3. Социологиялык зерттеудин багдарламасы.

Биздин аркайсысымыз ар турли денгейде радио тындаушысы, газет, журнал, гылыми адебиет окырманы ретинде бакынау алеуметтик зерттеулермен уштасады. Мумкин, адамнын ози де бул зерттеулерге респондент, ягни окылатын процестер мен кубылыстар жониндеги алгашкы акпарат кози ретинде тартылады. Бугинде жогары мектептин дипломы бар арбир адам осындай зерттеулерди уйымдастыра билуи керек. Берилген такырыптын максаты-бакылау алеуметтик зерттеулердин адиснамасы мен адистемеси жонинде тусиник беру, негизги тусиниктер мен процедуралармен таныстыру, гылыми дуниетанымды кенейту, сондай-ак акикатты танып билудин меншикти моделин' ондеуге арналган пайдалы материал беру.

Алеуметтик зерттеудин касиби кабылдауларын, дагдыларын жане кабилеттерин ондеуди ис жузинде окып-уйренуди кушейту алеуметтануды инженерлик кызмет ретинде тусипуди калыптастыруда аса кажет болып табылады. Алеуметтик зерттеудин накты тури оган койылган максат пен шарттардын сипатымен корсетиледи. Осыган сайкес алеуметтик зерттеудин 3 негизги турин ажыратады:

1)бакылаулык

2)суреттемелик

3)сараптамалык

Бакылаулык алеуметтик зерттеу (пилотаждык) мазмуны бойынша шектелген максаттарды шешеди. Бакылаулык зерттеулер процесс немесе кубылысты алдын ала зерттеуге арналган, проблема аз аукымды болганда ол зат пен объект жонинде толык акпаратты аныктап береди, гипотезаны дурыстайды. Сараптамалык зерттеулер-окылатын кубылыстын элементтерин суреттеуди гана максат етип коймай, сондай-ак онын негизинде жаткан себептерди тусиндируди де максат еткен алеуметтик анализдин ен терендетилген тури. Зерттеудин бул туринин ис жузинде улкен кундылыгы бар (белгили бир уакытты, аса сактыкпен онделген багдарламаны, курылымдарды талап етеди). Бакылау алеуметтик зерттеулерде аркайсысында манызды процедура бар 3 негизги типти болип айтуга болады:

Дайындык сатысы (зерттеу багдарламасын ондеу)

Негизги (бакылау зерттеулерин жургизу)

Тамамдайтын (малиметтерди ондеу мен талдау, корытындылар мен нускауларды кальттастыру).

Накты алеуметтик зерттеулер - алеуметтану мамандарын баска да алеуметтик жане жаратылыстану гылымдарынын окилдери ишинен ерекшелеп туратын озиндик бир болиги. Бакылау алеуметтик адистерди менгеру зерттеушиден тек кана алеуметтик пандерди гана емес, сондай-ак алеуметтик философия, психология, асиреее математиканы, статистикалык адистерди, информатиканы билуден туратын байсалды косиби дайындыкты талап етеди. Бакылау алеуметтанымал жаратылыс мамандарды болуы бекер емес (мысалы, галлей, лаплас, лавуады).Алеуметтик зерттеу жургизу ушин багдарлама жасалады. Багдарлама - деп гылыми изденистин адистемелик жане адистеме шарттарын камтитыа кужатты айтады. Багдарлама адистемелик, адистеме жане зерттеуди уйымдастыру тарауларынан турады. Адистемелик тарауда зерттелетин проблема жане онын тужырымы зерттеудин максаты аныкталакды

14-билет.

1. Аномия-казирги когамдагы негизги фактор. Жасоспиримдердин нашакорлыкка уйирсек болуынын себептери.

Алеуметтенудеги девиантты минез-кулык тужырымдамасын калыптастырган француз алеументтанушысы Эмиль Дюркгейм. Ол алеуметтик девиацияны тусиндиру ушин аномия тужырымдамасын усынды. «Аномия» термини француз тилинен аударганда ужымнын, заннын болмауы.

Ал, Роберт Мертон минез-кулык ауыткушылыгынын себебин когамнын мадени максаттары мен оган жетудин алеуметтик макулданган жолдарынын арасындагы уйлеспеушилик деп тусиндиреди.

