1- ші блок

1. «Басқару» категориясының мәні және оның қоғамдағы ролі.Басқару дегеніміз қоғамдағы түрлі құбылыстарға әсер етуі болып табылады. Мем/к бас/у теориясының Қаз/н 2030 стратегиялық даму басымдылықтарына негізделе отырып, нарықтық жағдайдағы мем/ті бас/у тиімділігін арттыруға, бұрынғы жүйеден қалған негативті жақтарды жоюға бағытталған. Мем/к бас/у қоғамдық жүйеге мем/ң әсер етуі болып табылады. Яғни, мем/к бас/у объектісі ретінде бүкіл қоғам қарастырылады, яғни қоғамдағы құбылыстың барлығы мем/пен басқарылады. Мем/к бас/у субъектісі ретінде түрлі мем/к органдар қарастырылады. Мем/т қоғамның ажрамайтын бөлігі болғандықтан барлық гуманитарлық ғылымдар мем/ң бас/у мәселесін қарастырады. Мем/к басқару ғылымының зерттеу саласы мем/т, саясат, мем/басқару, билік т.б. түсініктер аясында болады. Осы пәннің негізі салатын концепсия саясаттың, құқықтың, басқару мен биліктің өзара байланысына туындайды. Басқару арқалы билік жүзеге асады, ло құқыққа ж/е саясатқа сүйенеді. Мем/к басқару теориясының мазмұны қоғамдық басқару институты ретіндегі мем/к билік органдарының (саяси-құқықтық) ж/е қалыптасатын саяси, құқықтық, әлеуметтік қарым-қатынастарды талдау болып табылады. Мем/ң басқарушылық қызметіқоғамдық ортақ ж/е жеке мүдделер арасындағы қоғамдық қайшылықтар мен шиеленістерді шешуге ж/е реттеуге бағытталған.

2. Мемлекеттік басқарудың спецификасы мен мәні. Мемлекеттік басқару - мем/ң адамдардың қоғамдық іс-әрекеттерін тәртіпке келтіру, сақтау н/е қайта құру мақсатында өзінің билік күшіне сүйене отырып практикалық, ұйымдастырушылық ж/е реттеушілік әсері. Мем/к басқару (басқару субь/сі - мемлекет), қоғамдық басқару (басқару субь/сі - қоғам ж/е оның құрылымдары), менеджментті (басқару субь/сі-кәсіпкер, меншік иесі, іс қожайыны) бөліп қарастырылады. Сонымен қатар басқару жүйесінің ерекше түрі ретінде жергілікті өзін-өзі басқару да қарастырылады. Мем/к басқарудың маңыздылығы ж/е ерек/гі оның өзіне ғана тән 3 түрлі қасиеттерімен түсіндіріледі. Басқарудың бұл түрінде белгілі бір мақсатқа бағытталған ұйымдастырушылық, реттеушілік іс әрекеттер субь/сі б/п мем. таб/ды. Сон/тан басқ/ң бұл түрінің алғ. қасиеті ол мем/ң қуатты билік күшінің бар болуы. Мем/к билік оның өзін басқа да қоғамдық құрылымдардан ерекше бөліп көрсетеді. Мем/к басқ/ң басқарушылық ықпалы оның осы билік күшіне сүйенеді, сол арқылы қуатталады ж/е қамт/з етіледі. Мем/к басқ/ң келесі қасиеті – оның бүкіл қоғамға таралымдылығы, кейде тіпті мем/пен жүргізіліп жатқан хал/қ саясат шеңберінде бір қоғам шегінен шығып басқа да қоғам адам/на таралады. Мем/к басқ/ң бұл қасиетінің мәнін мем. қоғам адам/ң барлық қимылына, іс-әректіне, қарым-қатынасына араласып, тотальдық бақылау жүргізеді деген түсініктен ажырата білуді қажет етеді. Мем/к басқ/ң өзіне тән соңғы қасиеті – жүйелілік қасиеті. Мем/к басқару жүйелілік қасиетінсіз өзінің негізгі мәнін жоғалтады.Сон/тан жүйелілік қасиеті мем/к басқ/ға қажетті деңгейде келісімділік, үйлестік, субординация, нақты мақсатқа бағытталымдылық, рационалдылық ж/е нәтижелік сипаттарын береді.

3. Мем/к құрылыс формалары.Мемлекет басқару түрі бойынша: 1) монархия 2) республика болып бөлінеді. Монархияда жоғары билік мұрагерлік жолмен, кейде сайлау жолымен алатын, монархтың қолында шоғырланады. Оның абсолютті, дуалистік, конституциялық деген түрлері бар.Абсолюттік монархиядамонарх билігі заңдармен шектелмеген. Парламент жоқ н/е оның билігі шектелген. Конституциялық монархияда конституция монарх билігін шектейді, монарх мем/т символы б.т. Дуалистік монархияда билік монарх пен парламент арасында бөлінген, монарх Үкіметті тағайындайды, Парламент шығарған заңға вето жариялайды.Республикапарламенттік, президенттік, аралас болып бөлінеді.Парламенттік республикада заң шығарушы орган белгілі бір басымдықтарға ие. Үкімет парламент арқылы құрылады ж/е соның алдында есеп береді. Парламент Үкіметке сенімсіздік вотумын жариялайды. Президенттік респуликада заң шығарушы орган ж/е атқару органдарының басшылары халықпен сайланады, олар өз қызетінде тәуелсіз, қоғамды билеудегі тепетеңдікті қалыптастырады. Мем/т басшылары президенттер ерекше мәртебеге ие, мұндай елдерде үкімет президент алдында жауап береді. Аралас республика белгілері: Парламент жалпы сайлау арқылы сайланады, президенттің құзіреті кең, парламентке де кең құзірет берілген. Мем/р құрылым формаларына қарай: 1) жай (унитарлы) 2) күрделі (федерация, қауымдастық, достастық, конфедерация, империя) болып бөлінеді. Унитарлықмем/т біртұтас мем/к құрылым. Бұл жағдайда мем/т мем/к биліктің тек бірыңғай жүйесі арқылы басқарылатын әкімшілік аумақтық бөліністерге ғана бөлінеді. Федерация мем/к құрылымдардың күрделі нысаны. Федеративті мем/т басқа мемлекеттерден н/е мем/к құрылымдардан, федерация мүшелерінен тұрады. Қауымдастық, достастық – белгілі бір мақсат үшін құрылады. Мүшелері толығымен тәуелсіз, жеке субъект ретінде қарастырылады.

4. Мем/ң қоғамдық функциялары. Мем/ң функциялары – мем/ң жалпы адами мәні мен әлеу/к тағайындалуы көрініс табатын ж/е нақтыланатын оның ішкі ж/е сыртқы қызметінің негізгі бағыттары. Мем/т фун/ң маңызды белгілері: - мем/ң функциялары оның жалпы адами мәнін тікелей ашып көрсетеді ж/е нақтылайды; олардың мазмұны қоғам мүшелерінің ұлттық, жеке бастық ж/е топтық мүдделерін ескереді; - мем/ң функцияларында оның қоғам өмірінің әр түрлі саласында атқаратын рөлі айқындалып, ел ішінде ж/е халықаралық аренада атқратын жан жақты практикалық қызметі көрініс табады; - мем/ң функциялары оның тарихи міндеттері мен мақсаттарына байланысты пайда болады ж/е дамиды; мем/т өзінің әлеу/к міндетін өз қызметінің тұрақты қалыптасқан бағытын құрайтын тиісті функциялары іске асыру арқылы атқарады; - әр түрлі тарихи тұрпаттағы мем/ң функцияларында оларға тән даму ерешеліктері мен заңдылықтары, қоғам өміріндегі әлеу/к, экон/қ, саяси ж/е рухани өзгерістердің деңгейі нақты көрініс табады. Мем/т әр түрлі көптеген функцияларды орындауына қарай оларды ғылыми жіктеу қажеттілігі туындайды. Функциялар бір бірінен келесідей жалпы белгілері бойынша ажыратылады: 1) мем/т әсер ету объектісінің ерекшеліктері, өзінің қызмет ету процесінде мем/т ықпал ететін қоғамдық қатынастардың ерекшеліктері б/ша; 2) әрбір функция мазмұнының, яғни мем/т қызметінің біртекті, бір біріне ұқсас түрлерінің өзіндік ерекшеліктері б/ша. Мем/ң міндеттерінде оның әлеуметтік бағыты, белгілі бір тарихи кезеңдегі миссиясы анықталады. Өз кезегінде мем/ң функциялары оның міндеттерін жүзеге асыру ж/е орындау құралдары болып табылады.

5. Мем/к басқарудың объективті негіздері. Қоғамды мем\к басқарудың объективті қажеттілігі жалпы тарихи ж\е әлеу\к саяси, сонымен қатар нақты қоғамның тек өзіне тән факторлардан туындайды. Аталған факторлардың бірінші тобы мем\т болмысымен байланысты. Қазіргі ғылыми деректерге сәйкес алғашқы мем\т адамдар қауымдастығының өмір сүру шартына айналған еңбек қызметінің жаңа нысандарын өндіруші экон\ң қызмет етуін ұйымдасқан түрде қамтамасыз ету үшін пайда болады, деп жазады профессор А. Венгеров. Осыдан келіп ең алдымен қоғамға ақпараттық қызмет көрсетуді көздеген басқарушылық функция туындайды. Қоғамнан негізгі кәсіби-ұйымдастырушылық қызмет көрсету болып табылатын адамдар тобы бөлініп шығып, көптеген басқарушы лауазым пайда болады: жұмысты басқарушылар, әскери басшылар, есепшілер ж\е т.б. Бұл топ мем/т аппаратын – алғашқы бюрократияны құрды. Топтар мен жіктерге әдеу\к бөліну ж\е оларға тән қарама-қайшы мүдделер мен қарым-қатынастар мем/ң саяси функциясына – қоғамдық ж\е әлеу\к қатынастарды реттеуге деген қажеттілікті туғызды. Мем/к аппаратта ерекше дәрежелі топтар шоғырланғандықтан әлеу\к реттеу функциясы негізінен осы топтардың халықтың қалған бөлігіне үстемдік орнатуын қамтамасыз етіп отырды. Осы функцияны орындау сәтінен бастап мем\т саяси институтқа айналады. Қоғам мүшелерінің жүріс тұрысының тәртібінің жалпы ережелерін бекіту ж\е қатаң сақтау, қоғамға қажетті қызмет түрлерін ұйымдастыру мен реттеу мем/ң пайда болуы мен даму кезеңінен бергі негізгі міндеті болып табылады. Мем/к басқару саяси бірлестікке біріккен адамдардың ортақ ерік, мүддесін білдіретін орталықтандырылған билік арқылы жүзеге асты.

