1) Гісторыя засялення тэр.Беларусі.Балты і славяне

35тыс.г.н.-краманьёнцы,рассяляюцца на Поўдні Бел.

Старажытныя паселішчы:р.Прыпяць і Сож,каля в.Бердыж

і Юравічы (26-23тыс.г.н).Фармір.насельніцтва ў некалькі

этапаў.У эпоху неаліта у 3-м тыс.да н.э. у Сяр.і Паўночную

Еўропу пранікаюць індаеўрап.плямёны-продкі славян, германцаў,балтаў.Індаеўрап.асімілявалі мясцовае насельн.

У раннім жалез.веку (7-5ст.да н.э) вобласць пашырэння балтаў:басейны Нёмана,Зах.Дзвіны,Верхняга Падняпроўя.

Іх суседзі:фіна-угорскія плямёны,слаяне і германцы.Па меркаванням вучоных,славяне сфармірав.на тэр.паміж Ордай і Віслай і ў першых ст.н.э.пачалі перасяленне на ўсход у басейн Прыпяці і Дняпра.Пасля “вялікага перасялення народаў”(4ст)паўднёвую частку Бел. насялялі стараж.славяне.У 6-7ст. славяне падзяліліся на 3гр:заходн. (у бас.Одры і Эльбы)якія сталі продкамі сучасных палякаў, чэхаў,славакаў; паўднёвыя(Балканскі п-ов),продкі балгар, сербаў,харватаў,славенцаў,македонцаў,чарнагорцаў; усходнія-продкі беларусаў,укараінцаў,рускіх.

“Венеды”-так называлі славян рымскія аўтары 1-2ст.н.э.

“Анты”,”Склавіны”-так называлі славян гісторыкі 6ст.

У 6-7 славяне пражыв.у бас.ракі Прыпяць.

2)Верав.і звычаі.Прыняцце храсціянства.Анімізм-вера ў існаванне душы,якая здольна жыць асобна ад цела нават пасля смерці.Фетышызм-вера ў духаў,што маглі усяляцца ў неадуш.прадметы.Татэмізм-вера ў звышнатуральную сувязь паміж людзьмі рода і якой-небудзь жывёлай ці раслінай.

У 988г. вялікі князь Уладзімір Святаслававіч(“Чырвонае сонейка”)прыняў хрысціянства.Адмовіўся ад мнагажонства і выслаў адну са сваіх жонак Рагнеду з сынам Ізяславам у пабудаваны для іх Ізяслаўль.У 922 Ізяслаў заснаваў у Полацке епархію-вялікую царкоўную акругу.Рагнеда і Ізясл.сталі першымі хрысціянамі ў Полацкім княстве.Хрысціянства распаўсюджвалася у саперніцтве з язычніцтвам.Значэнне прыняцця хрысціянства:пераадоленне адасобленнасці; умацаванне грамадскіх адносін; развіццё ведаў і пісьменнасці; умацаванне знешніх сувязей.

1005-засн.Тураўскай епархіі.Епіскап Фама.Барыс і Глеб – першыя усходнеслав.святыя.

3)Паходжанне беларусаў:асноўныя канцэпцыі.

У выніку сінтэза к 9-10ст.сфармірав.новыя славянскія этнічныя супольнасці-крывічы,радзімічы,дрыгавічы.

Крывічы:Ад вярхоўя Дняпра,Дзвіны,Волгі да Чудскага возера.Аб’ядн.крывічоў распалася на 3 гр:полацкая, пскоўская,смаленская.Гал.горад-Полацк. Дрыгавічы:

Землі паміж Прыпяццю і зах.Дзвіной.Паўночная мяжа – Мінск-Заслаўе-Барысаў.Тэрыт.Цэнтр.і Паўднёвай Беларусі.

Гал.горад-Тураў. Радзімічы:Басейн р.Сож.Паўднёва-усх. частка Беларусі.Гал.горад-Гомель.

