18.Мемлекеттің өндірістік саясаты

Әлемдік тәжірибе көрсеткеніндей өнеркәсіптік саясат, әсіресе өтпелі кезеңдерде, мысалы рыноктық экономикаға өту кезеңінде қажет. Мұның өзі дәстүрлі рыноктық, индустриалды дамыған елдерге де дүниежүзілік экономиканың либерализациялануы (ырықтандырылуы) және жаһандануы процесі жағдайында қажетті құрал болып табылады.

Өнеркәсіптік саясат ескі өндірістік құрылымдардан бас тартып, жаңаларын қалыптастыруға көмектеседі; ғылыми-техникалық прогресті және жаңа менеджментті енгізуді жеделдетеді; жаһанданған әлемдік экономиканың объективті талаптарына бейімделуді оңайлатады.

Өнеркәсіптік саясат корпорациялар мен мемлекет мүдделерін біріктіруші механизмдерге сүйенеді және барлық ұйымдық-құқықтық формадағы шаруашылық жүргізуші субъектілер үшін жүргізіледі. Оны қалыптастыру және жүзеге асыру заң шығарушы және атқарушы биліктердің төл ісі болып табылады.

Қазақстан экономикасы дамуының қазіргі кезеңінде мемлекеттік өнеркәсіптік саясаттың мақсаттары келесідей:

Экономиканың шикізаттық бағытынан өңдеуші, ұқсатушы өнеркәсіптің басымдығына көшу;

Өндірісті ұйымдастырудың ескірген жүйесінен икемді өндірістік жүйелерге өту, нәтижесінде өнімнің жедел жаңартылуын және олардың бәсекеге қабілеттілігін арттыруды қамтамасыз ету;

Адам өміріне зиянды өндірістен экологиялық таза және қауіпсіз өнеркәсіптік өндіріске қол жеткізу;

Мамандандырылған өндірісті дамыту негізінде өндірілген өнімнің ішкі және әлемдік рыноктардағы бәсекеге қабілеттілігін арттыру;

Академиялық және салалық ғылымды әлеуметтік тапсырыстарға негіздеу мақсатында ұзақ және қысқа мерзімді ғылыми-техникалық болжамдар қатарын жасау және жүзеге асыру.

Мемлекеттік өнеркәсіп саясатының негізі орнықты экономикалық өсудің инновациялық-инвестициялық мәселелерін шешу болып табылады. Аталған, екі мәселе өзара тығыз байланысты. Ғылыми зерттеулерді жүргізу, жаңа технологияларды өндіріске енгізу едәуір күрделі қаржыны талап етеді.

Өтпелі кезең жағдайында мемлекеттік инновациялық саясат мыналарды қарастыруы тиіс:

Біріншіден, техникалық жаңа буындарын жасау шеңберіндегі бағыттарды дамыту негізінде жетекші технологиялық елдер қатарынан орын алу.

Екіншіден, ғылыми-техникалық прогрестің басым бағыттарында әрекет ететін құрылымдық инновациялық әлеуетін сақтау және дамыту.

Үшіншіден, инновациялық сферадағы рыноктық қатынастарды орнықтырып, дамытуға жәрдемдесу, инновациялық бизнесте бәсекелік орта қалыптастыру.

19.Инновациялық сфераны мемлекеттік қолданудың бағыттары

Мемлекет ғылым дамуының басым бағыттарын таңдайды, ғылыми-техникалық бағдарламалар мен жобаларды қалыптастырып, жүзеге асыруды, республикалық бюджеттен ғылыми қызметті қаржыландырады, республикалық дәрежедегі ғылыми ұйымдарды басқарады.

Инновациялық сфераны мемлекеттік қолдаудың келесі бағыттары белгілі:

1. Ғылыми-зерттеулерді салықтық ынталандыруды күшейту. Мұның рыноктық экономикада бюджеттік субсидиялармен салыстырғанда бірқатар артықшылықтары бар. Салықтық жеңілдіктердің бірнеше түрлерін атауға болады. Олар: ғылыми зерттеулерге шығындардың табыстық бөлігіне салық салуды азайту; ғылыми зерттеулерге шығын өсіміне белгілі бір пайыз шамасында төленетін салыққа шегерім жасау; жаңа техникаға жұмсалатын күрделі қаржының бір бөлігіне салық сомасын кеміту; іргелі зерттеулерді қаржыландыруға арналған қаражатқа ерекше салықтық жеңілдіктер беру, орта және шағын бизнестің зерттеулеріне қолайлы жағдай жасау.

2. Инновациялық саясаттың басты құралдарының бірі ретінде ғылыми-техникалық өнімдерге мемлекеттік тапсырыс рөлін күшейтуді атауға болады. Қаржылық орнықтылыққа қол жеткізілген сайын тәуекелді (венчурлық) жобаларды жүзеге асырудағы мемлекеттік тапсырыстың үлесі арта түседі.

3. Мемлекеттік инновациялық қор ең басым деген ірі зерттеулер мен жаңғыртуларды мақсатты түрде жеңілдікті қаржыландыратын болады. Аталған қордың инновацияларды мемлекеттік қолдау бойынша өкілеттігі мейлінше кеңейтілуі тиіс, яғни ғылыми идеядан бастап оның түпкі нәтижесіне дейінгі циклды қамтуы қажет.

4. Технологиялық әлеуеттің мониторингтік және болжау жүйесін жасау үшін мемлекеттік деңгейде методикалық (әдістемелік) және ақпараттық қамтамасыз ету істері атқарылуы тиіс.

5. Ғылыми өнімді жобалау және өндіру сферасында рыноктық бәсеке рөлін арттыру негізінде басым бағыттар үшін Жапонияда кеңінен қолданылатын «бастапқы ақшалар» принципін тарату қажет.

6. Ғылыми зерттеулерді қаржыландырудың бюджеттен тыс көздерін ашып, кеңейту. Бұл үшін жеке меншік сектордың (қаржы-өнеркәсіптік топтар, коммерциялық банктер, бірлестіктер т.б. шаруашылық жүргізуші субъектілер) инновациялық белсенділігін ынталандыруды күшейтіп, коммерциялық мүдделіліктерін арттыру көзделеді.

7. Ғылыми-техникалық орталықтар қызметін коммерциализациялауды дамыту. Мұның өзі оларды табыстың негізгі бөлігін инновация және ақпараттық технология рыноктарынан іздеп, табуға итермелейді. Бұдан басқа, ғылыми орталықтар қызметін коммерциализациялау ғылымды рыноктық жағдайларға бейімдейді және мемлекеттің инновациялық саясатының жаңа әдістерінің пайда болуына көмектеседі.

8. Ғылыми зерттеу сферасындағы халықаралық ынтымақтастықты кеңейту. Әлемнің ешбір елі Ғ.Т.П.-ның барлық салалары бойынша зерттеулердің түгелге дерлік спектрін қамти алмайды. Ғылыми-техникалық кооперацияның мейлінше динамикалық формаларының бірі – халықаралық бірлестіктерді құру болып табылады. Ынтымақтастық пен өзара тәуелділік арта түскен шығындар мен тәуекелдерді бөлісуге итермелейді, сондай-ақ жаңа өнімді жасау процесіне қажетті білімдер потенциалын шоғырландырады