6. Мем/к басқару функциялары.Мем/ң функциялары – бұл мем/ң жалпы адами мәні мен әлеуметтік тағайындалуы көрініс табатын ж/е нақтыланатын оның ішкі ж/е сыртқы қызметінің негізгі бағыттары. Мем/т фун/ң маңызды белгілері: - мем/ң функциялары оның жалпы адами мәнін тікелей ашып көрсетеді ж/е нақталайды; олардың мазмұны қоғам мүшелерінің ұлттық, жеке бастық ж/е топтық мүдделерін ескереді; - мем/ң функцияларында оның қоғам өмірінің әр түрлі саласында атқаратын рөлі айқындалып, ел ішінде ж/е халықаралық аренада атқартын жан жақты практикалық қызметі көрініс табады; - мем/ң функциялары оның тарихи міндеттері мен мақсаттарына байланысты пайда болады және дамиды; мем/т өзінің әлеуметтік міндетін өз қызметінің тұрақты қалыптасқан бағытын құрайтын тиісті функциялары іске асыру арқылы атқарады; - әр түрлі тарихи тұрпаттағы мем/ң функцияларында оларға тән даму ерешеліктері мен заңдылықтары, қоғам өміріндегі әлеуметтік экономикалық экономикалық, саяси және рухани өзгерістердің деңгейі нақты көрініс табады. Мем/т әр түрлі көптеген функцияларды орындауына қарай оларды ғылыми жіктеу қажеттілігі туындайды. Функциялар бір бірінен келесідей жалпы белгілері бойынша ажыратылады: біріншіден, мем/т әсер ету объектісінің ерекшелікері, өзінің қызмет ету процесінде мемлекет ықпал ететін қоғамдық қатынастардың ерекшеліктері бойынша; екіншіден, әрбір функция мазмұнының, яғни мемлекет қызметінің біртекті, бір біріне ұқсас түрлерінің өзіндік ерекшеліктері бойынша. Мем/ң функциялары мен міндеттері өзара тығыз байланысты, бірақ бір біріне сәйкес келмейтін құбылыстар. Оларды бір біріне қарсы қоюға да, теңестіруне де болмайды. Мем/ң міндеттерінде оның әлеуметтік бағыты, белгілі бір тарихи кезеңдегі миссиясы анықталады. Өз кезегінде мем/ң функциялары оның міндеттерін жүзеге асыру және орындау құралдары болып табылады.

7. Мемлекеттің экономикалық функциялары. Экономикалық функцияда шаруашылық жүргізу саласындағы мемл-ң рөлі толық көрініс тауып ол басқару жүйесінде эко-лық механизмдерді кеңінен қолдануға негізделген. Өткен жылдарда нарықтық ең маңызды элементтердің (эко-лық бостандық, меншік құқығы, тауарлармен қызмет нарығы) дамытуға баса назар аударылды. Сонымен қатар эко-лық үрдіске мемл-ң араласуының оңтайлы әдістерін іздестіру нарықтық механизмге сәйкес келетін тиімді мемл-к реттеуді үйымдастыру қажеттілігі туындады. Экономикағы толық басқару жүргізген әміршіл-әкімшіл мемлекеттің шаруашылық-ұйымдастырушылық функциясымен салыстырғанда қазіргі кездегі мемл-ң экономикалық функциясының басты ерекшелігі осы. Бүгінде экономикалық функция адамға, мемлекетке, әлемдік нарыққа аса қажетті өнімдерді өндіретін экономиканың құрылымын қайта құру, әлемдік нарықта бәсекеге қабылетті және Қазақстан үшін стратегиялық, әлеуметтік маңызды өндіріске қолдау көрсету, өндірушілерді, оның ішінде шағын кәсіпкерлікті қолдау, мақсатты бағытталған инвестициялық саясат, ішкі және әлемдік нарықта Қазақстандық компаниялардың мүдделерін қорғау, аграрлық секторда жүргізілген реформалар, ең алдымен, жерге жеке меншік құқығын қамтамасыз ету, инфляция қарқынын төмендету және баға өсімін тежеу сияқты мемл-т қызметінің бағыттарын қамтиды. Әлемдік экономикаға ену отандық рынокты әлемдік рынокпен байланыстыратын оның сыртқы экономикалық қызметінің барлық механизмін қайта қарауды қажет етті.

8.Мемлекеттік басқарудың ұйымдық-функционалдық құрылымы. Қоғамның маңызды ж/е күрделі саяси институты ретінде мем/ң нақты құрылымы мен ішкі ұйымдастырушылық бөлімшелері болады. Мем/к аппарат − өзара байланысты мем/к органдар жүйесі. Ол қоғамның саяси билік қызметін қамтамасыз етеді ж/е әр мем/к орган мем/т атынан қызмет етеді. Оның өз құзыреті, құрылымы және кадрлары бар. Мем/ң ұйымдық құрылымына мем/к басқару субъектісі тарапынан мемл.ң функциялар әсер етеді. Мемл.ң функциялары − мем/ң алдында тұрған нақты тарихи міндеттерді шешуге бағытталған қызметінің түрлері. Қызмет аясы бойынша мемл.т қызметтері келесідей жіктеледі: 1) ішкі қызметтер: саяси, экономикалық, әлеуметтік; 2) сыртқы қызметтер: ұлттық қауіпсіздік, қорғаныс қызметтері, халықаралық қызметтер; 3) мемл.к билік тармағы б.ша: заң шығарушы. Атқарушы,сот қызметі. Мем/к басқару ішіндегі субъективті факторлар мен жағдайларға мем/к аппараттың кадрларын жатқызамыз. Олардың дайындығы, біліктілігі деңгейіне мем.к аппарат кадрларының біліктілігі төмен болса мем.к аппарат ұлғаяды. Бірак ол мем.к басқару тиімділігін арттыру екіталай. Мем.к баскару механизмі мем.к функцияларды аткаратын мемл.к басқару органдар жүйесімен байланыстырылады. Бұл механизмдер.ң элементтері ретінде мем.к органдар жүйесі, басқару үрдісі, ақпарат, басқару функциялары, басқару қағидалары, басқару.ң әдістері мен нысандары жатады. Мем.к басқару субъектілерінің жікьелуі: 1) мемлекеттік билік түрі б.ша: заң шығарушы, атқарушы, сот билігі. 2) Баскару мен биліктің ұйымдастырылуының деңгейі б.ша: орталық, аймақтық, жергілікті. Бұл органдар арасында қарым катынас, қызмет аясы мен өкілеттіктің бөлінуіне байланысты анықталады. 1) Қызмет аясы б.ша: аталған субъектілерінің әртүрлі саяси, экономикалық, әлеу.к, мәдени, халықаралық іс, БАҚ саласындағы органдар; 2) Басқарылатындарға әсер ету құралдары, сипаты және мақсаты б.ша: саяси басшылық, әкімшілік мемл.к , эконо.қ және т.б; 3) Институционалдық сипаты б.ша: мемл.к органдар бастамасымен құрылған қоғамдық институттар. Мыс: партиялық фракциялар, эксперттік және кеңес беру ұйымдары; 4) Классификациялық құрылымы б.ша: ұжымдық, жеке.

9. Мемлекеттік басқару қағидалары. Мем/к басқару қағидалары-мем/к басқару жүйесінің құрылымдық элемент/ң мәні мен ішкі үйлесімділігін білдіретін негізгі бастамалар,ең жалпы идеялар. Мем/к басқару қағидаларын айқындау ж/е негіздеу процесіне белгілі талаптар қойылады. а) мем/к басқару/ң кез келген емес тек ең маңызды, басты, обьективті, қажетті заңдылықтарын, қатынас/ы мен өзара байланыс/н білдіру. ә) мем/к басқарудағы тек тұрақты заңдылықтарды сипаттау. б) мем/к басқару/ң өзге басқару түрлерін ерекшелігін білдіру. Мем/к басқару қағида/ң ерекше белгілерін де атап өткен жөн: бұл олардыңдиалектикалығы, жүйелілігі, басқарушы субьектінің біліміне, қабілетіне байланыстылылығы ж/е қағида/ң өзара байланыстылылығы. Отандық ж/е шетелдік ғалым/р басқару қағида/н жүйелеу мен жіктеуге әртүрлі көзқарастар білдіреді. Олар мем/к басқарудың ерекшелігін ескере отырып басқару қағидаларының жүйесін үш топқа бөледі: 1) жалпы ортақ қағидалар: жүйелілік, обьективтілік, өзін өзі реттеу, кері байланыс, оңтайлылық, ақпараттық жеткіліктілік, демокрктизім, жариялылық, құықтық реттілік (заңға сәйкес келу) 2) қоғамның түрлі салаларында ж/е әр түрлі қоғамдық құбылыстарды, ұйымдарды, институттарды талдау барысында қолданылатын жекелеген қағидалар. 3) мем/к басқарудың ұйымдастырушылық технологиялық жақтарын қарастыратын ұйымдастырушылық технологиялық қағидалар.

10. Мемлекеттік басқаруды құқықтық реттеу. Мем\к басқаруды құқықтық реттеу мем\к органдарды ұйымдастыру және олардың қызмет ету ережелерін бекіту жөніндегі мем\т қызметін білдіреді. Жалпы құқықтық реттеу мем\к органдардың функцияларын, ұйымдастырушылық құрылымдары мен басқарушылық қызметтерін тәртіпке келтіруге арналған. Құқықтық реттеудің объектілерін құрайтын мем\к және қоғамдық өмірдің бірнеше аспектілерін атап өтуге болады: 1. мемлекет пен қоғам,азаматтар арасындағы қатынастар. 2. Мемлекеттік органдар арасындағы билік бөлінісі және олардың құқықтық мәртебесін анықтауға байланысты қалыптасатын қатынастар. 3. Мемлекеттік-басқарушылық процеске қатысушы адамдар арасындағы қатынастар, мем\к қызметті атқаруға байланысты және өздерінің қандай да бір мәселелерін шешу үшін мем\к органдарға жүгіну барысында қалыптасатын қатынастар. Мем\к басқаруды құқықтық реттеуде оның объектілерінің ерекшеліктеріне сәйкес тиісті әдістер қолданылады. Құқықтық реттеудің әдістері басқарушы жүйенің әлеуметтік-құқықтық салаға әсер етуінің заңды тәсілдері мен құралдарының жиынтығынан тұрады. Олар: 1) орталықтандырылған, импервтивті реттеу (субординация әдісі), мұнда реттеу жоғарыдан төмен биліктік императивтік негізде мем\к билік органдары арқылы жүргізіледі; 2) орталықсыздандырылған, диспозитивті реттеу, мұнда құқықтық реттеу пікір алмасу, келісім жасау, бірлескен актілер қабылдау арқылы жүргізіледі. Құқықтық реттеудің ең негізгі нысаны – мем\ң конст\ы және одан туындайтын әр түрлі қоғамдық қатынастарды реттейтін заңдар, нормативтік құқықтық.