Канцэпцыі: 1)Фінаугорская (Ласкоў)-у этнаграфіі беларусаў самы прыкметны след пакінулі фіна-угры і ў якасці доказаў прыводзіць шырокае распаўсюджв.на тэр. Бел.фіна-угорскіх гідронімаў. 2)Балцкая (Сядоў)-60г.20ст. у сваіх працах Сядоў даказ,што этніч.асаблів.,характэрныя для беларусаў сфарміраваліся ў выніку асіміляцыі прышлымі славянамі ўсходнебалцкіх плямён. Гэта адбыл.у перыяд 7-8ст. да 13ст.Характэрныя рысы ў перанятых ад балтаў элементаў мовы,”дзеканне”,цвёрдая “р”; у матэрыяльнай культуры-слуповая тэхніка,бел.традыцыйны касцюм; у дух.культуры-культ камяня,вужа.Фактычна балты адыгралі ролю субстрату у этнагінезе беларусаў. 3)Крывіцка-дрыг.-радзіміцкая (Доўнар-Запольскі,Карскі, Пічэта)-продкі белар.крывічы,дрыг.,радзімічы, Пераемнасць матэрыяльнай культуры,мова,саха з перакладной паліцай,аканне,дыфтонгі ўо,іе. 4)Старажытнарускай народнасці (пануючая)-упершыню тэзіс аб яе існаванні вызначыны ў працы”Марксізм і мовазнаўства” у 50-м г.Аўтар І.Сталін.Пасля абаснаваў канцэпцыю савецкі этнограф Токараў.У перыяд 9-п.п.13ст.склалася адзіная старажытнарус. народнасць.У 13-14ст з гэтай народнасці новыя народы-рускія,белар,украін. У 80-90 канцэпцыя амаль пахавана. 5)Новая канцэпцыя (Піліпенка)спроба сінтэзіраваць і стварыць сваю новую. Згодна з яго канц.-крыв,дрыг,радзім. не славяне, а асімілявалі.Лічыў,што пад канец 10-пач.11ст.,крыв.,дрыг, радзім.,аб’ядналіся ў агульнаслав.этнічную супольнасць. Лічыў,што існуе 2 групы:Палеская і Падзвінска-днепр. За палескай замацавалася назва”палессе”, а за цэнтральна- паўночнай-“белая русь”,насельніцтва на тэр. палесся- палешукі, на цэнтр.-паўн.-беларусцы.Толькі ў 15-16ст. па меры змешвання канчаткова сфармірав.тэрытор.Беларусі і утварыліся беларусы.

4)Раннефеад.дзяржавы на тэр.Беларусі (9-13в) Кіеўская Русь

ўтварыл.ў 2пал. 9-п.п.10ст. і існавала да 12ст.Утвар.Кіеўскай Русі

звязана з узнікненнем ў 8-9ст.тэрытарыяльна-паліт.аб’яднанняў – племянных саюзаў усх.славян-палян,драўлян,севяран,крывічоў,дрыг., радзім.і інш.Некатор.з гэтых плямён мелі княжанні,якія сталі зародкамі дзяржаўнасці ў славян.Найбольшай магутнасці Кіеўская Русь дасягнула пры князях Уладзіміры Святаслававічы(980-1015) і Яраславе Мудрым(1019-1054).У склад Кіеўскай Русі ўваходзілі Полацкае і інш.княствы.У 30-я гг.12ст.Кіеўская Русь канчаткова раскалолася. Полацкае княства.Першая дзяржаўная адзінка на тэр. Бел.Зручнае геаграфічнае размяшчэнне на р.Зах.Дзвіна.862-першае ўпамінанне Полацка.На тэр.усх.Еўропы існавалі тры моцныя дзярж.цэнтры:Полацк,Кіеў,Ноўгарад.Першы летапісны полацкі князь – Рагвалод. Каля 970-980гг. да Рагнеды пасваталіся Уладзімір Ноўгарадскі і Яраполк Кіеўскі. Рагнеда адмовіла Уладзіміру,але той напаў на Полацк і ўзяў яе ў жонкі, забіў Яраполка. Ізяслаў(988-1001) -полацкі князь, аднавіў дынастыю Рагвалодавічаў. Брачыслыў Ізяслававіч (1001-1044) - пашыраў межы Полацкай. дзярж, заснаваў г.Браслаў, г.Кукенойс і Герсіка.Кантроль над гандлёвым шляхам па Дзвіне. Барацьба з Ноўгарадам.1021 - Брачыслаў захапіў Ноўгарад.Па дарозе дадому адбываецца бітва на р.Судамір з Я.Мудрым.Брачыслаў быў разбіты. Дамова: Полацкай землі вернуты Віцебск і Усвяты.Усяслаў Брачыслававіч(1029-1101)Пашырэнне тэр.(Віцебск, Заслаўе,Друцк,Браслаў)1065-захоп Пскова.1066г.-захоп Ноўгарада. У адказ браты Яраславічы нападаюць на Менск.1067г.-бітва на р. Няміга. Усяслаў і 2 сыны зах.у палон.1068-Усяслаў пастаўлены князем у Кіеве.Пасля вярт.у Полацк.Дзеліць княства паміж сынамі. Полацкае Барысу,Менскае-Глебу.1129-Кіеўскі князь Мсціслаў напаў на полацкіх князёў і вывез разам з сем’ямі ў Візантыю. Тур.княства

