33.Жер нарығы, рента және ренталық қарым-қатынас, жер бағасы.

Мезоэкономика(грек.mesas- аралық) аграрлы-өнеркәсіптік кешен, әскери өнеркәсіптік кешен, т.б тұрады. Жер және оның қойнауы өндірістің үш факторының бірі бола отырып, рента деп аталатын табыс әкеледі. Жер маңыздылығы табиғи ерекшеленеді: еркін ұдайы өндірілетін басқа екі факторларға қарағанда жер ұсынысы шектелген, оның саны берілген, тұрақты және көбейтуге келмейтін ерекшелік болып табылады. Сондықтан, жер ұсынысы икемсіз. Жер ұсынысының шектеулілігі және икемсізідігі ауыл шаруашылығында баға құру ерекшелігін ескереді. Бұл негізгі жағдай барлық экономикалық мектептерде танылады, айырмашылық олардың концептуалдық тәсілдерімен ерекшеленеді. Жер рентасының маркстік тұжырымдамасы қоғамдағы барлық табыстың қайнар көзі қосымша табыс болып есептеледі. Сондықтан, жер рентасы пайда және процент сияқты қосымша құнның өзгертілген формасы болып табылады. Құрылу ерекшеліктеріне сәйкес жер рентасының екі түрін-абсолюттік және диффериенсалдық көрсету классикалық политэкономикаға тән жетістік. К. Маркс ілімі оның жүйелі дамуының өз дәуіріне сәйкес көрсете білді. Диффериенсалдық рента құнарлылығы өте жақсы және орташа учаскеде алынған өнімнің бағасымен нашар өндіріс жағдайымен анықталатын жалпы өндіріс бағасының арасындағы айырмашылық ретінде жақсы және орташа учаскесінде пайда болады. Мәселенің мәні неліктен ауыл шаруашылық өнімінің қоғамдық бағасы орташа және өте жақсы жағдаймен емес, нашарлау жағдаймен анықталады. Себебі, шектелген және орташа жақсы жерлерден түскен өнім қоғамдық қажеттіліктерді толық қанағаттандыра алмайды. Егер сұраныс ұсыныстан асып кетсе, онда рыноктық баға нашар учаскедегі тауар бағасы деңгейіне дейін көтеріледі. Диффериенсалдық рента бұл өндіріс қоғамдық және жеке бағалар арасындағы айырмашылық. Ол жағдайы нашар учаскеде пайда болмайды. Абсолюттік рента. К. Маркс ілімі бойынша бұл жерге жеке меншік негізінде барлығында бар жер учаскелері жағдайымен ерекшеленбейтін рента. Ол ауылшаруашылық өнімнің құны және оның өндіріс бағасы арасындағы айырмашылықтан көрінеді: 1сі соңғысынан жоғары . Маркстің айтуынша, ауылшаруашылығы өнімінің төмендеуіне жерге жеке меншіктен туындайтын экономикалық шектеулер кедергі болады. Осыдан қорытынды: жерді мемлекет мүлкіне айналдыру керек. Егер жердің иесі жерді жалға берсе, онда жалға алушы оған жалдық рента төлейді. Оның ішінде жер рентасы плюс жердегі бар құрылыстардың қолданғаны үшінтөлем бар. Жалға алушы шаруашылыққа салған капиталдан орташа пайда алады. Қосымша құн мен орта пайда айырмасы абсолюттік жер рентасын құрайды. Жер рентасының маркстік концепциясы қысқаша осындай. Неоклассикалық бағыт басқа тәсілдерді қолданады, олардың ұсыныстары шектік шығын концепциясынан шығады. Мәселе түсінікті болу үшін жер иесінің өзі шаруашылықты жүргізеді, яғни фермер болып табылады.

34.Капитал нарығы, пайыздық табыс.

Капитал нарығы орташа мерзімді және ұзақ мерзімді несие капиталына сұраным мен ұсынымды қалыптастыру аясы, несие капиталдары нарығының бір бөлігі. Мұнда орта және ұзақ мерзімді несие капиталына сұраным мен ұсыным қалыптасады. Екі бөліктен тұрады: бір жағынан, меншікті капитал нарығы, атап айтқанда, акциялар нарығы; екінші жағынан, несие нарығы қарыз капиталы нарығы. Бұл нарық қысқа мерзімді қаражат нарығына ақша нарығына және ұзақ мерзімді қаражат нарығына облигациялар нарығына ажыратылады.

Пайыздық табыс - ақшалай қаражатты немесе капиталды тиімді жұмсау шарасы.

Банк депозитіне немесе салымына жұмсау кезінде — банкінің депонентке немесе салымшыға ақшаны пайдаланудан бас тартқаны үшін (салым бойынша пайыз) салынған қаражатқа пайыздық қатынас тұрғысынан белгілі кезендегі сыйақы ретінде төлейтін ақша сомасы.

Бағалы қағаздарды сатып алу кезінде — купонның немесе дивидендтің (иесі белгілі бір кезенде алған) бағалы қағаздың атаулы құнына қатысты пайыз түрінде алынған сомасы.

Мүліктік капитал салу кезінде — ақшалай да, мүліктей де салымның құнына пайыз түріндегі пайданың құндық бағасы.

Пайыздық табысқа салық салынуына қарай жалпы табыс (салық есептелмегенде), таза табыс (салық есептелгенде) түрлеріне бөлінеді.

Пайыздық табысты жылдық пайыз түрінде есептеу дәстүрге айналған. Бұл орайда есеп мақсатында купондардың, пайыздардың, сыйақылардың немесе бір жыл ішінде алынған пайданың сомасы алынады.