11. Мем/к басқарудың әлеуметтік тиімділігінің критерийлері. Әлеуметтік тиімділік – қоғамның қандай да бір өнімді қолдану н/е нақты жұмыс түрін атқару барысында, тиісті материалдық, әлеуметтік ж/е рухани құндылық–ды пайдалануда жалпы оң нәтижеге қол жеткізуі. Әлеуметтік тиімділік кез келген еңбектің маңыздылығын, ұтымдылығын, тиімділігін көрсетеді. Егер өнімге кеткен шикізаттық, энергетикалық, басқа да материалдық шығын/ды шегеріп тастасақ, онда адам–ң еңбегі ж/е таланты, білімі, тәжірибесі, біліктілігі, ар–ұяты толығымен әлеуметтік тиімділікте көрініс табады. Әлеуметтік тиімділіктің көлемі қоғамдық құрылымдар мен реттеуіш–ң ұтымдылығын сипаттайды. Әлеу/к тиімділік жоғары сапа мен қазіргі заманғы технико–технологиялық көрсеткіш–ге негізделген. Онда ғылыми–техникалық революцияның жетістік–і толық көрініс табады. Ол тек басқару субъектілерін, ең алдымен мем/к билік пен жергілікті басқару орган–н ұтымды ұйымдастыру, басқарылатын объект–ге оңтайлы қызмет жасауы, олар/ң белсенділігінің қоғам заңдылық–мен ж/е мүдде–мен сәйкес үйлесуінің нәтижесінде пайда болады. Әлеуметтік тиімділіктің мәні оның тұрақты, өндіруші, прогрессивті болуында, жүзеге асқан қызметтің қолданған нәтижесі ғана емес, с.қ. болашақта дамудың қайнар көзі мен құралына айналып, қоғамдық өмірдің ұдайы өндірісінде берік ж/е тұрақты буыны ретінде көрініс табуында. МБ жайлы жоғарыда айтылғандар онымен атқарылатын іс–әрекеттің барлығы басқарудың әлеуметтік тиімділігімен өлшеніп,бағалануы керек деген қорытынды жасауға мүмкіндік береді.Басқарудың жалпы әлеуметтік тиімділігінің өлшем–не(критерий–не) келесі–ді жатқызуға болады:а)өзінің сәйкес түр–і бойынша әлемдік параметр–мен салыстырылатын еңбек өнімділігінің деңгейі;б)БҰҰ–ң әдістемесі бойынша есептелетін ұлттық байлық/ң қарқыны мен ауқымы;в)жан басына шаққандағы ж/е әр түрлі категория–ң табыс–на бөлгендегі,сонымен бірге дамыған ел–ң стандарт–мен салыстырғандағы адам–ң өмір сүруі деңгейі;г)қоғам/қ қатынас–ң тәртіптілігі,қауіпсіздігі ж/е сенімділігі,олар/ң оң нәтиже–ге қол жеткізе отырып одан әрі дамуы.Аталған МБ–ң жалпы әлеуметтік тиімділігінің өлшем–і қоғам/қ өмір/ң сала–ы бойынша бөлінеді.

12. ҚР мемлекеттік қызметтің ұйымдастырылуының құқықтық және экономикалық негіздері.Мемлекеттік қызмет- мемлекет қызметінің бір саласы ж/е мемл.к қызметшілердің мемл/к органдардағы биліктің міндеттері мен функцияларын іске асыруға бағытталған лауазымдық өкілеттігін атқару жөніндегі қызметі б.т. Мемлекеттік қызметшілердің құқықтық жағдайларын ҚР-ның 1999 ж 23 шілдедегі қабылданған “ҚР мемл.қызмет туралы” заңы реттейді. Осы заң мемл/к қызметшілерге қолданылатын заң б/ша техн/қ қызмет көрсетуді ж.а. ж/е мемл/к орган қызметін қамтамасыз ететін адамдар мемл/к қызметшіге жатпайды. Мұндай адамдар тізбесін ҚР Үкіметі бекітеді. Мемлекеттік қызметші-мемл/к органда заңнамада белгіленген тәртіппен республикалық н/е жергілікті бюджеттерден, сондай-ақ ҰБ-тан қаржыландырылатын мемл/к лауазымды атқаратын мемл/т міндеттері мен функцияларын іске асыру мақсатында лауазымдық өкілеттікті ж.а ҚР-ның азаматы. Мемл. қызметкерлер 2-ге бөлінеді: саяси және әкімшілік. Мемл/к әкімшілік қызметші-мемл/к саяси қызметшілер құрамына кірмейді. Мемл/к органда лауазымдық өкілеттіктерді тұрақты кәсіптік негізде ж.а.мемл қызметші. Лауазымдық өкілеттік-мемл/к қызметшілер өз қызметін ж.а. мемл/к органдардың алдында тұрған мақсаттар мен міндеттерге жауап беретін нақты мемл/к лауазыммен көзделген құқықтар мен міндеттер. Мемл/к саяси қызметші- тағайындалуы, босатылуы ж/е қызметі саяси айқындаушы сипатта болатын ж/е саяси мақсаттар мен міндеттерді іске асыру үшін жауапты мемл/к қызметкер.

13. Мем/к басқару негізгі көрсеткіштері. Мем/к басқару қағидаларын айқындау ж/е негіздеу процесіне келесі талаптар қойылады: 1. М/к басқарудың ең маңызды басты обьективті қажетті заңдылықтарын қатынастарымен өзара байланыстылығын білдіруі; 2. Мем/к басқарудағы тек тұрақты заңдылықтарды сипаттау; 3. Мем/к басқарудың өзге басқару түрлерінен ерекешелігін білдіру. Олар мем/к басқару ерекшелігін ескере отырып басқару қағидалары жүйесін 3 топқа бөлеміз: Жалпы ортақ қағидалар: жүйелік, обьективтілік, өзін-өзі реттеулік, кері байланыс, оңтайлылық, құқықтық реттілік заңға сәйкестік. Қоғамның түрлі салаларында: экон/қ, саяси, әлеуметтік, рухани ж/е әртүрлі қоғамдық құбылыстарды, ұйымдарды, институттарды талдау барысында қолданылатын жеке қағидаларҚоғамның ашықтық деңгейі жоғары болған сайын ондай демократия орын алып, басқару обьектісі мен субьектісі арасында кері байланыс қағидасы жоғары мәнге ие болады.Мем/к басқаруды жүзеге асыруда демократизм қағидасына ерекше мән береді.Бұл қағиданың орнығуы халықтың биліктің бірден бір бастауы егемендік иесі өзі болып табылатынын мойындату үшін адам мен азаматтық құқықтың бостандықтарын қамтамасыз ету үшін күрестің нәтижесінде болуы мүмкін.Демократия мем/к басқаруда халықтың билігін білдіреді.Оңтайлылық қағидасы шығындар белгілі бір шектен шықпайтындықтай жеткілікті болуын білдіреді.Олай болмаған жағдайда еңбек жағдайы төмендеп заңдылық бұзылуы мүмкін сондықтан басқару оңтайлы болуы үшін келесі шарттар орындалуы керек:Мем/к басқарудың обьективтілік қағидасы барлық басқарушылық процесте обьективті заңдылықтарды, қоғамдық күштердің нақты мүмкіндіктерін ескеруді көздейді.Бұл қағида мемлекеттік басқару жүйесінің келесі заңдылықтарға байланыстылығын білдіреді:1)Қоғамның басқарылатын обьектілер сипатына және даму деңгейіне және заңдылықтарына;2)Белгілі бір тарихи уақыт аралығындағы қойылатын және қол жеткізілетін қоғамдық мақсаттарға;3)Басқару барысында қолданылатын құралдар мен қорларға;4)Жүйелі қоғамдық құбылыс ретіндегі басқарудың қызмет ету мен даму заңдылығы;

14. Мемлекеттік басқарудағы заңдылық және тәртіп.Заңдылық - қолданылып жүрген құқық нормаларын барлық субьектілерінің қатаң ж/е бұлжытпай сақтауы. Мем/к басқарудағы заңдылық қызмет принципі ретінде билікті жүзеге асыратын әдісі ретінде ж/е қоғамдық саяси өмірдің режимі ретінде түрлі құқық қатынастарына қатысушыларға қойылатын талаптар жүйесі ретінде қарастырылады. Заңдылықтың өзіне тән келесідей белгілері бар: 1. Тұтас мемлекетті, барлық мем/к ж/е жергілікті басқару құрылымын толық қамтитын бірыңғайлылығы. 2. Әртүрлі жағдайларда түрлі адамдармен ұйымдық құрылымдар оны бірдей түсініп орындайтындығы; 3. Жаппай қамтитындығы яғни мем/к бақарудағы заңдар тек мем/к ж/е жергілікті органдарға, ондағы қызметкерлерге ғана емес бүкіл қоғамға және азаматтарға таралады. Құқ-қ мем/е заңдылықты қамтамасыз етеді: 1) Сот билігі (ҚР ң жоғарғы соты, жергілікті сот, конституциялық кеңес, прокуратура); 2) Атқарушы билік; 3) Халықтың саяси белсенділігі. Мем-к басқаруда заңдалықты қамтамасыз ету құралы бақылау механизмі б.т. Бақылау келесі түрлерге бөлінеді: Сыртқы бақылау - бұл атқарушы биліктің бір органның екіншісін бақылауы; Жалпы бақылау - жоғары орғанның сәйкесінше төменгі органды қадағалауы; Мам-ған сыртқы бақылау; Мыс: Кедендік бақылау, халық тұтынатын тауар және тағамдар сапасын басқару, монополияға қарсы басқару, санитарлық эпидемиялогиялық басқару, рационалдық экологиялық басқару, жол қозғалысын басқару. Ішкі бақылау – мем/к органдарда орган жетекшілерінің арнайы топ бөлімдерін қадағалауы. Заңдылықты қамтамасыз етудегі халықтың саяси белсенділігі − өзінің заңды мүдделерін конституция бойынша кепілдік берілген құқықтары мен бостандықтарын қорғауға бағытталған халықтың әрекеті. б.т. Халықтың саяси белсенділік танытуы демократиялық құқықтық мем/т құрудың кепілі б.т. Тәртіп әр адамның келісілген ережелерді, нормативтерін орындау, пікір алмасу, нақтылы бір тапсырмаларды атқару процедураларын мойындап қатаң сақтауында тұратын қоғамдық байланысты нысаны.. Мем-к басқарудағы тәртіп түрлері: Жоспарлы, келісімді, қаржылық, қызмет тәртібі, есептік статистикалық, еңбек, штабтық, оқу тәртібі.

15. Мем/ң негізгі сипаттары мен типологиясы. Мем/т –(Николо Макиавелли) – мемлекет қажетті мем/к мүдде–ді жүзеге асыру арқылы ортақ игілікке қол жеткізу.Ағ.философы Джон Клокк мемлекет басым күштің,яғни мемлекет құрамына кіретін көптеген азамат–ң ортақ еркі.Австралиялық заңгер Г.Кельзем мемлекет түсінігін анықтаудағы қиыншылық–р аталған терминмен көптеген әртүрлі нысан–р мен құбылыс–р белгіленгендіктен,одан сайын күрделене түсед д.а.Өйткені қазіргі кезде мем/т көбінесе қолында билігі бар саяси күш–ң н/е тұлға–ң меншігі ретінде қарастырады.Мем/ң мәні өз мақсат–ы мен міндеттерін жүзеге асыруда қамтамасыз ету үшін өзінің аппаратын,ортақ қабілет–ді,мүдде–ді,мақсат–ды айқындаумен ж/е қоғам/ң мем/к,құқық/қ норма–н әзірлеумен кәсіби айналысатын адам–р тобын белгілі бір жағдайда ұйымдастырылып,оларды қолдайтындығында.Бұл аппараттың күрделі құрылымы мен жан–жақты бағытталған қызметі болуы тиіс.Оның бір бөлігі заң шығару қызметімен,заң–ң орындалуы мен сот ісін жүргізумен айналысса, 2–бөлігі мем/ң ішкі ж/е халықаралық деңгейдегі тұрақтылығын,оның әлеуметтік қауымдастығы мен өзара қарым–қатынасын қамтамасыз етеді.Қазіргі заманда мем/р бір–бірінен ерекшеленеді. Сондықтан мем/ті бір–бірінен ажырататын белгі–і болуы қажет. Мемлекет басқару түрі бойынша: 1) монархия 2) республика болып бөлінеді. Монархияда жоғары билік мұрагерлік жолмен, кейде сайлау жолымен алатын, монархтың қолында шоғырланады. Оның абсолютті, дуалистік, конституциялық деген түрлері бар. Абсолюттік монархияда монарх билігі заңдармен шектелмеген. Парламент жоқ н/е оның билігі шектелген. Конституциялық монархияда конституция монарх билігін шектейді, монарх мем/т символы б.т. Дуалистік монархияда билік монарх пен парламент арасында бөлінген, монарх Үкіметті тағайындайды, Парламент шығарған заңға вето жариялайды.

