9)Грамадзянская вайна ў вкл у 30-ягг.15ст.Праўленне Казіміра4.

Пасля смерці Віт.пачалася грамадз.вайна 1432-1436.

Свідрыгайла (1430-1432)выступіў супраць уніі з Польшчай, абапіраючыся на бел.і ўкраінскіх праваслаўных феадалаў.Раскол ВКЛ: 1)Вялікае княства Рускае на чале з Свідрыг.(правасл.феад. супраць уніі,за роўныя правы з католікамі), 2)ВКЛ на чале з Жыгімонтам Кейстутавічам (феад.католікі за ўнію,прывілеі, вольнасці). Прывілеі: 1432-ўраўнаванне прадстаўнікоў знакамітых родаў правасл.з католікамі. 1434-прывілей Жыгімонта(аднак правасл. феад. не маглі займаць вышэйшых дзярж.пасад. 1435-бітва пад Вількамірам.Паражэнне Свідрыгайлы.

Казімір Ягелончык (1440-1492) 1447-Прывілей Казіміра:замацаваў правы феад.на зямельную уласнасць,суд над залежнымі сялянамі. Пачатак юрыдычнага запрыгоньв.сялян.Забаранялася прымаць беглых сялян,падцвярджалася права феад.на валоданне зямлёй,права на суд над залежнымі сялянамі.

1468-Судзебнік Казіміра.Устанавіў адзіныя віды пакаранняў, абмежаваў адказнасць жонкі і дзяцей за злачынствы мужа і бацькі. 1481-змова правасл.князёў ВКЛ Алелькавіча,Гальшанскага,Бельскага з мэтай далучыць частку бел.зямель да Маскоўскай дзярж,выкрыта.

10)Войны ВКЛ з Маск.дзярж.у к.15-п.п.16ст. Знешняя палітыка барацьбы грунтавалася на ідэі абароны правасл. і збірання ўсіх усх-слав.зямель стараж.Русі.У выніку войн(1500-1503,1506-1508,1512-1522,1534-1537).ВКЛ страціла вял.частку сваіх усх.зямель.Войны ВКЛ з Маск.дзярж.мелі значны ўплыў на ўнутрыпаліт.і знешнепаліт. стан.ВКЛ.Пачатак 16ст.быў адзначаны для ВКЛ выступленнем у 1508 супраць вярх.улады.Дарадца вялікага князя літ.Аляксандра (1461-1506)князь Міхаіл Глінскі,страціўшы пасля смерці князя сваю ролю першай асобы ў дзяржаве,падняў мяцеж і выкарыстаў падтрымку з боку Маск.князя Васіля3.Пасля гэтага выступл. велікакняжацкі ўрад ВКЛ усвядоміў,што ва ўмовах пастаяннага саперніцтва з Маск.дзярж,якая выкарыстоўв.незадавальненне правасл.феад,трэба шукаць шляхі прыцягнення іх на свій бок.Стаў праводзіцца курс на роўнасць у правах прадстаўнікоў шляхецкага саслоўя ВКЛ.Заслуга ва ўсталяванні роўнасці сацыяльна-эканамічных правоў шляхецкага саслоўя незалежна ад рэлігійнай прыналежнасці і этнічнага паходжання належала вял.князю літ.і каралю польскаму Жыгімонту1 Старому(1506-1548).У далейшым пры гаспадары ВКЛ і каралі Польшчы Жыгімонце2 Аўгусце(1542- 1572)усталяваліся роўныя адносіны і талерантнасць паміж феадаламі рознага веравызнання.Заканадаўчае афармленне роўнасці ў правах усёй шляхты ў Статуце 1588.