Девиантты минез-кулыктын сырткы физикалык жагдайларына климаттык, геофизикалык, экологиялык факторларды енгиземиз. Мысалы, шу, геомагниттик, озгерис, таршылык, т.б жагдайлар урей тугызып агрессивти жане баска да кажетсиз минез-кулыктын коринуинин бир себеби болады. Сонымен бирге алеуметтик орта асерлери де оз ыкпалын тигизеди:

• когамдык урдистер (алеуметтик-экономикалык жагдай, мемлекеттик саясат, салт дастур, букаралык акпарат куралдары, т.б.);

• тулга бар алеуметтик топ минездемеси (этикалык курылым, алеуметтик мартебе, референтти топ,);

• микроалеуметтик орта (отбасынын омир стили жане денгейлери, отбасындагы озаракарым-катынас типи, отбасындагы тарбие стили, достар, баска да манызды адамдар).

Криминалды минез-кулык зан бузушылык болып табылады. Балалар сот укими аркылы жасаган кылмысынын ауырлыгына байланысты жазаланады.

Девиациянын негативти формалары алеуметтик патология болып табылады: алкоголизм, токсикомания, нашакорлык, жезокшелик, суицид, зан бузушылык жане кылмыскерлик. Олар жалпы когамга, айналадагы адамдарга жане ен биринши оздерине улкен зиян келтиреди.

Девиацияны зерттеуши коптеген галымдар девиантты минез-кулыктын пайда болу факторларын турлише тусиндиреди. Бириншилери оларды еки улкен топка ишки жане сырткы факторлар деп болсе, екиншилери оларды болмей:

• жануяда берекенин болмауы;

• ата-ананын «ерекше» камкарлыгы;

• тарбие берудеги кемшиликтер;

• омирде кездесетин киыншылыктар мен куйзелистерди жене алмау;

• омирлик дагдынын болмауы, айналысындагы адамдармен, курбыларымен жарасымды катынаска тусе алмауы;

• сырттан келген кысымга тотеп бере алмау, оз бетинше шешим кабылдай алмау, сынаушылык ойды дамыта алмау;

• психоактивти заттарды жии пайдалануы;

• агрессиялык жарнаманын ыкпалды болуы;

• мектептерде психологиялык комек корсету кызметинин нашар дамуы;

• балалар мен жасоспиримдердин бос уакытынын проблемалары,- деп корсетсе, ушиншилери оларды негизги бес факторга болип карастырады.

2. Адамзат енбегинин дамуынын негизги кезендери.

Адам енбеги дамуынын биринши сатысы - бул дастурли немесе индустрияга дейинги когам. Бул кезде колмен истелинетин ондируши енбек толыгымен устемдик жасаган, жане устемдик жасаган элита озинин койган шагын талаптарына канагаттанып отырган. Енбек физикалык ауыр жане тартымсыз тек адамды тамактандыруга арналган болды (ауыл шаруашылыгы). Сонымен катар, бул кезде экономикадан тыс итермелеу (кулдык, крепоснойлык) болды: айтпесе адамдар жумыс истемеди, онеркасип жанадан осе бастаган жагдай да болды.

Екинши сатысы - машина ендирумен сипатталатын индустриалды когам. Шаруашылык курылымында онеркасип басым болды. Ецбек аздап ауырлау жане тартымсыздау болды: бул кезде материалдык кызыгушылык туринде экономикалык итермелеу болды. Ауыл шаруашылыгы жане ондириленетин онеркосиптер екинпии жоспарга калды, биринши кезекте - индустрияны ондеу. Биринши сатыга караганда онимдилик жогары, негизги материалдык кажеттиликтер жеткиликти олшемде канагаттандырарлыктай болды.

Когамнын дамуынын ушинши сатысы казир тек мына елдерде дамыган: жапония, акпи, германия. Бул - постиндустриялды когам, ол тек автоматты енбекке негизделген. Негизги салалары: билим, гылым жане кызмет керсету. Онеркасип ушинши орынга калды, биринши кезекте - акпаратты ондеу. Енбек материалдын реттеуди кажет етпейди. Постиндустриалды когамда енбекке ынтаны енбекке козгайтын ипгки себептер алмастырады (мысалы, берилген жумыска кызыгушылык). Енбектин енимдилик шеги оте жогары. Капиталистерде жогары пайда, ал жумысшыларда жаксы енбек акы.