2-ші блок:

16. Мемлекеттік билік түсінігі. Жалпы, билік түсінігі - өзара байланыс процесінде адамдардың басқалардың үстемдігін мойындауын білдіреді. Әр түрлі әдістерді оның ішінде мемлекеттік мәжбүрлеуді қолдану арқылы қоғамда тұрақтылық пен тәртіпті, азаматтарды ішкі және сыртқы қол сұғудан қорғауды қамтамасыз етуге міндетті мемлекеттік органдар мен мекемелерде жүзеге асқан мемлекеттің еркі мен күштерінің шоғырландырылған көрінісі. Билік басқару теориясындағы күрделі категория боып табылады. Жалпы жағдайда билік адамдардың мінез құлқына бедел, құқық және күштеу арқылы әсер ету мүмкіндігімен қабілетті. Басшының жеке қасиеттері оған лауазымдық билікпен қатар эксперттік және этолондық билікті береді. Оның жоғарғы кәсіби деңгейі, тәжірибесі мен дарыны бағыныштылардың мңнез құлқына жағымlы әсер етеді. Басқару тиімді болуы үшін басшы жеке және лауазымдық билікке де ие болуы керек Биліктің ең жоғарғы нысаны – мемлекеттік билік. Мемлекеттік билік ол демократиялық қоғамдағы құқықтық ұстанымдарға негізделеді. Үш тәуелсіз билікті ажыратуға болады: заң шығарушы, атқарушы және сот билігі. Сыртқы ортаның жылдам өзгеру жағдайында мемекеттік билікті жүзеге асырудың тиімді механизмдерінің жасалуы ең маңызды мәселе болып саналады. Мемлекеттік басқарудың тиімді жүйесін қамтамасыз етудің шарты- тек қана мемлекеттік биліктің жоғарғы деңгейде ұйымдастырылуы емес, оның иерархия деңейлері бойынша оңтайлы бөлінуі және орындалуы.

17. Мемлекеттік басқару мемлекеттік билікті жүзеге асыру құралы ретінде.Мемлекеттік басқару түсінігі әр түрлі мағынада қолданылады. Тар арнайы мағынада бұл термин мемлекеттік органдардың ж/не лауазымды тұлғалардың басқарушылық қызметтерін білдіреді. Бұл атқарушы биліктің қызмет ету саласы. Мемлекеттік басқару мемлекеттік билік қызметтерінің, оның барлық тармақтарының, барлық органдарының, әр түрлі форма мен әдістерін қолданудағы жалпы саласы ретінде қарастырылады. Парламенттің, заң шығарушы органдардың заң шығаруы мемлекеттік басқарудың маңызды формасы б/п таб/ды. Мысалы ол адамның жеке басына қатысты мәселе болса, ол да мемлекет атынан басқару,мемлекеттік басқару б/п таб/ы. Бұл саланың заңмен реттелуі оның қоғамдық мәнділігінің жоғарылауын білдіреді. Кез келген жеке істерде болған соттың шешімі де мемлекеттік басқарудың бір бөлігі, сондықтан әр түрлі мемлекетте болып жатқан істерде мемлекеттік билік пен мемл/к басқарудың шаралары қамтылып жатыр деген сөз, және де жағымсыз нәтиженің алдын алу болып таб/ды. Кейбір мемл/к органдар жеке билікке ие болып, шешім қабылдау мұмкіндігі бар. Мыс., Парламент, Президент. Көптеген органдар мен лауазымды тұлғалар тікелей мемлекеттік басқарумен айналысады. Басқа органдар тек қан консультациялық қызметпен айналысады. Кейде кейбір мемл/к органдардың өкілеттігі қоғ/қ органдарға немесе ұйымдарға, жергілікті өзін өзі басқару органдарына беріледі. Бұл жағдайда олар мемлекеттік басқару міндеттерін орындайды. Бұл мақсатта қызметке қажет оларға материалдық активтері де беріліеді.

18. Мемлекеттік басқаруды құқықтық реттеудің негізгі формалары мен әдістері. Мем\к басқаруды құқықтық реттеу мем\к органдарды ұйымдастыру және олардың қызмет ету ережелерін бекіту жөніндегі мем\т қызметін білдіреді. Жалпы құқықтық реттеу мем\к органдардың функцияларын, ұйымдастырушылық құрылымдары мен басқарушылық қызметтерін тәртіпке келтіруге арналған. Құқықтық реттеудің объектілерін құрайтын мем\к және қоғамдық өмірдің бірнеше аспектілерін атап өтуге болады: 1. мемлекет пен қоғам,азаматтар арасындағы қатынастар. 2. Мемлекеттік органдар арасындағы билік бөлінісі және олардың құқықтық мәртебесін анықтауға байланысты қалыптасатын қатынастар. 3. Мемлекеттік-басқарушылық процеске қатысушы адамдар арасындағы қатынастар, мем\к қызметті атқаруға байланысты және өздерінің қандай да бір мәселелерін шешу үшін мем\к органдарға жүгіну барысында қалыптасатын қатынастар.Мем\к басқаруды құқықтық реттеуде оның объектілерінің ерекшеліктеріне сәйкес тиісті әдістер қолданылады.Құқықтық реттеудің әдістері басқарушы жүйенің әлеуметтік-құқықтық салаға әсер етуінің заңды тәсілдері мен құралдарының жиынтығынан тұрады. Олар: 1) орталықтандырылған,импервтивті реттеу(субординация әдісі),мұнда реттеу жоғарыдан төмен биліктік императивтік негізде мем\к билік органдары арқылы жүргізіледі;2)орталықсыздандырылған,диспозитивті реттеу,мұнда құқықтық реттеу пікір алмасу,келісім жасау,бірлескен актілер қабылдау арқылы жүргізіледі. Құқықтық реттеудің ең негізгі нысаны – мем\ң конст\ы және одан туындайтын әр түрлі қоғамдық қатынастарды реттейтін заңдар,нормативтік құқықтық.

19. ҚР аймақтық басқару ерекшеліктері. Аймақтық басқару жүйесі бүгінгі таңда аса көңіл бөлетін бағыттардың бірі. Елімізде аймақтық басқару сол аймақтың территориялық, климаттық, экономикалық және әлеуметтік ерекшеліктеріне байланысты қалыптасып, арнайы мемлекеттік билік органдары (мемлекеттік орталықтандырылған және жергілікті билік) арқылы реттеліп, жүзеге асырылады. Қазіргі уақытта аймақтарды басқарудың түрлері өте көп, бірақ олардың ішінде негізгі үшеуін: жалпы саяси, құқықтық және экономикалық басқару түрін бөліп көрсетуге болады. Мемлекеттің аймақтық және ұлттық саясатының жалпы қағидаларына негізделген басқарудың жалпы саяси түрінің негізгі бағыттарына келесілер жатады: - аймақтардың жеке шекараларын айқындау; - аймақ пен мемлекет арасында өзара іс-әрекет аясын қалыптастыру мен дамыту; - республиканың билік органдарының аймақ экономикасын дамытуға қатысты жауапкершіліктері мен құзыреттерін бекіту; - ҚР-ндағы әкімшілдік-аймақтық құрылымдардың құқықтары мен міндеттерін анықтау және т.б. Аймақтық басқарудың экономикалық- құқықтық түрі келесі бағыттардан тұрады: - аймақтық табиғи ресурстарды бөлістіруде жалпы қағидалардың орындалуын қадағалау; - мемлекеттік қаржылардың аймақ аралық бөлістіру көздерін анықтау; - жергілікті қаржылардың бөлістірілу қағидаларын тиімді жүзеге асыру; - мемлекеттік және жергілікті билік органдарының өз міндеттемелерін дұрыс орындауын қадағалау және реттеу; - аймақ экономикасының мамандандырылған салаларының әлсіз және басым бағыттарын анықтау және т.б. Аталған бағыттардың әр қайсысы да аймақтың саяси және әлеуметтік-экономикалық статусын жоғарылатуға бағытталатын мемлекеттік саясаттың

көптеген кешенді іс – шараларынан тұрады.

20. Жергілікті басқарудың даму тарихы, муниципалдық менеджменттің әлемдік модельдері.Жергілікті басқарудың даму тарихы, муниципалдық менеджменттің әлемдік модельдері. Муниципалдық басқару – жергілікті маңызы бар сұрақтарды шешуге б/ты халықтың территориалдық өзін-өзі басқару ұйымдастыру саласындағы қоғамдық қатынастың жүйесі. Муниципалдық басқару – жергілікті бюджетті қалыптастыру, толтыру б/ша муниципалдық шаруашылық объектілерін, муниц/қ меншікті басқару б/ша жергілікті өзін-өзі басқарудың сайланбалы органдарының қызметі. Сондай-ақ олардың қызметінің маңызды бағыты халықтың күнделікті қажеттіліктерін қамтамасыз ету ж/е өздерінің қызметтерін ұйымдастыру сұрақтары. Мем/к ж/е жергілікті басқарудың өзара қарым-қатынастарының модельдері:

Серіктестік моделі. Бұл модельде жергілікті ж/е орталық билік өкілдері 1 мақсатты көздеуші тең құқылы серіктестер ретінде қызмет етеді. Яғни, жергілікті өзін-өзі басқару белгілі бір қоғамдастық халқының мүддесін қорғаушы, білдіруші орган элемент ретінде қаб/ды.

Агентті модель. Негізгі роль мем/ке беріледі. Ал ЖӨӨБ ортал. Биліктің өкілдері ретінде қызмет етеді. ЖБО мем. билік міндеттерімен қоса жергілікті маңыздағы істерді атқарушы мем.аппараттың жалғасы ретінде қызмет етеді. Қаз/ға сәйкес келетін аппараттың жалғасы ретінде қызмет ету, ҚР ЖБ туралы заң (2001ж).

Өзара байланыс. Бұл тұжырымдамаға сәйкес мем/к ж/е өзін-өзі басқару деңгейлеріне заң жүзінде бөлек өкілеттіктер тағайындалады ж/е 2-жақтың тәуелсіз қарасы ресурстары қалып/ды.

Жергілікті билікте 2 бастама бар: қоғамдық ж/е мем/к. Бірақ қазіргі кезде муниц. Биліктің 2-жақтылығы ескерілмей іс жүзінде мем/к билік ж/е жергілікті өзін-өзі басқару 2 дербес билік құрылымдары ретінде қарастырылады. Оның астарында тәжірибелік негіз бар. ЖӨӨБ-ды қоғамдық ұйымдарды бөліп алу керек: Ерекшеліктері:

ЖӨӨБ органдары мем/ң нұсқауымен құрылды, ал қоғамдық ұйым халық қалауымен құрылады.

Қоғамдық ұйымдар мем/к деңгейдегі мәселелерді шешеді.