11)Рэфармацыйны рух на Беларусі. Рэфармацыя- рэлігійны і грам.-паліт.рух у Еўропе ў 16-пп 17ст.,накіраваны супраць панавання рымска-катал.царквы і некаторых феад.інстытутаў.Аб’ектыўна рэфармац.рух насіў пераважна антыфеад.х-р і з’яўляўся вынікам расколу феад.сістэмы і зараджэння ў ёй новых капіталістычных адносін.Фактары,якія спрыялі ўзнікн.рэфарм.руху у ВКЛ: развіццё феадальнага спосабу вытворчасці, рост колькасці гарадоў і мястэчак,актывізацыя гандлёва-прадпрымальніцкай і грамадска-палітычнай дзейнасці мяшчан,абвастр.супярэчнасцей унутры пануючага саслоўя.У адрозненні ад Зах.Еўр.рэфармац.рух не стаў у ВКЛ народным,а ахапіў толькі вышэйш.колы грамадства.Магнацкія сямействы Радзівілы,Сапегі,Хадкевічы і інш.,далучыліся да рэфарм. з палітычным разлікам.У перыяд да заключ.Люблінскай уніі яны жадалі адасобіцца ад катал.Польшчы і замацаваць сваю самаст.у кіраванні ВКЛ.Шляхта і гараджане,якія падтрым.Рэфарм.,выступ.з патрабаваннем таннай царквы.”Бацька Рэфармацыі ў ВКЛ”-Мікалай Радзівіл Чорны-імкнуўся узмацніць паліт.ролюВКЛ.У ВКЛ у 16ст.распаўсюджв.атрымаў кальвінізм-асноўная форма царкоўна-рэлігійнай рэфарм.Аснова:ідэя Марціна Лютэра(што чалавека нельга прымусіць верыць у што-небудзь,што кожны чалавек валодае правам на свабоду веры).Галоўная апора кальвінізму:феад.знаць,частка сяр. і дробнай шляхты,магнатаў,мяшчанства,якія адмоўна ставіліся да Люблінскай уніі 1569,імкнуліся захаваць свае сац.-эканам. і палітыч. правы,аслабіць велікакняжацкую ўладу і афіцыйную катал.царкву. Мікалай Радзівіл Чорны садзейнічаў заснаванню друкарні ў Нясвіжы. Тут царкоўны дзеяч катэхізіст і вучоны-асветнік С.Будны выдаў у 1562 кнігу “Катэхізіс”(першая друкаваная бел.кніга).С.Будны – адзін з прадстаўн.арыянскага,ці антытрынітарскага руху.У сяр.17ст. арыянскі рух быў заканадаўча забаронены,а яго прыхільнікі выгнаны з РП. ЭТАПЫ РАСПАЎСЮДЖВ. РЭФАРМАЦЫІ:

1)1535-1569-найбольшае распаўсюджв.пратэст.плыняў,кальвінізм не дапускаў дыктату над грамадствам. 2)1569-1596-у 1569 у Вільню былі запрошаны езуіты.Пачатак контррэфарм.Рэфарм.працэсы супалі з контррэфармацыяй. 3)1596-сяр.17ст.У 1596 узнікла ідэя ствар.уніяцкай царквы.1648-1652-з тэр.РП былі выгнаны арыяне.

12)Контррэфармацыя. у 2пал.16ст.разгарнуўся рэлігійна-палітычны рух супраць Рэфармацыі-контррэфарм.Галоўныя ўдзельнікі-езуіты.Іх дзейнасць набыла моц у час праўлення Жыгімонта 3 Вазы(1587-1632) Пачалі зачыняцца пратэстанцкія друкарні і пачатковыя школы,што існавалі пры зборах-пратэстанцкіх абшчынах,а пратэстантаў рознымі шляхамі вярталі ў каталіцтва.Аднак контррэфармацыя ў ВКЛ адбывалася не такімі жорсткімі сродкамі,як,напрыклад, Варфаламееўская ноч з 23 на 24 жніўня 1582г.у Францыі,калі было выразана каля 20тыс.пратэстантаў,або спаленне ерэтыкаў на вогнішчах святой інквізіцыі. Дактрыну і палітыку контррэфармацыі вызначыў Трыдэнскі царк.сабор,які працягв.з перапынк. 1545-1547, 1551-1552,1562-1563.1)Ён адхіляў кампраміс з пратэстантамі. 2)Падцвердзіў безумоўны аўтарытэт папы Рымскага ў справах веры. 3)Замацаваў набажэнства выключна на лацінскай мове.

4)Устанавіў жорсткую царкоўную цэнзуру.

13)Берасцейская царк.унія 1596. Аб’яднала праваслаўн. і катал. цэрквы ў адзіную грэка-каталіцкую(уніяцкую).Вярхоўная улада бачыла магчымасць аб’яднаць усё насельніцтва з дапамогай адзінай каталіцкай рэлігіі.Катал.кіраўнікі праз аб’яднанне цэркваў марылі дабіцца перамогі над праваслаўем і пашырыць свій уплыў ва Усх. Еўропе.Кіраўніцтва правасл.царквы праз унію спадзявалася вярнуць сабе вядучае становішча.Епіскап Іпацій Пацей-адзін з арганізатараў уніі.Унія была прынята пасля працяглых роздумаў,яе падрыхтоўка доўжылася з 1590-1596.За гэты час было падрыхтавана 8 варыянтаў тэксту уніі.Унія ў ВКЛ была зацверджана на Берасцейскім царкоўн. саборы ў 1596.У канцы16-першым дзесяцігоддзі 17ст.уніяцтва навязвалася гвалтоўна:прымусова зачыняліся правасл.цэрквы і школы,ва уніяцкіх цэрквах сталі выкарыстоўваць польскую мову замест старабеларускай.Праваслаўнымі вернікамі быў забіты адзін з уніяцкіх епіскапаў-Іасафат Кунцэвіч,які вельмі жорстка ўводзіў новую веру ў Полацку і Віцебску.З другога боку,правасл.царкоўнікі настройвалі прыхаджан супраць уніі.У выніку атрымалася так,што унія толькі раз’ядноўвала насельніцтва ВКЛ. Напрыканцы 18ст. каля 3/4 насельніцтва Беларусі былі ўжо уніятамі. Берасцейская унія была ліквідавана на Беларусі ў 1839г.шляхам уз’яднання уніятаў з правасл. Уніяцтва адрадзілася ў 1920-я г.у Зах.Бел.і існавала тут да 1940. Зараз на Беларусі дзейнічае шэраг уніяцкіх цэркваў.