980г.-узгадваецца г.Тураў.Князь Тур і Рагвалод магчыма браты.988г.-Уладзімір кіеўскі выдзеліў тур.зямлю Святаполку.Святаполк вядзе барацьбу за самаст.Тур.кн. 1019г. – бітва на р.Альце з Яраславам Мудрым.Святаполк загінуў.Тураў падпарадкаваны Кіеву.Я.Мудры дзеліць землі паміж сынамі.1097-Любецкі з’езд.1113г.-дынастыя Манамахавічаў. 50-я г.12ст.-князь Юрый Яраслававіч вярнуў тур. зямлю дынастыі Ізяслававічаў.Сярэдняе Пабужжа-г.Брэст,Камянец, Кобрын,Драгічын(увах.у склад Галіцка-Валынскага княства). Панямонне,”Чорная Русь” – г.Навагрудак,Ваўкавыск,Гродна,Слонім, Навагародская зямля. Пасожжа-Мсціслаў,Крычаў,Прапойск (Слаўгарад),пасля Копысьі Орша ў складзе Смаленскага княства. Гомель, Чачэрск,Рэчыца ў складзе Чарнігаўскага княства.

5)Культура Беларусі 9-13ст. Вусная нар.творчасць:песні,быліны, паданні,легенды,прыказкі,прымаўкі. Найбольш старажытны від – каляндарна-абрадавая,сямейна-абрадавая. Быліны пра Іванка Прастачка,Івана Падвея,Іллю Мурамца.Паданне аб Рагнедзе. З’яўленне пісьменства:863-браты Кіріл і Мяфодзій з Салуні (Грэцыя) склалі азбуку-кірыліцу.Пачала ўжывацца на ўсхеднеславянскіх землях пасля прыняцця хрысціянства. Першыя надпісы:1)Пячатка полацкага князя Ізяслава з трызубцам і надпісам(к.10в) з Ноўгарада. 2)Пячатка Е.Полацкай з надпісам «Господи помози рабу своей ефросини нарецаемой», 3)надпіс у Саф.саборы ў Полацку “Давидъ, Тоума,Миколуа,Петр,Вориш»,4)надпісы на прасліцах,амфарах (Віцебск),»Яраполче вино”(Пинск),”Настасино праслен” (Пинск).

5)”Барысавы камяні” – на іх высечаны крыжы з надпісамі.

6)самшытавы грэбень з Брэста (напісаны літары ад А да Л)

7)берасцяныя граматы:грамата 11ст. з Ноўгарада (напісаў Жыравіт, жыхар Полацка ці Віцебска); грамата 13ст.з Віцебска; грамата 13ст. з Мсціслава. 8)надпіс на крыжы, зроблены Л.Богшам 1161г.

Летапісы і рукапісныя кнігі 1)“Аповесць мінулых часоў”-напісана манахам Нестарам каля 1113г.на аснове пачатковага летапісу 1093г.