Қоғамдық ұйымның іс-әрекет аясы шектелмейді, ал ЖӨӨБ органдары белгілі бір территория шеңберінде қызмет етеді. Жергілікті мемлекеттік басқару – ҚР-ң заідық актілерін белгіленген құзырет шегінде тиісті аумақта мем/к саясатты жүргізу, оны дамыту мақсатында жергілікті өкілетті ж/е атқарушы органдар жүзеге асыратын, сондай-ақ олардың тиісті аумақтағы істің жай-күйіне жауапты болып табылатын қызметі. Жергілікті өзін-өзі басқару – халық тікелей жүзеге асыратын, сондай-ақ маслихаттар ж/е басқа да жергілікті өзін-өзі басқару органдары арқылы жүзеге асырылатын, айқындалған тәртіпте жергілікті маңызы бар мәселелерді өзінің жауапкершілігімен дербес шешуге бағытталған қызмет. Жергілікті өзін-өзі басқарудың біріктірілген жүйесін қарастыруға болады. Мұндай басқаруда маңызды саяси шешімдер биліктің жоғарғы қабатында қабылданып, содан соң 1 арналық схема б/ша территориалдық басқару сатыларына таратылатын болған. Негізінде әлемде жерг.өзін-өзі басқарудың англосаксондық, континентальдық ж/е аралас модельдері қалыптасқан.

Англосаксондық модельдің ерекше белгілері:

Ресми автономия ж/е жерг.өзін-өзі басқарудың дербестігі

Жерг.өзін-өзі басқарудың органдарын бақылайтын өкілеттендірілген орталық биліктің жоқтығы (АҚШ, Индия)

Континентальды модель белгілері

Жерг.өзін-өзі басқару мен жерг. Мем/к басқарудың үйлесімділігі

ЖӨӨБ органдарын бақылайтын жерг деңгейде мем/к органның болуы

Аралас үлгі аталған екі үлгінің ортақ белгілеріне ие.

Орталық үкімет пен жергіл.билік айырмашылығы билік сипатында, өйткені һздігінен реформаланады, ал жергілікті билік өздігінен реформалана алмайтын заңды шектеулерге тәуелді билік.

21. Орталық және аймақтық басқару органдары: жауапкершіліктің бөлінуі мен өзара әрекет ету қағидалары. Әлемнің барлық елдеріндегі ҚР-да мемл/к басқару құрылымы биліктің бөліну қағидасына негізделген. ҚР Конституциясында республикада мемл/к билік жалпыға бірдей, Конституция ж/е заңдар негізінде ж.а.

ҚР мемл/к биліктің бөлінуі. ҚР парламентінің депутатының құқықтық статусы ҚР Конституциясында 1995 ж 16 қазанда қабылданған ҚР Парламенті ж/е Парламент депутаттарының статусы атты заңмен реттеледі. Конституция депутат деген лауазымды тұлғаның мүмкіндіктері,міндеттері, құқықтары ж/е қызмет міндеттері, құқықтары ж/е қызмет кепілдіктері туралы ережелерді қамтиды. Аталған заң депутаттардың парламенттегі қызметін олардың басқа лауазымдық тұлғалармен қарым-қатынасын ж/е сайлаушылармен қарым-қатынасын айқындайды. Депутат-ң қызмет түрі: 1. Парламент мәжілісінде шешуші дауыс құқығы бар рөлі.2. парл. Комиссиясымен комитеттеріндегі қызмет. 3.депутаттық ұйымдар қызметіндегі рөлі. 4.парл/к таңдаулардағы қызмет. 5.депутат/қ сұраным.

22. Жергілікті өкілетті және атқарушы органдардың қарым-қатынасы мен ұйымдастырушылық негіздері

Парламент

Президент

Ауыл,кент әкімі

Ауылдық округ әкімі

ҚР Үкіметі

Заңдылықтың сақталуын бақылау

Облыс әкімдігі

Обл-қ мем-к органдары

Облыс маслихаты

Аудан,қаланың мем-к органдары

Аудан,қала әкімдігі

Аудан,қала мас-ты

Сызба бойынша, барлық билік деңгейлердегі мем-к басқарудың жоғары деңгейдегі орталықтануы байқалады. Мем-к әкімшілік органдар, атқарушы билік оргнадары атынан қызмет ететін әкімшіліктер мен әкімдер азаматтардың мүддесін білдіретін маслихаттардан басым келеді. Орталық үкімет барлық басқару қызметін бақылайды. Әлемдік тәжірибеде қалыптасқан ең төменгі деңгейде жергілікті қоғамдастықтың мүдделерін білдіретін өкілетті органдар жоқ. Осыған байланысты, мем-к басқаруды орталықсыздандырып, өмірге бейімді жергілікті басқару мен өзін – өзі басқаруды қалыптастыру керек. ҚР жергілікті мемлекеттік басқару мен өзін – өзі басқару т/лы заңында әкім мен маслихаттардың әрекеттесуі мен бір – біріне тәуелділігінің механизмі анықталған. Маслихаттар - Қаз-ғы жерг-ті өзін –өзі басқару жүйесінің элементі б.т. Маслихаттар халық сайлайтын сайланбалы орган және ол халық мүддесін білдіріп, жер-ті қоғамдастықтардың еркін жүзеге асыруға қажетті шараларды анықтайды. Белгілері: сайланбалы негізде қалыптасады, жер-ті маңызы бар мәселелерді шешеді, өз бюджеті бар, дербес құзіреттерге ие. Әкім – жер-ті атқарушы органды басқаратын, сәйкес тер-да мем-к саясатты жүргізу мен әлеуметтік – экон-қ дамуға жаупты және ҚР заңдарына сәйкес жер-ті мем-к басқару өкілеттіктері мен өзін – өзі басқару қызметтері жүктелген, сәйкес бюджеттен қаржыландырылатын ҚР орталық мем-к органдарының барлық территориялық бөлімшелері/ң келісілген қызметін қам-з ететін ҚР Үкіметі мен Президентінің өкілі. Конституциялық реформаға сәйкес жер-ті өзін-өзі басқару мем-к биліктің жалғасы б.т. ол жер-ті тұрғындардың қатысуымен іске асырылады, тұрғындар біртіндеп өздерінің алдында тұрған мәселелерді өз бетімен шешуге үйренеді.

23. ҚР жергілікті басқару мен өзін-өзі басқару дамуының экономикалық механизмі. Еліміздегі мемлекеттік басқаруды жетілдіру бағыттары. Қазіргі уақытта елімізде әкімшілік реформалар Елбасының ағымдағы жылғы қаңтардың 13-індегі «ҚР мемлекеттік басқару жүйесін жетілдіру бағытындағы іс-шаралар туралы» Жарлығының негізінде жүргізілудеЕліміздегі саяси ахуал мен әлеуметтік- экономикалық өсудің тұрақтылығы, қоғамдық өмір сүрудің демократиялық негіздерін нығайту шаралары, жаһандану жағдайына орай бейімделу мәселелерін ұтымды шешуде және тағы басқа жағдайлар мемлекеттік басқарудың пісіп- жетілген проблемаларын уақытында анықтап, оны одан әрі жетілдіре беруге толыққанды негіз бола алады. Ең алдымен мемлекеттік басқаруды жаңарту мақсатында іске асырылып жатқан кең ауқымды шаралар жөнінде айтуға болады. Олардың алдыңғы қатарында бюджет жүйесі мен ұлттық қордың жаңа ереже негізінде жұмыс істеуін атап көрсеткен жөн. Ол ереже бойынша бюджеттік қаржыларды бюджетаралық қатынастарды жетілдіре отырып тиімді пайдалану қарастырылса, Ұлттық қордың инвестициялық рөлін көтеру көзделген. Бұл орайда корпоративтік басқарудың ұйымдастырушылық және әдіснамалық негіздерін қалыптастырудың маңызы зор. Мемлекеттік басқаруды жетілдірудң келесі, екінші бағыты ретінде орталықтандырылған, аймақтық және жергілікті атқарушы органдар арасындағы функцияларды сәйкесінше анықтап, олардың аталған басқару деңгейлерінде қайталанбауын қадағалау негізінде мемлекеттік басқару органдарының құрылымын өмір талабына сай өзгертіп отыруды атап көрсету керек. Келесі бағыты, мемлекеттік басқаруды жетілдіру үшін іске асырылуға тиісті маңызды шара- мемлекеттік қызмет көрсетудің сапасын арттыру

24. ҚР мемлекеттік органдарының түрлері. Жіктелу критерийлері бойынша мемлекеттік органдар келесідей түрлерге бөлінеді: 1) Биліктің бөліну қағидасы бойынша: - заң шығарушы; - атқарушы; - сот билігі органдары. 2) Территориялық масштабы боынша: - орталық; - аймақтық; - жергілікті. 3) Қызмет аясы, көлемі, сипаты боынша: - жалпы қызмет аясы, - арнайы қызмет аясы (салалық ж/е саларалық); 4) Құрылу тәртібі бойынша: - лигитимдмді – конституциялық ж/е заңды негізі бар. – лигитимді емес (заңды емес). Мем/к басқару функциясын жүзеге асыру түрлері бойынша: - саяси; - экімшілік; - фискалдық; - қаржылық; - консультациялық; - жазалау. Парламент - Қазақстан Республикасының заң шығару қызметiн жүзеге асыратын Республиканың ең жоғары өкiлдi органы. Парламент тұрақты негiзде жұмыс iстейтiн екi Палатадан: Сенаттан және Мәжiлiстен тұрады. Үкiмет Қазақстан Республикасының атқарушы билiгiн жүзеге асырады, атқарушы органдардың жүйесiн басқарады және олардың қызметiне басшылық жасайды.

25. Мемлекеттік басқарудағы заң шығарушы билік пен оның органдарының ролі.Мем/к органдар бірнеше топқа бөлінеді, олар атқаратын қызметтеріне сәйкес жүйе-жүйеге, сала-салаға жіктеледі. Мем/к органдар өкілеттігінің шеңберіне қарай үш топқа бөлінеді: 1) мемлекеттік билік органдары; 2) мемлекеттік атқару органдары; 3) сот билігі.Парламент – заң шығару функциясын жүзеге асыратын Республиканың ең жоғарғы өкілді органы. ҚР Парламенті тұрақты негізде жұмыс істейтін екі Палатадан тұрады: ҚР Парламентінің Сенаты және ҚР Парламентінің Мәжілісі. ҚР Парламентінің Сенаты әр облыстан, республикалық маңызы бар қаладан ж/е ҚР астанасынан 2 адамнан, тиісінше облыстық, республикалық маңызы бар қаланың ж/е республика астанасының барлық өкілді органдары депутаттарының бірлескен отырысында сайланатын депутаттардан құралады. Сенатта қоғамның ұлттық-мәдени ж/е қоғамның өзге де елеулі мүдделеріне өкілдікті қамтамасыз ету қажеттілігін ескере, 15 депутатын ҚР Президенті тағайындайды. Сайланған Сенат депутаттарының жартысы әрбір 3 жыл сайын қайта сайланып отырады. Сенат депутаттарының өкілеттік мерзімі – 6 жыл. Палатаны мем/к тілді еркін меңгерген өз депутаттарының арасынан жасырын дауыс беру арқылы Палата депутаттары жалпы санының көпшілік дауысымен сайланған Төраға басқарады. Сенат Төрағасының қызметіне кандидатураны Қазақстан Республикасының Президенті ұсынады.Парламенттің Жоғары палата депутаттарының жалпы саны – 47 адам. Мәжіліс  депутаттарын сайлау жалпылай, теңдік ж/е тікелей ж/е құпия сайлау құқығы негізінде жүргізіледі. Мәжілістің депутаттық  корпусы пропорционалды ж/е можаритарлы жүйемен сайланған депутаттармен жасақталады. Мәжіліс конституциялық заңда белгіленген тәртіппен сайланатын 107 депутаттан тұрады. Парламент депутаты бiр мезгiлде екi Палатаға бiрдей мүше бола алмайды. Мәжiлiс депутаттарының өкiлеттiк мерзiмi - 5 жыл. Палаталар әр Палатада саны 7-ден аспайтын тұрақты комитеттер құрады. Палаталардың бірлескен қызметіне қатысты мәселелерді шешу үшін Сенат пен мәжіліс тепе-тең негізде бірлескен комиссиялар құруға хақылы. Комитеттер мен комиссиялар өз құзырындағы мәселелер бойынша қаулылар шығарады. Комитеттер мен комиссияларды құру, олардың өкілеттігі ж/е қызметін ұйымдастыру тәртібі заңмен белгіленеді. Парламент Республиканың бүкіл аумағында міндетті күші бар ҚР заңдары, Парламенттің қаулылары, Сенат пен Мәжілістің қаулылары түрінде заң актілерін қабылдайды. Республиканың заңдары Республика Президенті қол қойғаннан кейін күшіне енеді.