14)Фарміраванне бел.народнасці. Вытокі фармір.бел.народнасці разглядаюцца перш за ўсё ў сувязі з засяленнем пэўнай тэрыторыі,на якой у перыяд 8-9ст.склаліся пляменныя аб’яднанні ўсх.славян: крывічы-палачане,дрыгавічы,радзімічы.Існуе меркаванне,што этнічныя карані бел.народнасці складае старажытнаруская народнасць.У фарміраванні этнічнага складу насельніцтва Беларусі ролю адыграла таксама польскае і балцкае насельн.Народнасць-гістарычная супольнасць людзей,адна з асноўных гістарычных форм этнасу.Складваецца на аснове агульнай тэрыторыі,мовы,побыту, культуры,агульнасці гаспадарчага жыцця,характарызуецца асаблівасцямі псіхалагічнага складу,самасвядомасцю.Народнасць прыходзіць на змену роду і племені і папярэднічае нацыі.Складванне бел.народнасці праходзіла ў 13-14ст. Паходжанне назвы“БелаяРусь”

1)звязана з геаграфічным фактарам:белы колер абазначаў усход,

2)нас.Бел.насіла белае палатнянае адзенне,мела светлыя валасы,белы твар,3)з рэлігійным становішчам:белая,значыць праваслаўная,чыстая

4)са знешнепалітычнымі абставінамі:частка тэр.Бел,якая ў сяр.вякі не была захоплена ні крыжакамі,ні татарамі,заставалася вольнай, свабоднай.5)своеасаблівае “прывілеяванае” становішча некаторых усх.зямель Бел.(Полацкай і Віцебскай)у складзе ВКЛ.

Назва “Белая Русь”узнікла ў12ст.і адносілася да Уладзіміра-Суздальскага княства.У 12-15ст.яна адносілася да зямель Паўночна-Усх.Русі,а з 16ст.абазначала ўсх.частку Бел.Назва “русіны”,а з канца 16-пач.17ст.”беларусцы”адносілася да нас.Падзвіння і Падняпроўя (Віцебская,Магілёўская вобл.).Назва“ліцвіны”-да жыхароў Верхняга Панямоння(Гродзенская вобл.)Назва”палешукі”-да жыхароў Палесся (Брэсцкая і Гомельская вобл.). Для беларускага этнасу ўласцівы свой менталітэт-своеасаблівы тып,спосаб мыслення і светабачання. Беларусам уласціва моцная прывязанасць да зямлі,да роднага кута, талерантнасць.Фарміраванне і развіццё бел.народнасці ў 13-14ст. было абумоўлена шэрагам грамадска-паліт.фактараў:пачатак узнікненню ВКЛ,супольная барацьба народаў ВКЛ супраць крыжацкай агрэсіі і татарскіх набегаў,панаванне старабелар.мовы і пісьменнасці.Таксама сац.-эканамічн. фактары:этнагенетычная роднасць усіх усходнеславянскіх народаў,іх культурная блізкасць аблягчалі асіміляцыйныя працэсы.Пашырэнне таварна-грашовых адносін садзейнічала развіццю эканамічных сувязей.Падзел працы паміж вёскай і горадам,рост гарадоў і мястэчак,развіццё гандлю ўплывалі на ўмацаванне сац.-эканамічных сувязей бел.зямель.