2)Полацкі летапіс – страчаны, сведкі аб існаванні ад Тацішчава; 3)Смаленскі летапіс-страчаны; 4)Смаленская праўда 1229г.-гандлёвая дамова; 5)Тураўскае евангелле(11ст.); 6)”Сказанне аб мніху Марціне” (12ст)аб цяжкім жыцці манаха-пустэльніка ў келлі Барысаглебскага манастыра. 7)“Слова аб палку Ігаравым”(Апісваецца У.Чарадзей).

Рэлігійна-асветніцкія дзеячы: Е.Полацкая (Прадслава)(каля 1104-1167г.)Прылічана да ліку святых,унучка У.Чарадзея,заснав. жаночы і мужч.манастыры,пры іх майстэрні па перапісв.кніг,школы,бібл. Дойлід Іаан па яе заказу пабудаваў царкву Святога Спаса. 1161- заказала Л.Богшы Узвіжальны крыж.1187-паломніцтва ў Іерусалім. Напісана “Жыццё Е.Полацкай”. К.Тураўскі(1130-1182) Паходзіў з багатай сям’і,вядомы рэліг.дзеяч.1158-стаў турыўскім епіскапам. Вядомы яго казанні “Словы”,дзе выступ.супраць язычніцтва. “Прытча пра душу і цела”,“Пра сляпога і храмога”,“Слова на Вялікдзень”. Клімент Смаляціч Нарадзіўся ў Смаленску ў пач.12ст., быў кіеўскім метрапалітам,напісаў “Пасланне Фаме Прасвітару”

Аўрамій Смаленскі Нарадзіўся ў Смаленску.Прапаведнік,кніжнік. Вучань Яфрэм напісаў “Жыццё Аўрамія Смаленскага”.

6)Утвар.ВКЛ:канцэпцыі. Балцкая(польская,руская):пасля ўтварэння літоўскай раннефеадальнай дзярж, літоўскія князі заваевалі бел.землі і ператварылі сваю дзяржаву ў ВКЛ.Пры гэтым роля беларусаў у ВКЛ прыніжалася і народ паказваўся захопленым і прыгнечаным. ВКЛ разглядалася выключна як этнічная літ.дзяржава. Беларуская (Ермаловіч):стараж.Літва не адпавяд.сённешняй.Размяшчалася паміж Мінскам,Наваградкам,Маладзечнам.На думку Ермаловіча, не Літва заваевала Наваградак,а Наваград.заваеваў Літву.Менавіта адсюль заваёвываліся такія балцкія землі,як Нашчаны,Дзяволта і інш.У сяр. 13ст.Навагр.упарадкаваў сабе Полацк,таму ВКЛ склад.перш за ўсё,як бел.дзяржава. Канцэпцыя А.Краўцэвіч-распрац.ў к.90-х.Ён на аснове комплекснага аналізу пісьмовых,археалаг.,і лінгвістычных крыніц абгрунтаваў канцэпцыі біэтнічнай балтаславянскай дзярж.Сутнасць: 1)ВКЛ узнікла ў сяр.13ст.у балта-слав.кантактнай зоне(басейн верхн. і сяр.Нёмана,які ён вызнач.тэрмінам “Літва”.2)Штуршком да пачатку працэса дзяржаваўтвар.стала знешняя пагроза з боку Залатой Арды і Тэўтонскага ордэна.3) Існаванне раннефеадальн.балцкага дзяржаваўтварэння папярэдніка ВКЛ нельга лічыць даказаным і,на думку Краўцэвіча,яно па ўсёй верагоднасці міф.4)Пачатак ствар.ВКЛ трэба аднесці да 1248,калі ўсходнеславянскі г.Навагрудак увайшоў у саюз з балцкім нобелем Міндоўгам,а ў далейшым такі саюз стаў асновай ВКЛ.5)ВКЛ з самога пачатку было біэтнічнай усходне-слав. дзяржавай балтаў з дамінаваннем усх-слав.элементу.6)Утвар.ВКЛ у кантактнай зоне паміж балцкімі і славянскімі этнічнымі масівамі не спыніла і не змяніла ходу працэса балта-слав.кантактаў,сутнасцю якога было пранікненне ўсх.славян на землі,занятыя балтамі, і паступовая асіміляцыя апошніх.