26. Мемлекеттік басқару жүйесіндегі атқарушы билік. ҚР-сының ата заңында биліктің заң шығарушы, атқарушы,сот билігіне бөліну принцептері бекітілген. Заң шығарушы билікті-Парламент, ел аумағында атқарушы билікті-Үкімен, сот билігін-Жоғары сот, облыстық және аудандық соттар жүзеге асырады.Атқарушы билік-Үкіметтің тікелей басшылық етуімен қызмет етеді, оларға күнделікті мемл-к басқару заңдардың орындалуын ұйымдарстыру, мемл-ң әлеуметтік-экономикалық саясатының негізі бағыттарын әзірлеу, экономикалық реформаларды жүзеге асыру жүктелген. Мемлекеттің атқарушы органдарына Үкімен, Минисртліктер, Мемлекеттік комитеттер, Агенттіктер, Жергілікті әкімшілік (облыстық,қалалық,аудандық,ауылдық) және құқық қорғау органдары кіреді.Атқарушы билік-заңнамалардың негізінде қоғам іс-әрекеттерін мемл-к басқарудың жүзеге асыратын және атқару-өкім ету сипаты бар мемл-к-биліктік өкілеттіліктерді іске асыратын атқарушы билік органдарының жүйесінен көрініс тапқан мемлекеттік биліктің тармағы. Атқарушы билік оргены-бұл тиісті құзірет берілген белгілі бір аумақ шегінде қызмет атқаратын және атқарушы өкім етуші қызметті жүзеге асыратын, бір шама дербес, құрылымдық жағынан жекелеген мемл-ң аппараттың бір бөлігі. Үкімет – мемл-ң әлеуметтік-экономикалық саясатының оның қорғаныс қабілетінің, қауіпсіздігінің, қоғамдық тәртіпті қамтамасыз етудің негізгі бағыттарын әзірлеуші орган болып табылады.

27. Экономика саласындағы мемлекеттік басқару.Мемлекет қоғамның ажырамас бөлігі болғандықтан барлық дерлік гуманитарлық ғылымдар мемлекеттік басқару мәселелерін қарастырады. Мемлекет қызметін мемлекет және құқық теориясы,саясаттану,әлеуметтану,философия және экономикалық теория сияқты көптеген ғылыми пәндер зерттейді. Экономикалық теория – мемлекеттік басқарудың рөлін экономикамен байланыста қарасырады.Ал мемл.басқару теориясы мемл. басқарудың мәні мен проблемаларын,оның заңдарын,қағидаларын,нысандары мен әдістерін,сондай ақ мемлекеттік басқарудың объектілері мен субъектілерінің ерекшеліктерін қарастырады. Мемлекеттік басқарудағы экономикалық әдістер адамдар өміріндегі және соған сәйкес басқарушылық процестердегі экономикалық мүдделердің рөліне негізделген. Жеке меншікті дамыту,еркін кәсіпкерлікті қолдау, материалдық ынталандыруларды,еңбекақы деңгейін арттыруды және басқа да экономикалық тетіктерді қолдану арқылы мемлекттік билік пен жергілікті басқару органдары мемлекеттік басқарудың мақсаттары мен функцияларын жүзеге асырады.

28. Мемлекеттік басқарудағы заңдылық қағидасының мазмұны.Заңдылық - қолданылып жүрген құқық нормаларын барлық субьектілерінің қатаң ж/е бұлжытпай сақтауы. Мем/к басқарудағы заңдылық қызмет принципі ретінде билікті жүзеге асыратын әдісі ретінде ж/е қоғамдық саяси өмірдің режимі ретінде түрлі құқық қатынастарына қатысушыларға қойылатын талаптар жүйесі ретінде қарастырылады. Заңдылықтың өзіне тән келесідей белгілері бар: 1. Тұтас мемлекетті, барлық мем/к ж/е жергілікті басқару құрылымын толық қамтитын бірыңғайлылығы. 2. Әртүрлі жағдайларда түрлі адамдармен ұйымдық құрылымдар оны бірдей түсініп орындайтындығы; 3. Жаппай қамтитындығы яғни мем/к бақарудағы заңдар тек мем/к ж/е жергілікті органдарға, ондағы қызметкерлерге ғана емес бүкіл қоғамға және азаматтарға таралады. Құқ-қ мем/е заңдылықты қамтамасыз етеді: 1) Сот билігі (ҚР ң жоғарғы соты, жергілікті сот, конституциялық кеңес, прокуратура); 2) Атқарушы билік; 3) Халықтың саяси белсенділігі. Мем-к басқаруда заңдалықты қамтамасыз ету құралы бақылау механизмі б.т. Бақылау механизмдері арқылы басқару шешімдерінің заңға сәйкестігі анықталады. Бақылау келесі түрлерге бөлінеді: Сыртқы бақылау - бұл атқарушы биліктің бір органның екіншісін бақылауы; Жалпы бақылау - жоғары орғанның сәйкесінше төменгі органды қадағалауы; Мам-ған сыртқы бақылау; Мыс: Кедендік бақылау, халық тұтынатын тауар және тағамдар сапасын басқару, монополияға қарсы басқару, санитарлық эпидемиялогиялық басқару, рационалдық экологиялық басқару, жол қозғалысын басқару. Ішкі бақылау – мем/к органдарда орган жетекшілерінің арнайы топ бөлімдерін қадағалауы. Заңдылықты қамтамасыз етудегі халықтың саяси белсенділігі − өзінің заңды мүдделерін конституция бойынша кепілдік берілген құқықтары мен бостандықтарын қорғауға бағытталған халықтың әрекеті.

29. Мемлекеттік басқару объектілері мен субъектілерінің жүйесі. Мем/к басқару объектлері: адам, экон/а, халық шаруашылығы салалары, қоғамдық қатыстар, әлеу/к құбылыстар, саясат. Мем/к басқару субъектлері: мем/к аппарат, мем/к қызметкерлер, мем/к органдар. Мем-к б-у субъектісі–билікті ж.асыруға ж/е қоғам/қ процес–р мен мемлекет/ң жеке қызметін тікелей басқаруға конституциялық өкілеттігі бар мемлекеттік билік орган–ы.Билік күші мен заңда бейнеленген қоғамның еркіне сүйене отырып,олар әр түрлі деңгейдегі мемл.шешім–ді әзірлейді ж/е қабылдайды,олар/ң орындалуын ұйымдастырады ж/е бақылайды. Қоғамдық саяси ұйымдар мен бірлестіктер мемлекеттік басқару субъектісі құрамында бола отырып,мемлекеттік институттар жүзеге асыратын болжамдар мен шешім–р жобасын,саяси бағдарлама–ды әзірлеуге қатысады.Саяси басшылық пен әкімшілік басқару институттары мемлекеттік басқару субъектісі болып табылады.Мемлекеттік басқару субъекті–і:1)мемлекеттік билік түрі бойынша, 2)билік пен басқаруды ұйымдастыру деңгейіне қарай, 3)қызмет саласына қарай,5)құрамына қарай бөлінеді.Мем-к билікбойынша–заң шығарушы,атқарушы ж/е сот билігі суб–і.Олардың әрқайсысы басқару жүйесінде белгілі бір функция–ды орындайды.Атқарушы билік субъектісі билік жүргізу функциясын басқарушылықмен іс–әрекетпен үйлестіреді.Сот билігі суб/сі басқару процес/ң ажырамас элементі б.табылатын сотта іс жүргізу арқылы әділ сот функциясын ж.а.Билік пен басқаруды ұйымдастыру деңгейіне қарай:орталық,аймақ/қ ж/е жерг.басқару орган–ы болып бөлінеді.

30. Мемлекеттік басқару субъектілерінің жіктелуі. Мем-к бас-у теориясында субъект түсінігі біржақты емес. Саясат субъектісі, мем/к басқару субъектісі, лауазымды қызмет субъектісі түсінік–н ажыратып алу керек. Ажырату шарттары: мем/к билікке қарай ж/е басқару функциясын ж.а. сипатына қарай. Саясат субъектісі д/з мем/к биліктің бірден бір бастауы болып табылатын ж/е тікелей н/е өкіл–і арқылы өзінің билігін жүзеге асыра отырып, мемлекет пен қоғамды басқаруға қатысатын субъект: халық, әлеуметтік топтар. Олар тікелей н/е өз өкіл–і арқылы маңызды саяси мәселелер бойынша шешім қабылдауға қатысады. Мем-к б-у субъектісі – билікті ж.асыруға ж/е қоғам/қ процес–р мен мемлекет/ң жеке қызметін тікелей басқаруға конституциялық өкілеттігі бар мемлекеттік билік орган–ы. Билік күші мен заңда бейнеленген қоғамның еркіне сүйене отырып, олар әр түрлі деңгейдегі мем/к шешім–ді әзірлейді ж/е қабылдайды, олар/ң орындалуын ұйымдастырады ж/е бақылайды. Қоғамдық саяси ұйымдар мен бірлестіктер мем/к басқару субъектісі құрамында бола отырып, мем/к институттар жүзеге асыратын болжамдар мен шешім–р жобасын, саяси бағдарлама–ды әзірлеуге қатысады. Саяси басшылық пен әкімшілік басқару институттары мем/к басқару субъектісі болып табылады. Мем/к басқару субъекті–і:1) мем/к билік түрі бойынша, 2) билік пен басқаруды ұйымдастыру деңгейіне қарай, 3) қызмет саласына қарай, 4) құрамына қарай бөлінеді. Мем-к билік бойынша–заң шығарушы, атқарушы ж/е сот билігі суб–і. Олардың әрқайсысы басқару жүйесінде белгілі бір функция–ды орындайды.Атқарушы билік субъектісі билік жүргізу функциясын басқарушылықмен іс–әрекетпен үйлестіреді .Сот билігі суб/сі басқару процес/ң ажырамас элементі б.табылатын сотта іс жүргізу арқылы әділ сот функциясын ж.а. Билік пен басқаруды ұйымдастыру деңгейіне қарай: орталық, аймақ/қ ж/е жерг. басқару орган–ы болып бөлінеді.