15)Культура Беларусі эпохі Адраджэння. Цесна звязана з Рэнесансам.Станаўленне рэнесансавай культуры ў Беларусі,фактары: ажыўленне гаспадарчага жыцця,росквіт гарадоў з Магдэбургскім правам,фарміраванне белар.народнасці,пашырэнне гандлёвых,паліт., культурных сувязей з Польшчай і іншымі еўрапейскімі краінамі, шматканфесійнасць і талерантнасць насельніцтва,панаванне старабеларускай мовы ў пісьменстве і грамадска-паліт.жыцці. Беларускі і ўсходнеславянскі гуманіст,першадрукар,асветнік,вучоны, пісьменнік Ф.Скарына(каля1490-1551).Першапачатк.адукацыю набыў у Полацку і Вільні,затым у 16гадоў скончыў філасофскі факультэт Кракаўскага універсітэта.Двойчы стаў доктарам навук. Спачатку атрымаў у Кракаве ступень бакалаўра,затым сдаў экстэрнам экзамен на званне доктара медыцыны ў Падуанскім універсітэце ў 1512.Яго партрэт знаходзіцца ў “зале сарака”.Меў таксама ступень доктара вольных навук.6 жніўня1517 Скарына выдаў у Празе друкаваную кнігу-“Біблію”.Зрабіў пераклад Бібліі на зразумелую простаму люду царкоўнаславянскую мову.(20 кніг Бібліі, змешчаныя ў тэксце гравюры-ілюстрацыі(51).У Вільні ў 1522,1525 выдаў “Малую падарожную кніжку” і “Апостал”. Сымон Будны у 1562 у Нясвіжы выдаў першую старабел.кнігу “Катэхізіс”,а таксама кнігу”Апраўданне грэшнага чалавека перад Богам”. Першая друкарня дзейніч.у 1550-1570 у Берасці пры падтрымцы Мікалая Радзівіла Чорнага,што з’яўляецца прыкладам мецэнацтва.У 1564 у Маскве Іван Фёдараў і Пётр Мсціславец выдалі “Апостал”,ў 1569 у Заблудаве выдалі“Евангелие учительное».У 1570 Васіль Цяпінскі выдаў на царкоўнаслав.і старабелар.мовах”Евангелле”.У 1588 у Віленскай друкарні на сродкі бел.друкароў братоў Мамонічаў выдадзены статут ВКЛ 1588 на старабелар.мове.Мікола Гусоўскі(1470-каля1533) запрошаны ў Рым па замове папы рымскага піша на лац.мове паэму “Песня пра зубра”.Паэма была выдадзена ў 1523. Сістэма адукацыі

прадстаўлена пачатковымі школамі пры правасл.брацтвах і пратэстанцкіх зборах,школамі пры катал.ордэнах францысканцаў, бернардзінцаў,аўгусцінаў,езуіцкімі калегіумамі.У к.16-пач.17ст.у ВКЛ узніклі брацтвы-нацыянальна-рэлігійн.арганізацыі правасл.нас. З друг.пал.16ст.у асветніцкай дзейнасці ў ВКЛ-езуіты-члены таварыства Ісуса Хрыста,якія праз распаўсюджв.асветы імкнуліся замацаваць пазіцыі катал.царквы.Заснаваныя імі езуіцкія школы, якія перараслі у калегіумы. Першая у ВКЛ ва Усх.Еўр.вышэйшая навуч. установа-Віленская езуіцкая акадэмія.Першы рэктар-аўтар “Аб адзінстве царквы Божай”Пётр Скарга.З 1579 акадэмія набыла статус універсітэта.Прававая к-ра ВКЛ прадстаўлена ў 16ст.Статутамі ВКЛ

1529,1566,і 1588.Статут 1588падрыхтаваны пры удзеле Валовіча і Сапегі.Развіццё архітэктуры у 14-15ст-будаўніцтва шэрага замкаў (замкі-кастэлі,адпавядаюць раманскаму стылю).Замкі-кастэлі ў Лідзе і Крэве.Самы старажытны-Навагрудскі замак.Гродзенскі замак. У царкоўным будаўніцтве прыходзіць гатычны стыль(касцёл Тройцы у в.Ішкаладзь,1472г).Перабудаваны ў храм-крэпасць Сафійскі сабор у Полацку.У в.Сынковічы у 1407г.-Свята-Міхайлаўская царква,якая выконвала ролю замка.Царква-крэпасць у в.Мураванка Гродзенскай вобл. Пачынаюць станавіцца рысы барока:касцёл Божага цела ў Нясвіжы(па праекту італьянскага архітэктара Джавані Марыі Бернардоні). Будаўніцтва кальвінскіх збораў.Першы кальвінскі збор з друкарняй ў Брэсце каля 1553. Прыклад жывапісу-фрэскі.У фрэсках капліцы святой Тройцы ў Люблінскім замку адлюстраваны партрэт Ягайлы. З 2пал.16ст. – партрэтны жанр-партрэт Юрыя Радзівіла.Іконы-абраз “Маці Боская Замілаванне”в.Маларыта, ікона”Маці Боская Адзігітрыя Іерусалімская ў Варварынскай царкве ў Пінску. Драўляныя скульптуры-“Распяцце”з в.Галубічы.Дэкаратыўна-прыкладное мастацтва-кафля(керамічны выраб).Ею абкладвалі сцены печаў, выкарыстоўвалі для абліцоўкі сцен будынкаў.Тэатр-балейка.