когамды калыптастыру жане дамыту жолдары нормативтик-кукыктык тургыда белгиленген. Казакстан галамдык акпараттык когамга киригуге жане галамдык акпараттык инфракурылымга косылуга умтылыс танытуда. Мунын ози республиканын технологиялык жане экономикалык тургыдан дамыган елдердин ат тобелиндей тобына саяси тауелсиздикти, улттык ерекшеликтер мен мадени дастурлерди сактай отыра косылуына, дамыган азаматтык когамы бар кукыктык мемлекет ретинде алемдик оркениеттик дамуга улес косуына мумкиндик бермек.Елимиздин ишки саясатында экономика саласындагы миндеттерди жузеге асыру алеуметтик даму маселелеримен тыгыз бкайланысты.Ишки саясаттагы манызды багыт- биздин адамдарымыздын тарапынан болсын когамдык тартип пен зандылыкты сактау исинде мемлекеттин дайекти кызметинин ерекше орын алуын камтамасыз ету болып табылады.

2. Казакстандагы дин жагдайы. Казакстан тауелсиз ел болгалы, коп ултты елимизде артурли дини конфессиялардын окилдери, оздеринин дини устамдарын жарыкка шыгарып, оз колдаушыларынын арасына тарата бастады. Ксро кезинде мемлекет тарыпынан зансыз деп табылган дини мейрамдар, дини салт—дастурлер жандана бастады. Коммунистик режимнин нускаулары мен жойылып куртылып кеткен талай мешиттер, ширкеулер жане синагогалар кайтадан калпына келтириле бастады.

Казакстан республикасы коп улты болгандыктан, бунда ар дини конфессиялардын окилдери орнын тапкан. Елимиз мусылман мемлекети болгандыктан, ислам динмен катар христиан дини де кен оркен жайган.

Алемдик диндердин тарих бойына жургизип келген негизинен кертартпа саясаттары озгерди. Ендиги жерде кез келген когамнын, кез келген мемлекеттин, типти букил адамзат кауымдастыгынын алдында турган зару маселелерди дин иелери он багытта шешуге араласа бастады. Олар ен алдымен ядролык согыс каупин азайтуга. Экологиялык апаттарды болдырмауга, алапат аурулардын алдын алып, оларга кедерги коюга, жер шарын кеулеп бара жаткан кедейликке карсы туруга, руханиялык пен адамгершилик. Жутансуларына, отбасы кадиринин кетуине карсы жане дини конфессиялардын озара араздыкгарын басенситуге байланысты козгалыстар уйымдастыруга киристи. Патриарх алексий ii советтер одагы тарап, улттык республикалар тауелсиз мемлекеттерге айналганнан бери орта азия мен казакстан республикаларын аралап, онда туратын православие динин устанатын орыс, украин, белорус сиякты славян халыктарынын окилдерин жергиликти халыктармен шынайы достык орнатуга, бир-бирине озара комек корсетуге, руханилыкты дамытуга, сойтип когамда саяси-алеуметтик тыныштык сактауга шакырумен келеди. Казакстандагы халыктар арасындагы татулык пен тыныштыктын бир кези, созсиз, партиархтын саясатында жатыр. Казакстаннын бас муфтии абсаттар дербисали кажы билик басына келгеннен бери мусылман динин устанатын халыктар арасында оку-тарбие, имандык маселелерин котерип келеди. Когамымыздын кайта тулеп, рухани жангыруына баска да факторлармен катар муфтиаттын осындай топтастырушылык кызметтеринин де улеси бар екени созсиз. Дини социологиянын баска да гылымдар сиякты езинин зерттейтин пани бар екенин, онын озинин курдели структуралык куралымы болатынын, ягни когамдык омирде алатын орны бар екенин жане когамдык омирде жургизетин кызметтери (ягни алеуметтик функциялары) бар екенин корсеткеннен кейин, осы гылымнын озине тан зертгеу методтары бар екенине токталамыз. Дин социологиясы озинин зерттеу жумыстарында коптеген баска да когамдык гылымдардын, сонын ишинде асиресе социология гылымдарынын колданып келген таным принциптери мен методтарын пайдаланады. Дин социологиясынын колданатын адистери мен тасилдери баршылык.

3. Сухбат - алеуметтик зерттеудин тасили. Социологияда кенинен колданылатын адистердин бири сухбаттасу, ол акпараттарды алу адиси. Сухбаттасуда койылатын сурактар накты, мазмунды, максатты, тужырымды болуы шарт. Ол жумыс, оку т.б. Кызмет орындарында жургизилди. Респондент болып кимдердууин калыптасуына карай сухбат топтык жане жеке адамдык деп болинеди. Топтык сухбат шагын топтарда жургизиледи де топтын, жеке адамнын ой пикири, устаган багыты аныкталады. Сухбаттын букаралык тури де бар. Оган телефонмен сухбаттасуды да жаткызуга болады. Телефондык сухбаттын сурактары кыска жане тужырымы барынша карапайым болуы шарт. Сухбаттасу процеси шамамен бирнеше кезендерге болуге болады: биринши кезенде респондентпен байланыс орнатып, оны ангимеге тарту жагымды конил куйди калыптастыру керек. Зерттеуши озин таныстырады, кай уйымнан екенин айтады, сухбаттын максаты мен миндетин тусиндиреди. Содан кейин барып алгашкы сурак жауапка кошеди. Бул екинши кезенди камтиды. Жауапшы ангимесин болмей, шыдамдылыкпен тындаганы дурыс. Ушиниши кезенде негизги сурактар койылады. Зерттешинин респондентке айткан маселелермен келиспеу мумкиндиги болады, сонымен бирге мумкин жауапшы сурактын манин тусинбеген болады. Ондай жагдайда суракты кайталап кою керек, баскаша созди колданып оны дурыс немесе суракты тусиндиру керек. Кейбир адам озинин ойын дурыс жеткизе алмаудан болады. Мундайда онын берген акпараттын кунды екенин баса айтып жане сурактарга бирлесе жауаптар издеуди усынган жон болады. Тортинши кезенде сухбат кортындалып, онын негизги натижелери аныкталады. Сухбаттын сонында зерттеуши жауапшыга рахметайтуы тиис.