3-ші блок:

1.ҚР Конституциясы, нег.ережелер. Қазақстан Республикасы өзiн демократиялық, зайырлы, құқықтық және әлеуметтiк мемлекет ретiнде орнықтырады, оның ең қымбат қазынасы - адам және адамның өмiрi, құқықтары мен бостандықтары.  Республика қызметiнiң түбегейлi принциптерi: қоғамдық татулық пен саяси тұрақтылық; бүкiл халықтың игiлiгiн көздейтiн экономикалық даму; қазақстандық патриотизм; мемлекет өмiрiнiң аса маңызды мәселелерiн демократиялық әдiстермен, оның iшiнде республикалық референдумда немесе Парламентте дауыс беру арқылы шешу.  Қазақстан Республикасы - президенттiк басқару нысанындағы бiртұтас мемлекет. Республиканың егемендiгi оның бүкiл аумағын қамтиды. Мемлекет өз аумағының тұтастығын, қол сұғылмауын және бөлiнбеуiн қамтамасыз етедi. Мемлекеттiк билiктiң бiрден-бiр бастауы - халық.  Қазақстан Республикасында мемлекеттiк меншiк пен жеке меншiк танылады және бiрдей қорғалады. Меншiк мiндет жүктейдi, оны пайдалану сонымен қатар қоғам игiлiгіне де қызмет етуге тиiс. Меншiк субъектiлерi мен объектiлерi, меншiк иелерiнiң өз құқықтарын жүзеге асыру көлемi мен шектерi, оларды қорғау кепiлдiктерi заңмен белгiленедi. Қазақстан Республикасындағы мемлекеттiк тiл - қазақ тiлi. Мемлекеттiк ұйымдарда және жергiлiктi өзiн-өзi басқару органдарында орыс тiлi ресми түрде қазақ тiлiмен тең қолданылады. Қазақстан Республикасының мемлекеттiк рәміздері - Туы, Елтаңбасы және Гимнi бар. Олардың сипаттамасы және ресми пайдаланылу тәртiбi конституциялық заңмен белгiленедi.

2.«Қоғам дамуындағы мемлекеттің ұйымдық-функционалдық құрылымының ролі» тақырыбында эссе.Мемлекет – қоғамдық қатынастарды реттеуші дербес , орталықтанған саяси-әлеуметтік ұйым.Қоғамның дамуы, прогрессивті өркендеуі әр азаматтың мүдделерінің орындалуы, елдің эк-қ көркеюі мен мемлекеттің демократ-қ әрекетінің ілгері жылжуы ү.мемл-к басқару жүйесінің үйлесімді қызмет атқаруы жөн. Сонда ғана мемлекет өз мақсаттарына қол жеткізеді. Мақсатқа жету үшін мелекетке ерекше құрылым – мемлекеттік аппарат ,яғни, өзара байл. мемлекеттік орган-р жүйесі керек. Олар әр түрлі сфераларды басқара отырып, мемл-ң ең басты мақсаты – қоғам өркендеуіне қол жеткізуді қамтамасыз етеді. Ол үшін тиімді түрде жұмыс істейтін ұйымдық-құқықтық, ұйымдық-функционалдық құрылымды құру-ң маңызы ерекше. Оны құрудың ерекшеліктері: ұйымдық-функц-қ құрылым-ң әрбір элементі өз алдына жеке-дара мақсат қойып, оларға қол жеткізуді қамт-сыз ету к/к; құрылымды құру оның мақсаттарын ж/е жұмыс сферасын айқындап алудан басталу к/к; бір-бірін қайталаушы органдардың болмауы жөн; ұйымдық-функц-қ құрылым күрделі болмау к/к; ұйымдық-функц-қ құрылым-ң әрбір құраушысы атқаратын қызмт-р заңмен реттелу к/к.

ұйымдық-функц-қ құрылым-ң қоғам дамуындағы ролі ерекше.Дұрыс таңдалған құрылым - қоғамды ілгері дамытушы механизм . Құрылымдық тиімділік адамзат-ң өмірі-ң әр сферасын қамтып, оның өркендеп-көркеюіне қажетті инструменттерді таңдап, реттеу ф-сын атқарады. Әр мемл-ң ұйымдық-функц-қ құрылымы индивидуалды б/у к/к. Дұрыс таңдалған ұйымдық –функционалдық құрылым -ұтымды биліктің, оның жемісті қызметінің өзегі. Ол арқылы мемлекет өз қызметін жүзеге асырады, нәтижесінде қоғамның ілгері дамуына қол жеткізіледі.

3. ҚР-ғы нормативтік-құқықтық актілердің жіктелуі. Жалпы, құқықтық-нормативтік актілер жалпы мемл-тік, ведомстволық, жергілікті, локалдік деп жіктеледі. Оларға қойылатын басты талаптар: дер кезінде қабылануы, тұрақтылығы, өзара байланыстылығы, кешенділігі. ҚР-да құқықтық реттеудің ең негізгі нысандары: ҚР Конституциясы, одан туындайтын түрлі қоғамдық қатынастарды реттейтін заңдар, нормативтік –құқықтық актілер, Президент жарлықтары, өкімдері. ҚР-ғы нормативтік-құқықтық актілердің жіктелуі: Негізгі 1) Конституция, конституциялық заңдар, кодекстер. 2) Конституциялық заң құқығын иеленетін Президенттің жарлықтары, заңды құқығы бар елбасының жолдаулары. 3) ҚР-ң Парламенті және палаталарының бекіткен заңдары. 4) ҚР-ң Үкіметі бекіткен заңдар. 5) Қр-ң Жоғарғы соты мен орталық сайлау комиссиялары бекіткен заңдар жинағы. 6) ҚР-ң Министрлері мен орталық меелекеттік басқару органдарының басшыларының нормативтік құқықтық бұйрықтары.7) Орталық мемлекеттік органдардың нормативтік құқықтық заңдары. 8) әкімдер, әкімшіліктер мен маслихаттар бекіткен нормативтік құқықтық актілер. туынды. 1. Регламент- мемлекеттік органдардың ішкі іс-әрекеттері мен құрылымдық бөлімшелерінің байланысын реттейтін құқықтық нормативтік акт. 2. Дәреже – мемлекеттік органдар және олрадың құрылымдық бөлімшеоерінің статусын және құзіретін анықтайтын нормативтік құқықтық акт. 3. Ереже – белгілі бір іс-әрекет түрін ұйымдастыру және жүзеге асыру барысын анықтайтын құқықтық нормативтік акт. 4. Инструкция – құқықтық қатынастар барысында заңнамаладың қолданылуын реттейтін құқықтық нормативтік акт. жаңадан қабыладанатын құқықтық заңнамалар негізгі заңнамалар негізінде бекітіледі және өзара бір жүйе болып табылады.

4.ҚР мемлекеттік қызмет және оның құқықтық базасы. «ҚР мемл-к қызмет т/лы» заң, « Әкімшілік процедуралар т/лы заң, «Мемлекеттік қызметкердің ар-намыс кодексі», «Жемқорлыққа қарсы күрес т/лы заң». «ҚР мемл-к қызмет т/лы» заңда Мемлекеттiк қызметтiң принциптерi (1) заңдылық;2) қазақстандық патриотизм;3) мемлекеттiк өкiметтiң заң шығарушылық, атқарушылық және сот тармақтарына бөлiнуiне қарамастан, мемлекеттiк қызмет жүйесiнiң бiртұтастығы;4) азаматтар құқықтарының, бостандықтарының және заңды мүдделерiнiң мемлекет мүдделерi алдындағы басымдығы;5) жалпы қол жетiмдiлiк, яғни Республика азаматтарының мемлекеттiк қызметке қол жеткiзуге және өз қабiлеттерi мен кәсіби даярлығына сәйкес мемлекеттiк қызмет бойынша жоғарылатылуға тең құқығы;6) азаматтардың мемлекеттiк қызметке кiруiнiң ерiктiлiгi;т.б. ),Мемлекеттік қызметшілердің құқықтық жағдайы(құқықтары, міндеттері, шектеулер), Мемлекеттік қызметке кіру тәртібі, заңды бұзғаны үшін жауаптылық айқындалған. «Мемлекеттік қызметкердің ар-намыс кодексі» Қазақстан Республикасы мемлекеттік қызметшілері мінез-құлқының негізгі стандарттарын белгілейді. Мемлекеттік қызметшілер: 1) Қазақстан Республикасы Президентінің саясатын жақтауға және оны дәйекті түрде жүзеге асыруға, өзінің іс-әрекетімен мемлекеттік биліктің беделін нығайтуға, мемлекет институттарының беделін түсіруге ықпал ететін іс-әрекеттер жасауға жол бермеуге; 2) заңдылық қағидаттарын, Қазақстан Республикасы Конституцияның, заңдары мен өзге де нормативтік құқықтық актілерінің талаптарын басшылыққа алуға;   3) қоғам мен мемлекеттің игілігіне қызмет етуге; 4) мемлекеттің мүддесіне залалын тигізетін, мемлекеттік органдардың тиімді жұмыс істеуіне бөгет болатын іс-әрекеттерге қарсы тұруға; 5) сеніп тапсырылған мемлекеттік мүлікке ұқыпты қарап, оны ұтымды әрі тиімді пайдалануға,т.б. тиіс.

«Жемқорлыққа қарсы күрес т/лы заң» жемқорлыққа қатысты мәселелерді қарастырады.

5. ҚР «Жемқорлыққа қарсы күрес туралы» Заңы.Сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес туралыҚазақстан Республикасының заңы 1998 ж. 2 шiлдеде қабылданды. 27.07.2007 ж өзгерістер мен толықтырулар енгізілді. Заң төрт тараудан тұрады:1-тарау. Жалпы ережелер;2-тарау. Сыбайлас жемқорлықтың алдын алу; сыбайлас жемқорлықпен құқық бұзушылықпен және ол үшiн жауаптылық; 3-тарау. Сыбайлас жемқорлықпен құқық бұзушылықтардың зардаптарын жою; 4-тарау. Қорытынды ережелер.  Заңның мақсаты 1. Азаматтардың құқықтары мен бостандықтарын қорғауға, сыбайлас жемқорлық көрiнiстерiнен туындайтын қауiп-қатерден Қазақстан Республикасының ұлттық қауiпсiздiгiн қамтамасыз етуге, сыбайлас жемқорлыққа байланысты құқық бұзушылықтың алдын алу, анықтау, олардың жолын кесу және ашу, олардың зардаптарын жою және кiнәлiлердi жауапқа тарту арқылы мемлекеттiк органдардың, мемлекеттiк мiндеттердi атқаратын лауазымды және басқа да адамдардың, сондай-ақ оларға теңестiрiлген адамдардың тиiмдi қызметiн қамтамасыз етуге бағытталған және сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрестiң негiзгi принциптерiн айқындап, сыбайлас жемқорлыққа байланысты құқық бұзушылықтың түрлерiн, сондай-ақ жауаптылықтың пайда болу жағдайларын белгiлейдi. 2. Сол сияқты демократиялық негiздердi, мемлекеттi басқарудағы жариялылық пен бақылауды кеңейтуге халықтың мемлекет пен оның құрылымдарына деген сенiм нығайтуға, бiлiктi мамандарды мемлекеттiк қызметке кiруге ынталандыруға, мемлекеттiк мiндеттердi атқаратын адамдардың риясыз адалдығы үшiн жағдайлар жасауға да бағытталған. Сыбайлас жемқорлыққа байланысты құқық бұзушылық субъектiлерi 1. Сыбайлас жемқорлыққа байланысты құқық бұзушылықтар үшiн осы Заңның негiзiнде мемлекеттiк мiндеттер атқаруға уәкiлеттi адамдар мен оларға теңестiрiлген адамдар жауапты болады. 2. Мемлекеттiк мiндеттердi атқаруға уәкiлеттi адамдарға: 1) барлық лауазымды адамдар, Парламенттiң және мәслихаттардың депутаттары, судьялар; 2) Қазақстан Республикасының мемлекеттiк қызмет туралы заңдарына сәйкес барлық мемлекеттiк қызметшiлер жатады. 3. Мемлекеттiк мiндеттердi атқаруға уәкiлеттi адамдарға: 1) жергiлiктi өзiн-өзi басқару органдарына сайланған адамдар; 2) заңда белгiленген тәртiппен Қазақстан Республикасының Президенттiгiне, Қазақстан Республикасының Парламентi мен мәслихаттардың депутаттығына кандидаттар ретiнде тiркелген азаматтар, сондай-ақ жергiлiктi өзiн-өзi басқару сайланбалы органдарының мүшелері; 3) жергiлiктi өзiн-өзi басқару органдарында тұрақты немесе уақытша жұмыс iстейтiн, еңбегiне ақы Қазақстан Республикасының мемлекеттiк бюджет қаражатынан төленетiн қызметшiлер; 4) мемлекеттiк ұйымдарда және жарғылық капиталында мемлекеттiң үлесi кемiнде отыз бес процент болатын ұйымдарда басқару мiндеттерiн атқаратын адамдар теңестiрiледi. 4. Сыбайлас жемқорлық құқық бұзушылық субъектiлерiне лауазымды және мемлекеттiк мiндет атқаруға уәкiлеттi өзге де адамдарды немесе оларға теңестiрiлген адамдарды сатып алуды жүзеге acыpушы, сол сияқты оларға заңға қайшы мүліктік игiліктер мен артықшылықтар беретiн жеке және заңды тұлғалар да жатады.

6. Мемлекеттік басқару қағидалары Мем/к басқару қағидалары-мем/к басқару жүйесінің құрылымдық элемент/ң мәні мен ішкі үйлесімділігін білдіретін негізгі бастамалар,ең жалпы идеялар. Мем/к басқару қағидаларын айқындау ж/е негіздеу процесіне белгілі талаптар қойылады.а)мем/к басқару/ң кез келген емес тек ең маңызды,басты,обьективті, қажетті заңдылықтарын,қатынас/ы мен өзара байланыс/н білдіру. ә)мем/к басқарудағы тек тұрақты заңдылықтарды сипаттау.б)мем/к басқару/ң өзге басқару түрлерін ерекшелігін білдіру.мем/к басқару қағида/ң ерекше белгілерін де атап өткен жөн:бұл олардыңдиалектикалығы,жүйелілігі,басқарушы субьектінің біліміне,қабілетіне байланыстылылығы ж/е қағида/ң өзара байланыстылылығы. отандық ж/е шетелдік ғалым/р басқару қағида/н жүйелеу мен жіктеуге әртүрлі көзқарастар білдіреді. Олар мем/к басқарудың ерекшелігін ескере отырып басқару қағидаларының жүйесін үш топқа бөледі:1)жалпы ортақ қағидалар:жүйелілік,обьективтілік,өзін өзі реттеу,кері байланыс, оңтайлылық,ақпараттық жеткіліктілік,демокрктизім,жариялылық,құықтық реттілік (заңға сәйкес келу) 2)қоғамның түрлі салаларында ж/е әр түрлі қоғамдық құбылыстарды,ұйымдарды,институттарды талдау барысында қолданылатын жекелеген қағидалар.3)мем/к басқарудың ұйымдастырушылық технологиялық жақтарын қарастыратын ұйымдастырушылық технологиялық қағидалар. Мемлекеттік басқарудағы заңдылық қағидасының мазмұны . Заңдылық д/з қолданылып жүрген құқық норма–н оның барлық субъект–ң(мемлекеттік орган–р мен лауазымды тұлға–ң,азамат–р мен барлық жеке ж/е заңды тұлға–ң) қатаң ж/е бұлжытпай сақтауы.Мемлекеттік басқарудағы заңдылық қызмет принципі ретінде,билікті жүзеге асыру әдісі ретінде,қоғам/қ–саяси өмір/ң режимі ретінде,түрлі құқық қатынас–на қатысушы–ға қойылатын талап–р жүйесі ретінде қарастырылады.Заңдылықтың өзіне тән маңызды белгі–і бар,тұтас мемлекетті,барлық мемлекетті ж/е жергілікті басқару құрылым–н толық қамтитын бірыңғайлылығы,әр түрлі жағдай–да түрлі адам–р мен түрлі ұйымдық құрылым–ң оны бірдей түсініп орындайтындығы,жаппай қамтитындығы,яғни мемлекеттік басқарудағы заң–ң тек мемлекеттік,жергілікті орган–на,ондағы қызметкер–ге ғана емес,сонымен бірге бүкіл қоғамға,азамат–ға атралуы,оның кепілдік беру мүмкіншілігі әрі тұрақты болуы.Мемлекеттік басқарудағы заңдылықты қамтамасыз ету ең алдымен,мемлекет/к билікті қалыптастыруға байланысты.Заңдылық биліктің бірден–бір құрылымы заңнан жоғары тұра алмайтындай жағдайда қалыптасады.Бұл билік бөлінісі арқылы қамтамасыз етілуі тиіс,яғни заң шығарушы орган–р атқарушы биліктің қызметін,ал атқарушы билік өзара бірін–бірі бақылауы қажет.Құқықтық мемлекетте басқару ісіндегі заңдылықты қамтамасыз етуде1–ден,сот билігі, 2–ден,атқарушы билік, 3–ден,халық/ң саяси белсенділігі маңызды рөл атқарады.Мемлекеттік басқарудағы заңдылықты қамтамасыз ету құралы ретінде бақылау механизм–н атауға болады.Олар арқылы басқару шешім–ң заңға сәйкестігі анықталады.Мемлекеттік басқарудағы заңдылық бір жағынан болашақтағы қоғам/қ қатынас–ң логикалық моделін жасау мен оны заң норма–да бекіту ретінде қалыптасса, 2–жағынан,заң норма–н іске асыру нәтижесінде пайда болатын қоғам/қ қатынас–ң нақты жағдайы ретінде көрініс табады.Сонымен мемлекеттік басқарудағы заңдылық әлеуметтік–құқық/қ құбылыс ретінде құқықтық реттеу,ұйымдық жағынан қамтмасыз ету,басқару маман–н даярлау,олар/ң біліктілігін арттыру,халық/ң ж/е бұқаралық ақпарат құрал–ң белсенділіг арқылы қамтамасыз етіледі

7. Мемлекеттік органның құрылуының сызықтық әдісі. Мемлекеттік орган дегеніміз – мемлекеттік биліктің дербес құрылымдық бірлігі. Мемлекеттік органның құрылымы деп, оның бөлімшелерінің жиынтығын, ондағы лауазымдық орындарын, органға міндеттелген өкілеттік пен қызметтер схемасын, бұл бөлімшелердің және лауазымдықтардың өзара қатынастар жүйесі. Нақты мемлекеттік органның құрылымдық мәнін тек оның басқарылатын объектілердің құрылымымен және басқа мемлекеттік органмен байланысын ашу арқылы түсінуге болады. Сонымен қатар, мемлекеттік орган құрылымы оның өз аппаратының басшылық қызметінің тиімділігін және оңтайлы ұйымдастыру жағдайын жасауға арналып құрылады. Осыған сәйкес ол келесі талаптарға жауап береді: икемділік талабы, яғни мемлекеттік органның ішкі бөлімшелерінің саны мен сандық құрамы басқарушылықтың оңтайлы критериясы б\ша тағйынд. К.к мемл.орган құрылымын құру кезіндегі бірінші міндеті басқарушылық звеносының айқын анықтамасын беру б.т. келесі міндеті – мемл,органның құзыретін жүзеге асыратын басшылық звеносына лайықты бөлімшелерді құру. Қазіргі басқару жүйесінің құрылымы меілінше алуан түрлі, бірақ кезкелген жүйенің негізінде сызықтық және функционалдық қағидалар алынған.Осының негізінде әртүрлі икемделген құрылымдар пайда болады.Сызықтық құрылым басқарудың сызықтық жүйесінің ерекшелігі сол, әрбір бөлімше жоғары органдағы басқарманың біреуіне ғана бағынып, тек содан ғана тиісті нұсқаулар алады.Соның нәтижесінде, ол өзіне бағынышты бөлімшені басқаруды қамтамсыз етіп, барлық басқару функцияларын дербес атқаратын болады.Басқару функцияларының дамуы мен күрделене түсуіне байланысты линиялық құрылым тиімділігі және қарапайымдылығына қарамастан, кемшілікке ие болып отыр, бұл проблема мынада:басшы өзіне бағынышты буындардың жұмысының барлық мәселелерін білетін болуға тиіс, алуының өзін жүзеге асыру қазіргі уақытта іс жүзінде мүмкін емес.

8 Мемлекеттік органның құрылуының функционалдық әдісі . Мемлекеттік орган дегеніміз – мемлекеттік биліктің дербес құрылымдық бірлігі. Мемлекеттік органның құрылымы деп, оның бөлімшелерінің жиынтығын, ондағы лауазымдық орындарын, органға міндеттелген өкілеттік пен қызметтер схемасын, бұл бөлімшелердің және лауазымдықтардың өзара қатынастар жүйесі. Нақты мемлекеттік органның құрылымдық мәнін тек оның басқарылатын объектілердің құрылымымен және басқа мемлекеттік органмен байланысын ашу арқылы түсінуге болады. Сонымен қатар, мемлекеттік орган құрылымы оның өз аппаратының басшылық қызметінің тиімділігін және оңтайлы ұйымдастыру жағдайын жасауға арналып құрылады. Осыған сәйкес ол келесі талаптарға жауап береді: икемділік талабы, яғни мемлекеттік органның ішкі бөлімшелерінің саны мен сандық құрамы басқарушылықтың оңтайлы критериясы б\ша тағйынд. Оперативтік талап, мұнда мемлекеттік органның ішкі және сыртқы күрделі байланыстарын және басқарушылық ақпараттың жылдам және сақталып өтуін анықтайды. Үнемділік талабы, бұнысы басқарушылық ақпараттың және оның қызметкерлерінің басқарушылық қызметтерінің тиісті шығынларын анықтау. К.к мемл.орган құрылымын құру кезіндегі бірінші міндеті басқарушылық звеносының айқын анықтамасын беру б.т. келесі міндеті – мемл,органның құзыретін жүзеге асыратын басшылық звеносына лайықты бөлімшелерді құру. Кез келген мемл.органның ұйымдық құрылымы сол органның қызметі мен функционалдық мазмұнымен анықталады. Сонымен қатар, мемлекеттік органдар құрылу тәртібі б/ша екі топқа бөлінеді:

Легитимді (заңды) – конституциялық және заңдық негізі бар.

Легитимді емес.(заңды емес) – заңды бұзу арқылы құрылған.

Мемл.басқару функ.жүзеге асыру әдістеріне қарай: саяси, әкімшілік, фискалдық, экономикалық, қаржылық, күштеу, консультациялық, координациялық, жазалаушы.